Morgunblaðið - 31.03.1977, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MARZ 1977
25
I Grjótaþorpi er upphaf
Reykjavíkur í hnotskurn
— með verzlun, iðnaði, tómthúsbyggð og kaupmannshúsum
Á FUNDI umhverfis-
málaráðs Reykjavíkur
var í gær lögð fram um-
fangsmikil skýrsla um
könnun á Grjótaþorpi,
sem Nanna Her-
mannsson, minjavörður,
hefur unnið á vegum
ráðsins ásamt aðstoðar-
fólki sínu. ‘Skýrði hún
skýrsluna, sem verður
gefin út innan skamms.
Umræður urðu um hana
og samþykkti ráðið ein-
róma eftirfarandi tillögu
sem formaður, Elin
Pálmadóttir lagði fram:
Með tilliti til þeirrar um-
fangsmiklu könnunar, sem
Nanna Hermannsson minja-
vörður hefur unnið á vegum
Umhverfismálaráðs á gömlum
húsum í Grjótaþorpi, og sem nú
liggur fyrir, telur umhverfis-
málaráð nauðsynlegt að gert sé
deiliskipulag þar sem fari fram
gagngerð endurskoðun á við-
horfi til verndunar húsanna.
Fer ráðið fram á það við skipu-
lagsnefnd og borgarstjórn að sú
endurskoðun verði látin fara
fram.
Skýrslan fjallar um hverfið i
heild og hvert hús fyrir sig. Þar
er hvert hús tekið fyrir, rakin
saga þess, ástandi lýst og birtar
myndir og teikningar. Er getið
helztu ibúa og eigenda, greint
frá byggingum fyrr og nú, útliti
húsa og gerð lýst, sagt frá
breytingum siðari ára og notk-
un húsanna og loks er umsögn
.swkirga/i
nusturMid
nanktraa/t...... *_____________________veséarMté _______________
Húsið Vinamínni í Mjóstræti 3 var eitt glæsilegasta húsið I
Grjótaþorpi, reist 1885, og þar var oft fburðarmikil risna. Þar
var kvennaskóli og fyrsti iðnskólinn. Og þar hafði Ásmundur
Jónsson málari vinnustofu og hélt árlegar páskasýningar.
Rétt á móti er hús, sem tómthúsmaður reisti yfir sig sama ár
og Vinaminni var byggt, dæmigert snoturt hús alþýðufólks.
Grjótaþorpið I Reykjavfk. Yfirlitsmynd úr skýrslu um könn-
un á staðnum, eins og hann er nú, bæði f heild og á einstökum
húsum.
Umfangsmikil könn-
un gerð á hverfinu
um gildi hvers húss fyrir um-
hverfið og gerðar ábendingar
um lagfæringu. Eru húsin þar
flokkuð eftir þvi hve mikla
endurnýjun þau þyrftu og
hvers virði þau eru talin.
Fyrsti barnaskóli
og iðnskóli
Af þessum gögnum má sjá, að
i Gjótaþorpi er upphaf Reykja-
vikurkaupstaðar i hnotskurn
með iðnaði sinum og verzlun.
Við Aðalstræti, framhlið
hverfisins, risu upp verzlanir
og meiri háttar hibýli kaup-
manna (sbr. Aðalstræti 10, eitt
elzta húsið i borginni með ræt-
ur i innréttingunum, Aðal-
stræti 8 og bakhúsið Fisher-
sundsmegin við Aðalstræti 4j.
Bakhlið hverfisins sneri að tún-
um, en i brekkunni byggðu
tómthúsmenn og iðnaðarmenn
(sbr. Mjóstræti 4 og steinbæinn
i Garðarstræti 11 A) Norður-
hlið hverfisins snýr að sjó og
mótaði atvinna, bryggjur og
pakkhús þá hlið (sbr. Aðal-
stræti 2 með bakhúsum og
skemmu, þar sem verzlað hefur
verið frá upphafi, Vesturgata 3
með geymsluhúsum, þar sem
var ein stærsta verzlunin og
þilskipaútgerð, Vesturgata 5,
sem er þáttur i athafnasögu
hverfisins). En í Grjótaþorpi
eru jafnframt minjar um upp-
haf steinsteypualdar í góðu ein-
taki á Túngötu 8 og um bæ úr
höggnu grjóti í Grjótagötu 11
A)
Þá vill umhverfismálaráð
vekja athygli á menningarsögu-
legum þáttum, sem þarna koma
við sögu. í Grjótaþorpi var fysti
barnaskólinn í borginni (Aðal-
stræti 16), kvennaskóli og
fyrsti iðnskólinn (í Vinaminni i
Mjóstræti 3), fyrsta kvik-
myndahúsið og leikhúsið (enn í
Fjalakettinum í Aðalstræti 8).
