Morgunblaðið - 23.04.1977, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 23 APRÍL 1977
IWnrgmi Utgefandi idMfafetfe hf. Árvakur, Raykjavfk.
Framkvaemdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
R itstjóma rf ulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fróttastjóri Bjöm Jóhannsson.
Auglýsingasjóri Ámi GarSar Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiösla Aðalstræti 6, slmi 10100.
Auglýsingar Aðalstræti 6. stmi 22480
Askriftargjald 1100.00 kr. 6 mánuBi innanlands.
í lausasolu 60.00 kr. eintakið.
Halldór Laxness
Fáir menn hafa haft jafnmikil áhrif á íslenzkar bókmenntir
og menningu og Halldór Laxness. Vér verðum að fara aftur í
aldir til að finna jafnmikinn endurnýjunarkraft og birtist í ritverk-
um hans, og um vora daga hefur enginn haft jafn víðtæk áhrif á
þróun ritaðs máls á íslandi og nóbelsskáldið. Enginn íslendingur
hefur borið hróður íslenzkrar ritmenningar út um heim í jafnrfkum
mæli og Halldór Laxness, enda hefur honum verið sýndur meiri
sómi en nokkrum öðrum íslendingi, og þá ekki sízt þegar hann
hlaut Nóbelsverðlaunin, m.a. sem fulltrúi þess rismesta framlags,
sem íslenzk þjóð hefur lagt til heimsmenningar, en það eru fornrit
íslendinga eins og kunnugt er, bæði Ijóðlist og sagnaritun.
Skáldið hlaut Nóbelsverðlaun að verðleikum fyrir sagnaritun sína
og merkt og mikilvægt framlag til endursköpunar og áframhald-
andi þróunar þess forna arfs íslensks ritmáls, sem er stolt vort og
viðmiðun.
Þá hafa fáir íslendingar haft jafn mikil áhrif á hugsun og
afstöðu þjóðarinnar og Halldór Laxness. Hann hefur haft ómælan-
leg áhrif á allt þjóðlíf íslendinga á vorum dögum, var að vísu lengi
umdeildur höfundur vegna brautryðjanda- og endurreisnarstarfs
síns sem rithöfundar, en þó einkum vegna róttækrar afstöðu
sinnar til þjóðfélagsmála og átti þá um skeið ekki samleið nema
með tiltölulega litlum hópi íslendinga. En afstaða hans til
þjóðfélagsmála hefur breytzt mjög, af ástæðum sem öllum eru
kunnar, enda hefur skáldið sjálft ekki legið á þeim En að
sjálfsögðu hefur hann ekki síður farið eigin leiðir á undanförnum
áratugum en áður þegar hann var ungur, leitandi hugsjóna-
maður, sem trúði á betra þjóðfélag en áður var, trúði á betri tíð
með blóm í haga, svo að vitnað sé í hans eigin orð Þetta
þjóðfélag, sem hann trúði á, var að vísu eins konar skurðgoð eða
guðamynd, sem brást. En aftur á móti hefur hann átt drjúgan þátt
í því, að það þjóðfélag, sem vér höfum fengið að erfðum frá
brautryðjendum síðustu aldar og feðrum vorum og mæðrum á
þessari öld, er á margan hátt það fyrirheitna land, sem hann
hefur verið að leita að í verkum sínum og íslendingar hafa trúað,
að hér gæti blómstrað, með fornan arf að bakhjarli, frelsishug-
sjónir forfeðranna að leiðarljósi og mannréttindi og lýðræði í senn
sem sjálfsagt veganesti og takmark í sjálfu sér.
