Morgunblaðið - 23.04.1977, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 23 APRlL 1977
17
að sögn Alginate Industries Ltd., hefði
reynst vel I Nova Scotia og talið var
vænlega að kanna möguleika þess
tækis betur, áður en haldið væri inn á
nýjar bráutir, enda stæði til boða bæði
lán á sltku tæki til reynslu.
B. Hugmyndin um samfellda poka-
lest hefði I sér allmarga augljósa tækni-
lega erfiða eða útilokandi vankanta,
svo sem
— Framleiðsla samfelldrar poka-
lestar með möguleika til áfyllingar og
lokunar sýnist illframkvæmanleg.
— Efasemdir koma fram um nægan
styrkleika efnisins I pokum með hlið-
sjón af mjög breytilegum álagskröfum I
drætti, geymslu I sjó, verð I gegnum
þurrkara og ýmsar ójöfnur verk-
smiðjunnar m.a. hættu á rifnun.
— Þá virtist ekki gert ráð fyrir tilvist
þriðju vlddar og að þessi 2—3 m.
breiða pokalest þyrfti að beygja fyrir
horn I láréttu plani (t.d. úr fjöru inn t
verksmiðju).
— Gert er ráð fyrir að lögun poka
haldist jöfn og fullkomlega I samræmi
við millibil þurrkbanda og breidd
þeirra þannig að hvorki yrðu sttflur eða
loftop til hliðanna, vegna misfella á
þangfylltum pokum.
— Gengið virtist fram hjá þeirri
almennt þekktu staðreynd, að laust
efni sem sett er I sveigjanlegar umbúð-
ir, tekur á sig pylsulögun, sbr. lögun
kartöflupoka
— Vandséð væri hvernig unnt yrði
að höndla samtengda sekkina i
geymslu og koma þeim til skips.
í umræðum sem hin ýmsu tækni-
legu atriði i þessu sambandi viður-
kenndi Sigurður V, Hallsson að hug-
myndin væri t hans orðum, sem bókuð
voru eftir honum: „Ideal system, ef
ég væri törfrakarl", en taldi þó að
leysa mætti þau vandamál sem bent
var á. Hélt hann fast við meginstefnu
þessara tillagna og varð ekki sam-
komulag um; en af hálfu undirbúnings
félagsins ákveðið að biðja Sigurð um
að einbeita sér að lausn verkefnis
samkv. grein 2.4 þ.e Ijúka samantekt
tiltækilegra upplýsinga um þangmagn
og endurvöxt. Undi Sigurður illa þeim
málalyktum og hótaði um tíma að fara
með tillögur stnar til ráðherra, en var
þó talinn af því I einkaviðræðum.
Um tæknilegar hliðar skolunar á
þangi og áhrif þess á algininnihald.
efnistap og vatnsupptöku t þangi, gat
Sigurður ekki gefið fullnægjandi upp-
lýsingar til ákvörðunar við hönnun
tækja og var leitað til Rannsóknastofn-
unar iðnaðarins um tilrauni á þessu,
sem sýndu að þrátt fyrir hlutfallslega
hækkun alginats t efninu við skolun,
yrðu töp sem næmu 8—10% afupp-
haflegu heildarmagni alginats og upp-
gufunarþörf I þurrkara yrði 15—20%
meiri með tilsvarandi hækkun afkasta I
hugsanlegri verksmiðju. Alginate
Industries Ltd taldi ekki raunhæft að
borga tilsvarandi hækkun fyrir afurðina
til að bæta upp þetta óhagræði og var
sú hugmynd þvl lögð á hilluna.