Þá hafa merkir menn skilið þar
eftir spor í sögu bæjarins (sbr.
Einar Benediktsson, sem lét
reisa Vesturgötu 5, Jón
Guðmundsson, ritstjóri, sem
rak heimiii þar sem Jón
Sigurðsson og Sigurður málari
voru tíðir gestir, Sigurður
Breiðfjörð, sem dó í Aðalstræti
8, Ásgrímur Jónsson málari
með páskasýningar sínar í
Vinaminni og fjöldi annarra.
Merkilega miklar minjar
Svo sem fram kemur i skýrsl-
unni er enn merkilega mikið til
af þessum minjum um fyrstu
byggð í Reykjavík og ekki
margar borgir sem státað geta
af því að eiga svo mikið af upp-
runa sinum á afmörkuðu svæði.
Fagnar umhverfismálaráð
því að hafa svo mikla og vel
unna skýrslu i höndum, sem
getur komið að góðu gagni við
mat á hverri byggingu fyrir sig
við ákverðanatöku um framtíð
hennar. Telur að slik vinnu-
brögð marki timamót varðandi
verndun gamalla bygginga. Tel-
ur umhverfismálaráð því að nú
þurfi að fara fram gagngert
endurmat á viðhorfi til
verndunar í Grjótaþorpi.
Þá visar umhverfismálaráð
til fyrri samþykktar sinnar frá
12. nóv. 1975, þegar óskað var
eftir könnun þeirri á Grjóta-
þorpi, sem nú liggur fyrir. Þar
segir m.a.: Umhverfismálaráð
fagnar þvi, að hætt er við að
leggja götu yfir Grjótaþorpið
þvert, eins og gert er ráð fyrir í
aðalskipulagi og fyrri gatna-
gerð er látin haldast óbreytt.
Ráðið er því sammála, að hverf-
ið þurfi að endurnýja og gera
byggilegt á nútímamæiikvarða.
Umhverfismálaráð hefur því
ekki á móti því að byggt sé upp
i eyður, sé þess gætt að ný hús
falli að ytra útliti að þeirri
byggð, sem fyrir er i hverfinu.
Þarf þá að taka tillit til
byggingarsögulegs gildis og
umhverfisins í heild.
Jafnframt vísar umhverfis-
málaráð til ályktunar skipu-
lagsnefndar um að æskilegt
geti verið að fiytja til gömul
hús innan hverfa i stað þess að
rifa þau eða flytja að Árbæ. Og
bendir ráðið á þann möguleika,
ef erfiðleikar eru á verdun
vegna eignaréttar vissra húsa.
Kammertónleikar
NU ERU liðin 150 ár frá andláti
eins mesta tónhöfundar, sem
uppi hefur verið og verður
varla sagt að nokkuð hafi geng-
ið úrskeiðis í ákafa manna við
að halda upp á þann atburð. Á
tónleikum Sinfóníuhljómsveit-
ar íslands var áttunda sin-
fónian flutt, Kammersveitin
tók til meðferðar Es-dúr
septettinn op. 20 og á vegum
Kammermúsikklúbbsins flutti
Markl-strengjakvartettinn op.
135. An alls tilefnis hefði flutn-
ingur þessara verka ekki verið
meiri tiðindi en gengur og ger-
ist I almennu hljómleikahaldi.
Ludwig van Beethoven var
ekki aðeins tónsnillingur, held-
ur og sérstæður persónuleiki.