Halldór Laxness hefur ekki sízt átt þátt í því að auka reisn
þeirra, sem minna hafa mátt sín í þjóðfélagi voru, leiða athyglina
að því fólki, sem hefur átt erfitt uppdráttar á veraldarvísu, en
hefur aftur á móti verið búið meira andlegu atgervi en ýmsir þeir,
sem áit hafa meira undir sér. Þetta hógværa fólk, sem hann
kynn»ist í æsku og enn er sem betur fer, til á íslandi, hefur fylgt
honum alla tið, hugsun hans og skáldskap og í raun og veru
mætti segja, að þetta fólk sé silfurþráðurinn í samanlögðum
skáldskap hans, svo traustir innviðir listar hans sem það hefur
reynzt. í sérstökum blaðauka, sem Morgunblaðið gefur út f dag
af tilefni 75 ára afmælis Halldórs Laxness, honum og skáldskap
hans til heiðurs, er sérstaklega um þetta fólk fjallað — og þá ekki
sízt með skírskotunum bæði til ummæla hans sjálfs og verka
hans. Þegar hann tók við Nóbelsverðlaununum hugsaði hann „til
heilræða ömmu sinnar, sem hún innrætti honum barni, að gera
engri skepnu mein, að lifa svo að jafnan skipuðu öndvegi í huga
honum þeir, sem voru kallaðir snauðir og litlir fyrir sér og gleyma
ekki þeim, sem höfðu verið beittir órétti eða farið góðra hluta á
mis", eins og bent er á í blaðaukanum, en þar er einnig minnt á
þau ummæli Halldórs Laxness sjálfs í nóbelsræðunni, að „þeir
sem hafa verið settir hjá í tilverunni og þeir, sem öðrum mönnum
sést yfir — einmitt þeir væru mennirnir, sem ættu skilið alúð, ást
og virðingu góðsdrengs umfram aðra menn hérá íslandi".
Um leið og Morgunblaðið sendir Halldóri Laxness og fjölskyldu
hans allri innilegar afmælisóskir á merkum tímamótum í lífi hans,
þakkar honum fyrir hönd lesenda sinna ómetanleg störf og
listræna nýsköpun í skjóli íslenzkrar menningar, minnir það á það
fólk, sem sett hefur verið hjá í tilverunni og öðrum mönnum hefur
yfirsézt og hvernig nóbelsskáldið hefur umgengizt þetta fólk í
ritum sínum Það er í samræmi við hugsjónir og húmanisma þess
þjóðfélags, sem vér teljum samboðið sögu íslands og arfleifð,
menningu þjóðar vorrar og reisn fólksins —þjóðfélags, sem
hvorki er skurðgoð né guðamynd, en á í senn rætur í fófkinu
sjálfu og hugsjónum þess, er stjórnað af fólkinu og fyrir fólkið
en hvorki undantekningarnar né fáa útvalda, heldur alla íslenzku
þjóðina — en slíkt þjóðfélag höfum vér leyft oss að kalla
velferðarríki.
Megi það bezta í ritverkum Halldórs Laxness minna oss á, að
fátt er eftirsóknarverðara en ræktað lýðræðisþjóðfélag, sem hetur
þrek og styrk til að standa vörð um frelsi og mannréttindi allra
þegna sinna og rétta þeim hjálparhönd, sem órétti eru beittir eða
farið hafa góðra hluta a mis; þeim sem hafa verið settir hjá í
tilverunni og öðrum mönnum hefur sézt yfir.
Pálmi Jónsson alþm.:
Virkiun Blöndu
Fyrir Alþingi liggur nú
stjórnarfrumvarp um virkjun
Blöndu. Frumvarpið markar
þáttaskil í orkumálum þjóðar-
innar ef samþykkt verður.
Enda þótt um heimildarlög
væri að ræða, svo sem venja er
um slik mál, myndu þau lög
fela i sér, að ákveðið væri að
stefna að því af fullri alvöru að
undirbúa og siðar byggja fyrstu
stórvirkjun landsmanna utan
hinnar eldvirku svæða. Þeim
þáttaskilum hygg ég, að megin-
hluti þjóðarinnar myndi f agna.