UM VAL HITASKIPTA
Sigurður telur hitaskipta rangt valda
og unnt að fá frárennslishita vatnsins
niður t 20—25°C (í stað núverandi
50° C). Má af málflutningi hans ráða
að af.einskærum illvilja við hann hafi
verið valdir hitarar sem skila hærri
frárennslishita. Sannleikurinn er auð-
vitað sá, að t könnun þessa máls var
lögð mjög mikil vinna við leit að hitur-
um, sem mættu tæknilegum kröfum
okkar. Tæknilegar kröfur okkar voru
eftirfarandi; t almennum orðum:
1 Beðið um tilboð i 4 hitara.
2. Lotmagn til hitunar 104.250
rúmmetrar/klst. upp t 75°C í hverjum
hitara.
3. Loftið rakamettað sjávarloft með
hættu á sjóúða Beðið um galvaniseruð
rör eða hliðstæð.
4. Hámarks þrýstifall t loftblæstri 30
mm vatnsúla (þetta atriði takmarkaðist
algerlega af þeim mörkum um raforku-
notkun verksmiðjunnar, sem Raf-
magnsveitur ríkisins settú.
5 Rör hreinsanleg að innan (þ.e.
opnanlegt inntak og kringlótt rör, sem
hægt væri að fræsa út hugsanlega
ktsilskán).
6. Beðið var um tilboð fyrir mismun-
andi frárennslishita á vatni, 45° C og
25° C.
Svör fengust frá 6 aðilum
American Recold Ins Bandarískt
York Division — Borg Warner
Mfg Inc Bandartkst
Hinds International Inc Bandartskt
Spiro — Gills Ltd. Breskt
Serek Heat Transfer Ltd Breskt
GEA Þýskt
Hin þrjú fyrstu treystu sér ekkitil að
gera tilboð I hitara af þessari stærð og
mæta gerðum kröfum Serek taldi sig
geta mætt öllum kröfum en verðtilboð
þeirra miðað við frárennslishitastig
35° C svaraði til 640 þús. þýskra
marka, en heildar verðtilboð framleið-
enda þurrkarans (með GEA hiturum)
var 460 þús. þýsk mörk og þá innifalið
allur búnaður þurrkarans, loftblásarar,
mótorar o s.frv Serek bauð 965 þús.
mörk fyrir hitara sem gáfu 25°C frá-
rennslishita Með sltkum hiturum hefði
þurrkarasamstæða I heild kostað 1315
þús mörk (frádregið andvirði GEA hit-
ara) eða þrefalt það sem hann kostaði á
verðlagi þess tlma, sem svaraði and-
virði ca þriggja borhola. Var þá talið
borga sig að bora fleiri holur.
Spiro taldi sig ekki geta gefið raun-
hæft tilboð miðað við 25°C frá-
rennslishrta, en miðað við 35° C hefði
þrýstifall I hiturum orðið 120 m.m. I
stað 30 m m og orkuþörf blásara því
4 faldast úr 120 kw I 480 kw og
orkuþörf verksmiðju I heild þannig
hækkað úr um 270 kw I 630 kw Við
höfðum Iftinn áhuga á að rúmlega
tvöfalda raforkukostnað fyrirtækisins
og miðað við afkastagetu orkuveitu-
svæðisins þ.e 1500 kw virkjun I
Þverá I Steingrímsfirði kom sllk lausn
ekki til greina, aðallega þó af takmörk-
unum vatnsmiðlunargetu virkjunarin*
ar. Hefði orðið að fara út I mjög dýrar
vatnsmiðlunarframkvæmdir við
virkjunina ef þessir hitarar hefðu verið
valdir.