Hann átti erfiða æsku og á
besta aldri stendur hann and-
spænis þeirri ógn að vera
dæmdur til heyrnarleysis,
maður, sem átti fyrir sér glæsi-
lega framtið sem einn mesti
píanóieikari samtiðar sinnar og
á þann hátt getað lagt heiminn
að fótum sér. Tónskáld án
heyrnar er fyrirbæri sem ekki
er auðvelt að gera sér grein
fyrir, þvi margt hlýtur að glat-
ast og gleymast I þögninni og
hætt við að heyrnarleysi geti
verið hemill á nýsköpun. Það
þarf þvi næstum óskiljanlegt
hugrekki til þess að leggja með
þverrandi heyrn út á þá braut
að helga líf sitt tónsmíðum. Til
þess þurfti Beethoven að leggja
mjög hart að sér og þjálfa sig
kerfisbundið í mörg ár og lýsir
það viljastyrk og andlegu þreki
hans. Árangurinn af þeirri
þjálfun varð sá, að um sama
leyti og hann lýkur við fimmtu
sinfóníuna, hefur hann sigrast
á þessum erfiðleikum og hann
skapar listaverk sem eru furðu-
verk, burtséð frá öllu heyrnar-
leysi.
Tónleikarnir hófust á siðasta
kvartett Beethovens, op. 135.
Fyrsti kaflinn sem er fíngerð
mósaikmynd, ofin úr smástefj-
um, var fallega, en fyrir undir-
ritaðan, heldur ógæt'ilega leik-
inn og annar kaflinn, sem er
ein sérkennilegasta tónsmið
Beethovens, þar sem skiptast á
niðurbælt tónferli og ofsafeng-
inn frumstæður kraftur, var
heldur bragðdaufur og án
skáldlegra tilþrifa. Þriðji kafl-
inn var ekki gæddur þeirri
syngjandi mýkt og sára trega,
sem undirritaður þykist eiga
þar að finna og í síðasta kafl-
ann vantaði örvæntingarfulla
leit Beethovens að svari við
þeim spurningum, sem eru
óskilgreindanlegar en hann
faldi í þankabrotum eins og;
Verður svo að vera? Svo skal
það vera. Hvað liggur að baki
þessum þankabrotum veit eng-
inn, en tónverkið er eins og leit
að lausn sem skyggnst er eftir
Tðnlist
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
til hins ókunna. Márkl-
kvartettinn lék verkið án þess
að undirritaður heyrði annað
en þokkalegan leik. Annað
verkið á efnisskránni var
Klarinettu-kvintett eftir Max
Reger. i þessu verki er Reger
orðinn nær því klassískur eins
og t.d. i öðrum kaflanum. Þar
er ritháttur hans mjög ljós og
lagrænn. Svona langt verk þarf
að leika með meiri svipbreyt-
ingum en gert var að þessu
sinni, þvi annars verður það
blátt áfram þreytandi í hlustun.
Sigurður I. Snorrason
klarinettuleikari lék með
Márkl-kvartettinum og átti víða
mjög góða spretti. Tóntak hans
er mjúkt en stundum er eins og
hann eigi erfitt með að
,,intónera“ án þess þó að leika
óhreint, sem er sérkennilegt
því Sigurður hefur mjög falleg-
an tón. Næst lék Reykjavikur-
Ensamble kvartett op. 77 nr. 1
eftir Haydn. Þarna var tölu-
verður munur á blæ aðallega
var cellóröddin (Nina G. Flyer)
og lágfiðluröddin (Mark Reed-
man) tónskarpari en þó ná-
kvæm og stundvis í tóntaki eða
með öðrum orðum tónbjört en
með eilitið kaldan tón! Guðný
Guðmundsdóttir ætti að fá
tækifæri til að fást meira við
flutning kammertónlistar, i
stað þess að þurfa að sitja öllum
stundum í sæti konsert-
meistara. Það er ekki spurning
um getu hennar á þvi sviði, eins
og reyndar mátti glöggt heyra á
þessum tónleikum, heldur
hvort íslendingar telja sig hafa
efni á þvi að láta hæfileikafólk
sitt þroskast í átökum við verð-
ug viðfangsefni. Ásdis Þ.
Franihald á bls. 26