Stórframkvæmdir í orku-
málum eru dýrar. Sú staðreynd
ætti að vera okkur hvatning, til
þess að vinna að undirbúningi
þeirra af fyrirhyggju og með
hæfilegum aðdraganda. Þá er
ekki síður nauðsyniegt að velja
þá virkjunarkosti, sem heppi-
legastir finnast hvað snertir
hagkvæmni, öryggi og staðsetn-
ingu. Þessar þrjár meginfors-
endur lyftu Blöndu í fremstu
röð virkjunarkosta landsins.
Blönduvirkjun er talin mjög
hagkvæm virkjun, þannig að
sambærilegt sé við hagkvæm-
ustu virkjunarkosti í öðrum
vatnsföllum landsins.
Virkjunin er talin bjóða upp
mikið öryggi. í fyrsta lagi er
hún utan eldvirkra svæða
landsins, en þýðingu þess þarf
naumast að ítreka. Svo kunn
ætti að vera reynslan af göml-
um og nýjum eldsumbrotum. í
öðru lagi er tilhögun virkjunar-
innar talin hafa mikla þýðingu.
Ánni er veitt um uppistöðulón,
sem verður 56,5 ferkm. að
stærð og þrjú stöðuvötn að
orkuveri. Þessi mikla miðlun
tryggir jafnrennsli að virkjun-
inni auk þess sem aurfram-
burður hreinsast og botnfellur
svo sem hugsanlegt er. Þetta
atriði kann að hafa meiri þýð-
ingu en menn hafa hingað til
gert sér ljóst, miðað við þær
fregnir, sem nú berast um
spjöll á vélum Búrfellsvirkjun-
ar, en þar er miðlunarlón til-
tölulega litið. Stórt miðlunarlón
kann því að vera ein af afger-
andi forsendum fyrir þvi hvort
hyggilegt sé að ráðast i virkjun
jökulvatna. Það er svo önnur
saga, að hið stóra miðiunarlón
er helzti ókosturinn við Blöndu-
virkjun, jafnframt þvi að vera
einn af kostum hennar, en að
því kem ég síðar.
Blönduvirkjun er vel í sveit
sett með tilliti til flutningslína
og dreifingar orkunnar. Við
hugsanlegar línubilanir er stór-
aukið öryggi i þvi fólgið að eiga
kost á raforku úr fleiri en einni
átt. Við eigum margt óunnið í
byggingu stofnlina og endur-
byggingu dreifikerfa. Það starf
er þó hafið. Á næsta ári er t.d.
ákveðið að byggja línu frá
Kröflu austur að Eyrarteigi í
Skriðdal. Verða þá tengd sam-
an Landsvirkjunarsvæðið og
rafveitukerfin á Vestur-
Norður- og Austurlandi. Varla
þarf að draga í efa, að i þessum
efnum verður mikið verk unnið
á komandi árum. Mun það
skapa aukin skilyrði fyrir dreif-
ingu orkunnar, m.a. frá Blöndu-
virkjun.
Þegar frumvarpið um
virkjun Blöndu kom til fyrstu
umræðu í N.d. Alþingis greindi
menn þegar nokkuð á um það,
vegna harkalegrar andstöðu
eins af þingmönnum Norður-
landskjördæmis vestra. Svo er
einnig um heimamenn, að þeir
eru eigi allir á einu máli. Hinn
sterki vilji Húnvetninga fyrir
framgangi þessa máls kom
gleggst fram á almennum fundi
áhugamanna um Blöndu-
virkjun, sem haldinn var á
Blönduósi 17. jan. 1976, en þar
voru mættir á 5. hundrað
manns úr Húnavatnssýslum
báðum. í fundarlok þegar
paargir voru farnir af fundi var
jákvæð ályktun samþykkt með
227 atkv. gegn 6. Einnig hafa
flestar sveitastjórnir, sýslu-
nefnd og nokkur félagasamtök í
A-Hún. samþykkt stuðnings-
yfirlýsingar við virkjun
Blöndu, og bæjarstjórn Sauðár-
króks hefur hvatt til samstöðu
um hagkvæmasta virkjunar-
kost í kjördæminu. hinn bóg-
inn hafa sveitastjórnarmenn úr
Bólstaðahliðarhreppi I A-Hún.