Eftir var þá það tiboð sem tekið var,
sem var að verði um helmingur þess
sem næsta tilboð hljóðaði. GEA fram-
leiðir sérstaka gerð lofthitaröra. sem
eru i þversniði eins og flugvélavængir
og gera það að verkum að þrýstifall I
loftinu sem um þau leikur verður lágt,
og gátu þeir mætt þrýstifallskröfunni
með ódýrum og einföldum hiturum,
sem þó voru þeim takmörkunum háðir
að þeir eru ekki hreinsanlegir Lækkun
frárennslishita undir 45° C rakst þó á
áðurnefndar takmarkanir um þrýstifall
og þar með hækkun aflþarfar I blásur-
um Niðurstaðan af þessum athugun-
um, sem urðu langvarandi og kostuðu
millilandaferðir var því val núverandi
hitara og slagorð Sigurðar um óvönd-
uð vinnubrögð I þessu efni að engu
hafandi
UM VAL ÖFLUNARAÐFERÐA
Ég tel ekki grundvöll til að ræða
frekar hugmyndir Sigurðar V. Halls-
sonar um vélaöflun þangs. Sú afkasta-
geta sen hann hefur gefið sér að teikn-
ingin hans skili, 6 t/klst, er sýnt veiði
en ekki gefin og reynslan er Þörunga-
vinnslunni h.f. ólygnust um gildi spá-
sagna I þeim efnum jafnvel þótt tækin
hafi verið smlðuð og reynd erlendis og
hérlendis og við fyrstu sýn skilað við-
unandi árangri
Um handöflunarkenningar Sigurðar
V. Hallssonar er rétt að skýra frá því að
þær byggjast á skurði með löngum
hntfum (eða sigðum) á þurru þann
ttma sem fjörur standa upp úr og þá að
jafnóðum sé gengið frá því þangi í
netpoka sem sérstaklega séu til þess
hannaðir af SVH
Um reynsluna af þessari aðferð er
rétt að vitna til skýrslna Sigurðar sjálfs:
1. í skýrslu hans frá aprtl 1 970, til
þáverandi ráðherra Ingólfs Jónssonar,
og ber nafnið „Nýting þangs og ann-
arra sæþörunga á Stokkseyri og Eyrar-
bakka segir orðrétt:
„Öflunarmenn voru frá 6—9 (á
einni fjöru eða um 4 klst) og öfluðu
12—20 tonna á dag af fersku þangi
eða 0.4—0.5 tonna á klst. Það gat
verið tafsamt að koma netpokunum í
land
Augljóst var að unglingar og ung-
menni voru óduglegri að beita sér við
öflunina, sem krefst þess að bakvöðvar
séu sæmilega stæltir. Ef hnffskurðar-
aðferðin yrði notuð aftur þyrfti að
tryggja samvalið lið manna á miðjum
aldri er hefðu éhuga á þangskurði f
ákvæðisvinnu (undirstrikun V.L.).
Auðveldast væri að greiða fyfir
hvert mjöltonn sem úr þanginu fengist
eins og gert var fyrir tiu árum (þ.e. á
Eyrarbakka 1 960, skýr V.L.).
Það er skoðun höfundar (þ.e. Sig-
urðar V. Hallssonar, skýr. V.L.), að
komin sé sá tlmi á islandi, aðjafnerf-
itt sé nema um verulegt atvinnuleysi
sé að ræða, að fá menn til
handskurðar I þangi og það að fá hóp
manna til að slá stór tún með orfi og
Ijá. (undirstrikun V.L.) Vélvæðing i
landbúnaði og sjávarútvegi hefir aukið
kröfur manna um vélvæðingu i nýjum
atvinnugreinum "
2. í skýrslu Sigurðar til Þörunga-
vinnslunnar h.f dagsett 13.11 1974
um niðurstöður tilrauna með handöfl-
un við Tjaldanes 1.—9. nóv. 1974,
kemur fram að afköst við skurði hafi
verið 0.403 tonn á klst. að meðaltali
(breytileiki eftir dögum 0.34—0 46
tonn/klst).
Hægt hefði verið að nýta 3.5—4
klst og meðal afköst þvl getað orðið
nálægt 1.5 t/ dag á mann með þess-
um Starfsaðferðum. Þess ber þó að
geta að unglingar og konur voru að
meirihluta við þennan þangskurð.
