Morgunblaðið - 10.06.1977, Side 16

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. JUNÍ 1977
16
JWgnrpi Útgefandi ublabib hf. Árvakur, Reykjavm.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson
Ritstjórar Matthlas Johannessen.
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjómarfulltrúi Þorbjörn GuBmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingasjóri Ámi GarSer Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiSsla ASalstræti 6. slmi 10100.
Auglýsingar ASalstræti 6. slmi 22480
Áskriftargjald 1300.00 kr. ð mánuSi innanlands.
í lausasölu 70.00 kr. eintakið.
Framtíðin, lífs-
kjörin - og auðlind-
ir láðs og lagar
Islendingar eru rúmlega 220.000 talsins. Þeim hefur fjölg-
að um tæplega 100.000 frá árinu 1940, eða frá upphafi sfðari
heimsstyrjaldarinnar. Gert er ráð fyrir að þjððinni fjölgi enn um
86.000 einstaklinga fram til ársíns 2001 og verði þá samtals 306.200
manns, samkvæmt mannfjöldaspá f ársskýrslu Framkvæmdastofnunar
ríkisins fyrir árið 1976. Þessi þjóðaraukning, orðin og verðandi, leiðir
hugann að þvf, hvern veg hægt verði að tryggja ört vaxandi þjóð
atvinnu- og afkomuöryggi og sambærileg lffskjör við nágrannaþjóðir á
komandi áratugum. Ekki er ráð nema f tfma sé tekið, segir máltækið.
Og öruggt er, að framtak og framsýni verður að ráða ferð, ef þjóðin á
að geta haldið til jafns við velmegunarþjóðfélög V-Evrópu og N-
Amerfku um almenn lffskjör f framtfðinni.
Þrátt fyrir marga kosti lands okkar er stundum sagt, að við lifum á
mörkum hins byggilega heims. Og vfst er um það að hnattstaða
landsins og aðstæður allar skapa okkur sérstæð Iffsskilyrði, frábrugðin
flestra annarra þjóða, sem við verðum að taka tillit til, — laga okkur
að og nýta til fulls, innan marka eðlilegrar sambúðar við umhverfi
okkar, auðlindir og Iffrfki láðs og lagar.
Frá upphafi Islands byggðar hafa landbúnaður og sjávarútvegur
brauðfætt þjóðina — og svo er enn og verður áfram að stærstum hluta
um fyrirsjáanlega framtfð. Löngu er þó Ijóst að hvoru tveggja,
afraksturgetu gróðurmoldar og fiskstofna, eru takmörk sett, sem ekki
má fara yfir, ef ekki á illa að fara og að slá f baksegl Iffskjara okkar
sem þjóðar. Þar við bætist að tæknivæðing f þessum atvinnugreinum
hefur verið það ör, að fyrirsjáanlegt er að þær taka ekki við nema
litlum hluta þess viðbótarframboðs á vinnumarkaði þjóðarinnar, sem
fyrirsjáanlegur er á næstu árum og áratugum.
Greinilegt er, að sumir helztu nytjafiskar okkar, þ.á m. þorskurinn,
sem verið hefur burðarásinn f útflutnings- og gjaldeyristekjum
þjóðarinnar, eru þegar ofveiddir. Nauðsynlegt kann að vera að grfpa
til enn frekari ráðstafana en þegar hefur verið gerðar, til að byggja
þessa fiskstofna upp að nýju og tryggja hámarksafrakstur þeirra f
þjóðarbúið. t þeim efnum verður að fara að fiskifræðilegum niðurstöð-
um vfsindamanna okkar, að þeim mörkum sem efnahagslegar forsend-
ur frekast leyfa.
Sé tekið mið af fyrirsjáanlegri fjölgun þjóðarinnar á komandi
áratugum, þeim nýtingarmörkum fiskstofna og gróðurmoldar er við
blasa, þvf Iffskjaramarki sem þjóðin gerir kröfur til, þ.e. sambærileg-
um atvinnu- og afkomukjörum og nágrannaþjóðir búa við, hlýtur
þjóðin að þurfa að fullnýta orkuauðlind sfna, auk auðlinda fiskimiða
og gróðurmoldar. Án þess næst naumast það Iffskjaramark sem að er
stefnt. Þessi staðreynd er að verða landsmönnum almennt Ijós og æ
Ijósari með hverju árinu sem lfður.