og þremur hreppum Skaga-
fjarðarsýslu, ásamt sýslunefnd
Skagafjarðarsýslu, K.S. á Sauð-
árkróki, Búnaðarfélagi Lýtings-
staðahrepps gert ályktanir, þar
sem hvatt er til að hraðað verði
virkjun Héraðsvatna við Vill-
inganes, auk þess sem yfirleitt
er lagt til að Blönduvirkjun
verði frestað eða henni mót-
mælt. Af svipuðum toga er
ályktun, sem samþykkt var með
nokkrum mun á almennum
sveitarfundi í Svínavatns-
hreppi A-Hún. 15. júli 1975, en
þann fund sóttu andstæðingar
Blönduvirkjunar af kappi.
Óvíst er hvort allir séu sama
sinnis nú.
Röksemdir sem beitt er
gegn Blönduvirkjun virðast
einkum vera tvenns konar. í
fyrsta lagi að um óhæfile land-
spjöll verði að ræða, og í öðru
agi sú staðhæfing andófs-
manna, að virkjunin sé svo stór,
að hún sé óhugsandi, nema í
tengslum við stóriðju.
Pálmi Jónsson.
Fyrra atriði er mjög skiljan-
legt. Það er ástæðulaust að gera
lítið ur því mikla tjóni, sem
virkjunarframkvæmdirnar
munu hafa í för með sér á
landi, þar sem um 55 ferkm. af
grónu landi hverfa undir vatn.
Fyrir þessi spjöll og önnur sem
virkjunarframkvæmdum eru
samfara hafa þó verið boðnar
álitlegar bætur m.a. i upp-
græðslu lands.
Skoðun vísindamanna, og
tilraunir, sem gerðar hafa verið
benda allar til þess með vax-
andi öryggi, að nýtt gróðurlendi
sé auðvelt að vinna I stað þess
sem tapast. Þannig er unnt að
bæta tjóhið, og það er líka
nauðsynlegt.
Hitt er fjarstæða, sem sézt
hefur í ályktunum og einstakir
andófsmenn Blönduvirkjunar
þykjast hafa eftir Jakob
Björnssyni orkumálastjóra, að
eyðing gróðurlendis við
Blönduvirkjun sé „60% af öllu
landi sem eyðist við fullnýtingu
virjanlegrar vatnsorku á land-
inu“. í erindi, sem orkumála-
stjóri flutti um landþörf orku-
iðnaðarins á ráðstefnu um land-
nýtingu 6. og 7. apr. 1973, kem-
ur í ljós að samkvæmt því sem
þá var talið muni gróðurlendi,
sem tapast á Blöndusvæðinu
nema 13.1% af heildarflatar-
máli gróins lands sem færi und-
ir vaín við virkjanir á landinu.
Séu Þjórsárver ekki meðtalin
hækkar þetta hlutfall I 21.6%. í
erindi þessu var tekið fram, að
niðurstður væru byggðar á
rannsóknum, sem væru langt
frá því að vera lokið. Þeim
rannsóknum er ekki Iokið enn.
Hitt er ljóst, að þarna er farið
rangt með viljandi eða
óviljandi.
Enn má nefna það í sam-
bandi við landspjöll við Blöndu-
virkjun, að miðlunarlónið hef-
ur í för með sér ómetanlegt
öryggi fyrir virkjunina sjálfa,
svo sem fyrr er að vikið.
Hitt gagnrýnisatriðið, sem
virðist notað sem grýla á fólk,
að Blanda verði ekki virkjuð án
stóriðju, er byggt á röngum
forsendum.