Niðurstöðum þessara tveggja stað-
festu tölulega upplýsinga um hand-
skurð ber t öllum megindráttum saman
um árangur af skurði með hnifum og
sigðum á þurru, og reyndar staðfestust
þær aftur sumarið 1 976, þar sem þær
aðferðir voru viðhafðar. Með þessu
lagi þyrfti a.m k 100 manns að stao-
aldrí við handslátt til að anna hráefnis-
þörf Þörungavmnslunnar á Reykhól-
um, og með því verðlagi, sem unnt er
greiða fyrir hráefnið til öflunarmanna
hef ég enga trú að að fengjust 100
manna samvalið lið manna á miðjum
aldri er hefðu áhuga á þangskurði f
ákvæðisvinnu, svo notuð séu orð Sig-
urðar. Hvað valdið hefur breyttu við-
horfi Sigurðar nú árið 1977 frá því
sem var árið 1970 um vilja manna i
þessu efni, fæ ég ekki skilið.
Sú aðferð sem Þörungavinnslan h.f.
nú vitl beita er allfrábrugðin þeirri, sem
Sigurður mælir með og byggist á eftir-
farandi:
a. Handskurðarmenn nota orf og Ijá
og slá þangið fljótandi á útfalli eða
aðfalli, en girt er umhverfis með fljót-
andi nót, sem þangið safnast i
b. Á næsta flóði er þangskurðar-
prammi notaður til að safna þanginu úr
nótinni og poka það Losna handskurð-
armenn þannig við þá bakáreynslu
sem er aðalerfiðið í þangskurði eftir
venjulegum leiðum, en geta þess i stað
einbeitt sér að sjálfum þangskurðinum.
c. Sláttuprammi aflar þess utan
þangs á þeim slóðum og timum þegar
kostir hans nýtast og eykur þar með
öflunarafköst gengisins i heild
Kostir þessarar aðferðar eru marg-
þættir, en í megindráttum eftirfarandi:
— Afköst handöflunarmanna tvö-
faldast og verða 3 t/dag í stað 1.5
tonn og þarf því helmingi færri menn
til verksins eða ca. 50, sem að nálgast
þá tölu sem raunhæft má telja að fáist
á Breiðarfjarðasvæðinu yfir sumartim-
ann. Þó er þetta atriði að sjálfsögðu
óreynt.
— Tekjur öflunarmanna verða nú
raunhæfar og áhugavekjandi áætlaðar
260—270 þús. á mánuði miðað við
að nýtt sé eitt fall á sólarhring og unnið
21 — 22 daga i mánuði, 8—9 tima á
dag
— Líkamsálag verður viðunandi fyr-
ir flesta sæmilega færa menn og ekket
sérstakt þrekstarf umfram aðra sjó- og
útivinnu.
— Fjörur verða að jafnaði ekki
skornar eins nærri fótfestu með Ijá og
þegar sigð eða hnifi er beitt og endur-
vöxtur þangsins ætti að verða hraðari
og öruggari Þetta atriði þarf þó nánari
athugana við
— Sú fjárfesting sem liggur í
prömmunum kemur að gagni og verð-
ur til þess að rauntæf öflun kemst á
laggirnar án viðbótarfjárfestingar, þótt
að sjálfsögðu hefðu komið til greina
einhverjar aðrar og ennþá ókannaðar
leiðir til að leysa sama verk af hendi.
Þess skal getiðað notkun pramma til
aðstoðar við pokun þangs úr nót var
reynd með þátttöku Sigurðar V Halls-
sonar sumarið 1974 og mistókst þá,
m.a vegna þess að ekki tókst að
hagræða nótinni þann að pramminn
næði úr henni ef vindur var. Nú er
þetta mál leyst af öðrum (Reyni Berg-
sveinssyni I Fremri-Gufudal) og veldur
ekki miklum vandjvæðum fyrir tvo að
poka þangið þótt nokkur vindur sé.