Þessi þriðja meginauðlind þjóðarinnar, innlendir orkugjafar fall-
vatna og jarðvarma, beinir þjóðinni inn á brautir iðju og iðnaðar í enn
rfkara mæli en verið hefur til þessa. Þar ber að sjálfsögðu fyrst að
hvggja að úrvinnsluiðnaði úr innlendum og erlendum hráefnum
margs konar, m.a. þeim er landbúnaður og sjávarútvegur leggja til, en
jafnframt ýmsum jarðefnum, sem nú eru f könnun, eða verða könnuð,
með tilliti til arðsemi f vinnslu. Jafnframt hljótum við að hyggja að
svokölluðum orkufrekum iðnaði, en f þeim efnum hafa m.a. verið
stigin þessi skref: áburðarframleiðsla, sementsframleiðsla, kfsilgúr-
framleiðsla, álframleiðsla og undirbúningur að væntanlegri járn-
blendiframleiðslu, svo dæmi séu nefnd. Álútflutningur, stóð undir
tæplega 17% af gjaldeyristekjum þjóðarinnar á sl. ári. 1 þessum
efnum verður þó að fara með gát — og taka fullt tillit til náttúru-
verndar, mengunarvarna og heilsufarslegs öryggis viðkomandi starfs-
fólks. Umtalsverð nýting innlendra orkugjafa virðist tengjast orku-
frekum iðnaði, ekki sfzt hagkvæmni eða arðsemi slfkrar nýtingar. Við
þurfum að horfast í augu við þá staðreynd, ekki sfður en þær hættur,
sem slfkri nýtingu eru samfara. Við eigum ekki að ganga lengra f
orkufrekum iðnaði en brýnustu hagsmunir þjóðarinnar krefjast — og
sinna þeirri framleiðslu einni, þar sem fullkomnustu mengunarvörn-
um verður við komið. Við þurfum að geta sameinað þetta tvennt, að
lifa f sátt við umhverfi okkar, náttúru landsins, og f landinu, við
sambærileg lffskjör og nágrannaþjóðir.
Tæknilega virkjanlegt vatnsafl f landinu er talið 35.00 GWh á ári,
þar af fjárhagslega hagkvæmt að virkja 28.000 GWh. Þegar eru virkjuð
um 2.500 GWh. á ári. Jarðvarmi í landinu, mældur í raforku, er talinn
80.000 GWh á ári, en nú eru virkjuð 2.500 GWh. á ári, en á sl. ári nutu
54% þjóðarinnar varmaveitna til húshitunar. Þessir miklu valkostir
verða sennilega aldrei nýttir, nema að hluta til, m.a. vegna i áttúru-
verndarsjónarmiða. Engu að sfður er hér um mikla og að stórum hluta
vannýtna auðlind að ræða, sem framtfðin á eftir að færa sér f nyt, ti! að
tryggja vaxandi þjóð okkar atvinnu- og afkomuöryggi sem og sanibæri-
leg lffskjör við nágrannaþjóðir. Það er blint afturhald, sem lokar
augunum fyrir óhjákvæmilegu hlutverki innlendra orkugjafa. til að
tryggja framtfðarvelmegun þjóðarinnar og sambærileg iífskjör
hennar og iðnvæddar þjóðir heims búa við.
Harður skólí
Gegnum gras, yfir sand, fs-
lensk 1977.
Gerð af Þorsteini Ú. Björns-
syni.
Leikendur: Ásgerður Atla-
dóttir og Jóhann Thoodd-
sen.
Enn er tilrauninni ..íslensk kvik-
myndagerð" haldið áfram Hér er
hún að vísu ekki gerð í jafn stórum
stíl og í Morðsögu, því þessi mynd
er aðeins 1 7 mín á lengd, gerð í
svart/hvítu á 1 6 mm filmu og kost-
uð af grautarpeningum. Þorsteinn
Úlfar stundaði nám í kvikmyndagerð
í London Film School veturinn
73/ 74 og vann um skeið sem klipp-
ari hjá íslenska sjónvarpinu. Það
þarf því engan að furða, að nokkur
..skólamynda '-blær er á henni, þar
sem þetta er fyrsta verulega tilraun
Þorsteins til leikinnar myndar. Engu
að síður á hér við það sama og sagt
var um Morðsögu, að viðleitni til
sjálfstæðrar kvikmyndagerðar hér á
landi er fremjendunum til hróss,
miðað við það aðstöðuleysi, sem
kvikmyndagerðarmenn þurfa að
horfast i augu við Það hefur verið
sagt, að besti skólinn sé reynslan,
jafnvel þó dýrkeypt sé á stundum
Það er ekkert vafamál. að í kvik-
myndagerð er reynslan nauðsynleg,
en það er heldur ekkert vafamál, að
hún er alltaf dýrkeypt. Mismunandi
dýrkeypt að visu en nógu dýrkeypt
til þess, að þeir menn, sem leggja út
í slíkt fyrirtæki með eigið fé verða
undantekningalaust að búa sig
undir sína privat efnahagskreppu.