í nýrri orkuspá um áætlaða
raforkunotkun á landinu, kem-
ur fram, að aukning á aflþörf
raforkuvinnslunnar er fyrstu
fimm árin 1976—81 194 MW og
síðan aukning á fimm ára fresti
um 130—150 MW. til aldamóta.
í þessari orkuspá er ekki gert
ráó fyrir neinum nýjum orku-
sölusamningum til stóriðju, að-
eins að samningurinn vegna
járnblendiverksmiðju verði
staðfestur og staðið við
samninga, sem gerðir hafa ver-
ið varðandi Álverið í Straums-
vík. Það kemur enda fram í
mikilli aukningu á fyrstu fimm
árunum, sem spáin nær til. Að
öðru leyti færi þessi orkuaukn-
ing til þess að mæta þörfum
þjóðarinnar sjálfrar þ.ám. til
uppbyggingar atvinnuveganna.
Til þess að mæta þessari þörf,
þarf sem svarar einni Blöndu-
virkjun á fimm ára fresti allt til
aldamóta. Sé þetta athugaó
verður stóriðjugrýlan heldur
máttlítil.
Fari hinsvegar svo, að nýir
stóriðjusamningar verði gerðir,
þarf enn að virkja vegna
þeirra. Ég vil taka fram í því
sambandi, að ég tel að við eig-
um að fára með mikilli gát á
þeirri braut, og að fásinna sé
miðað við fyrirsjáanlega orku-
þörf þjóðarinnar á komandi ár-
um að nýta áfram okkar hag-
stæðustu virkjunarkosti í þágu
stóriðjufyrirtækja. Við eigum
nóga möguleika án nýrra ál-
bræðslna. Uppbygging og orku-
þörf smærri og stærri iðnfyrir-
tækja verður sennilega meiri á
komandi árum en flestagrunar.
Þegar hafa verið teknar
ákvarðanir um virkjanir, sem
fullnægja orkuþörfinni, sam-
kvæmt orkuspá fram á miðjan
næsta áratug. Þá ætti röðin að
koma að Blöndu. Það er enda
nokkuð hæfilegur timi til þess
að undirbúningur og fram-
kvæmd þess stórvirkis megi
takast með fyrirhyggju og ör-
yggi. Þá verður og væntanlega
búið að vinna mikið að endur-
byggingu dreifikerfa.
Villinganesvirkjun vigtar
ekki sérstaklega þungt i þessu
dæmi. Hún myndi fresta þörf
fyrir aðrar virkjanir á landinu
um eitt ár. Hún er hagstæð
virkjun miðað við virkjanir af
þeirri stærð, en þó talin sem
svarar 40% dýrari en Blanda
miðað við orkueiningu. Án efa
kemur röðin að henni fyrr eða
síðar. Þó er óvíst hvert öryggi
hennar í framleiðslu verður,
þangað til búið er að virkja
Jökulsárnar í heild og mynda
miðlunarlón uppi á Hofsafrétt.
Það hlyti að verða framhaldið
ef farið yrði í Villinganes-
virkjun. Þau mál eru þó tiltölu-
lega lítið rannsökuð enn.
í erindi orkumálastjóra, frá
1. apríl 1973, sem fyrr er vikið
að, er gert ráð fyrir miðlunar-
lóni við Jökulsárvirkjun, sem
væri 84 ferkm. að stærð, eða
nákvæmlega jafnstórt og Þing-
vallavatn. Hvort það stenzt við
nákvæmari mælingar og kort-
lagningu get ég ekki um sagt.
Hitt er víst, að þótt mikill hluti
þessa landssvæðis, sé gróður-
laus er þar einnig verulegt
gróðurlendi, sem yrði sökkt við
virkjun. Þessu virðast sumir
vilja gleyma, þegar þeir hvetja
til að Jökulsárnar verði virkjað-
Framhald á bls. 31