VIÐVARANIR SIGURÐAR UM
AQUAMARIN PRAMMANN
Sigurður þykist hafa séð fyrir erfið-
leika I sambandi við nýtingu öflunar-
prammanna, sem keyptir voru og af-
hent skýrslu um það mál, sem að engu
hafi verið höfð, og ekki einu sinni af
þeirri umsagnarnefnd. sem fjallaði um
málefni Þörungavinnslunnar á vegam
iðnaðarráðuneytisuns (Þess skal getið,
að umsagnarnefndin fékk þessa
skýrslu frá undirrituðum og er hún
skráð sem heimildarrit nr 7 I skýrslu
nefndarinnar um framlögð gögn).
Það sem Sigurður er hér að vitna til
eru eftirfarandi greinar á bls. 53 I
skýrslu hans, en þar stendur orðrétt:
,,Sé miðað við afrakstur á klóþangi
með prammanum eins og hann var á
vélslegnum fjörum 1973, þ.e. um 5.3
kg F (furkst þang) klst. Til öflunará 24.
735 t F á ári eða 1176 klst (eins og
svo unöarlega er fyrirhugað af U Þ hf.)
þyrfti 1 9 Aquamarin pramma til verks-
ins Nú er meðalþéttleiki klóþangs á
S - og Au -Breiðafirði aðeins
88.14/1 1.8)x100, eða um 69% af
meðalþéttleika vélslegnu fjaranna
1973 og þvi má búast við því að
afköst prammanna yrðu jafnvel enn
lægri eða tæp 0.8 tF (ferkst þang) á
klst. eða lægri en hjá meðalmanni
við handskurð (undiretrikun V.L.). Því
þyrftu prammarnir að vera um 242.
Fyrir utan augljósa rangfærslu á
samanburði við handöflunarafköst,
sem Sigurður telur I öðrum skrifuðum
heimildum vera 0.4 t/klst, er þessi
reikningur Sigurðar á klukkustundaraf-
köstum prammanna mér enn i dag
óskiljanlegur Staðreyndir málsins
voru þær, að allur sláttutimi prammans
árið 1973 var 83.5 klst þá 1 4 daga,
sem einhver sláttur var reyndur. Allur
aflinn varð 266 tonn og er sú tala
byggð á viktun á netum upp úr flóa-
bátnum Baldri og einnig bakreiknað
miðað við það sem út kom við vinnslu i
^óðuriðjunni I Saurbæ Áætlað magn
úr 5Vi netum, sem hent var siðasta
daginn áður en pramtninn var sendur
af landi brott er hér talið með. Út úr
þessam tölum getur ekki komið önnur
tala en 3.185 tonn á klst I slætti, svo
öll nákvæmni sé viðhöfð, og tölur
Sigurðar sem rauner eru ekkert frekar
skýrðar (engar töflur um tima- og flat-
armælingar á staðnum) i þeirri þykku
skýrslu hans, geta ekki verið annað en
* hugarburður. mistök i reikningi eða
hreihar talnafalsanir. Þeir sem þekktu
staðreyndirnar gátu því ekki tekið þess-
ar niðurstöður alvarlega Nú hafa af-
köst vissulega rýrnar úr þessum 3.2
tonnum/klst, sem fyrst fengust, gagn-
stætt þvi, sem búast hefði mátt við að
aukin æfing öflunarliðs yki afköst hér
eins og í annarri vinnu. En svo illa sem
gengið hefur, hafa þau enn ekki farið
undir 1.7 t/klst að meðaltali. Hins
vegar hafa aðrir þættir haft mjög afger-
andi áhrif á timanýtingu prammanna
og munar þar mestu um það, sem
úrskeiðis hefur farið. Á þá þætti minn-
ist Sigurður ekki i skýrslu sinni nema
ef vera skyldi að það hefði átt að lesast
út úr svigainnskoti hans, sem vitnaðer
i hér að framan . .1176 klst (eins
og svo undarlega er fyrirhugað af
U.Þ. hf.)", og varðar hugsaða tímanýt-
ingu prammanna i klst Þetta innskot
er hins vegar ekki skýrt nánar i skýrsl-
unni
Um hæfni prammans til að nýta
þangið á miðum Breiðafjarðar hefði ég
persónulega haft litlar áhyggjur ef
reynslan frá 1973, samkvæmt skýrslu
Sigurðar hefði staðist, að 75% af flat-
armáli nýttist og 44% af þanginu
kæmi til með að nást i hverri yfirferð.
Ef áætlun Sigurðar V Hallssonar um
þangmagn Breiðafjarðar stenst hefðum
við ekki átt að lenda i vandræðum með
þangfjörur fyrstu 4—5 árin, a.m k.
Reynslan er þó sú, að fjörur virðast
ekki gefa nema 10—1 5% af áætluðu
magni, þótt sumar geti nýst allt að
50—60% Þetta er ein ástæðan fyrir
að prammarnir hafa brugðist vonum
okkar ekki síður en Sigurðar
Ég hef enga ástæðu til að efast um
áætlun Sigurðar um heildarmagn '
þangs, sem afla mætti á Breiðafirði,
enda hefur það mat verið stutt i megin-
atriðum af reyndasta öflunarstjóra Al-
ginate Industries Ég er meira efins um
áætlanir Sigurðar varðandi endurvöxt
þangs, enda engin reynsla komin á
það mál enn, Sérfræðingum ber sam-
an um að erfitt sé að segja fyrir um
endurvöxt, og nálæg svæði geta hegð-
að sér mjög misjafnlega Reynslan í
Nova Scotia er sú að sláttur með
Aquamarin prömmunum virðist þétta
þangið og örva vöxt og að slá megi
sama svæðið árlega eða annað hvort
ár
Þar er handskurður nú af lagður og
þykja fjörur gefa mun betri heildaraf-
rakstur með þeirri takmörkuðu klipp-
ingi sem fæst I hvert skipti með
prömmunum Handöflunin gengur
hins vegar mjög nærri fjörunni og gæti
brugðiðtil beggja vona um endurvöxt
Þarf þetta að takast með I reikninginn
ef af áframhaldandi rekstri verður á
grundvelli handöflunar
Það kemur annars spánskt fyrir sjón-
ir I skýrslu Sigurðar að hann hefur uppi
ströng varnarorð um að pramminn
skeri of nærri eiristöku steinkolli, þótt
meðallengcl þess sem eftir verði sé 47
cm. Hins veg~; iiefur hann engin hlið-
stæð varnaðarorð um handöflun, þar
sem að venju er skorið 15—20 cm
frá rót, eða þar sem auðveldast er að
skera á legg þangplöntunnar
Þess má geta að I ágúst 1974 fór
Sigurður V. Hallsson á ráðstefnu um
þörunga I Bangor I Suður Wales og
hafði á meðan umsamde póknun frá
Þörungavinnslunni h.t. Á þessari al-
þjóðaráðstefnu hélt hann alllanga
ræðu og úthúðaði hinum amerísku öfl-
unarprömmum og Islenskum ráða-
mönnum fyrir vanmat á sínum hug-
myndum um þangöflunartækni og
taldi sig hafa lausnirá teikniborðinu.
Liggur nærri að álykta að metnaður
Sigurðar um framgang eigin hug-
mynda skipti meira máli en eðlilegir
Framhald ð bls. 31
li=L/EIC JA.lllfOT LÆKJARGATA 32 • POSTH. 53 HAFNARFIRÐI SÍMI 50449
r [1 0 r < 1 Mý verzlun pnaði í gær, föstudag 22. apríl 1977, að Lækjargötu 32 fafnarfirði. Seljum: .... . • Malnmgu • Málningarvörur • Fittings • Rör, svört og galv. • Danfoss stillitæki • Allt til hitaveitutenginga • Ýmislegt fleira til húsbygginga og viðhalds
1 ÍVERIO VELKOMIN: REYNIÐ VIÐSKIPIN: l=Læiiiariiot
LÆKJARGATA 32 • PÓSTH.53 HAFNARFIRÐI • SÍMI 50449