Þessi reynsluskóli er því harður skóli
og skólagjöld há, en vonandi sjá
ráðamenn þjóðarinnar sér hag í að
taka þátt i þessum skólagjöldum
áður en lýkur, svo hægt verði að
útskrifa einhverja nemendur „cum
laude" á þessu sviði sem á öðrum.
Þorsteinn segist lita á þessa kvik-
Ásgerður Atladóttir og Jóhann Thoroddsen, sem leikur forvitni é að sjá,
hvað sé eiginlega um að vera.
mynd sem æfingu með leikara og
frásögn í kvikmynd. Efni skiptir þá
minna máli, enda er það mjög ein-
falt. Pilturinn Jói lendir á Keflavíkur-
flugvelli og hraðar sér til Reykja-
víkur. Þar hittir hann stúlkuna
Katrínu og biður hana að koma út
að ganga. Þau hafa þekkst áður og
Jói, sem skrópar í prófum erlendis
til að koma heim, gerir það til að
geta sagt henni að hann elski hana,
þar eð hann hefur frétt, að hún ætli
að ganga í það heilaga eftir viku
með öðrum. Þau fara út að ganga
og samtölin miða aðeins að því, að
hann reynir að sannfæra hana um
ást sína og fá hana jafnframt til að
hætta við giftinguna. Skyndilega er
Jói vakinn af værum blundi í flug-
vélinni og í dagblaðinu fyrir framan
hann getur að líta giftingarmynd af
Katrínu
Efnið þannig ekki rismikið og vel
fallið til æfingar í öðrum atriðum.
Leikurinn er í höndum tveggja ungl-
inga, sem ekki hafa leikið áður og
gerir það meiri kröfur til Þorsteins
en ella. Hvert samtal er mjög stað-
bundið og stirt, jafnvel þó þau séu á
göngu, en sérstaklega er þetta áber-
andi í fyrsta samtalinu fyrir utan
húsið, þar sem Katrín býr. Þar ræð-
ast þau við dágóða stund og standa
hreyfingarlaus í sömu sporum, i
stað þess að með því að hreyfa þau
svolítið um hefði atriðið getað orðið
líflegra. Það sama gerist með setn-
ingarnar, sem þau þurfa að segja.
Sumar þeirra hefðu jafnvel orðið
stirðar í munni þaulæfðs leikara. En
þetta er að sjálfsögðu reynsla, sem
Þorsteinn mun læra af svo og því,
að göngutúr persónanna er teygður
um of á langinn. En þrátt fyrir þessa
augljósu annmarka má sjá það á
nokkrum stöðum í myndinni, að
bæði „leikararnir" og höfundurinn
gætu gert betri hluti, ef reynsla og
tími væri fyrir hendi. Þorsteinn segir
að alls hafi farið um 20 klst. í
upptöku á myndinni, sem er ótrú-
lega lág tala, og hefði bersýnilega
þurft að vera nokkrar klukkustundir í
viðbót, en þarna eru það að sjálf-
sögðu grautarpeningarnir, sem ráða
gerðinni. Hvað sem því líður, stend-
ur myndin þó fyrir sínu sem æfing.
Efni myndarinnar er byggt á smá-
sögu eftir Kurt Vonnegut jr. og um-
breytt undir áhrifum frá Robert
Enrico og mynd hans „Incident at
Owl Creek". í frétta—tilkynningu
höfundar segir:
..Myndin fjallar um draum eða
veruleika og er áhorfandinn látinn
gera það upp við sig í myndarlok
hvort um draum eða veruleika er að
ræða. Skoðun höfundar er sú, að
draumur og veruleiki sé sami hlut-
urinn aðeins frá mismunandi sjónar-
horni og sé þess vegna jafngilt sem
lífsreynsla. Þetta kemur vel fram hjá k
súrrealistum en því er ekki að neita
að þeir hafa haft mikil áhrif á
höfundinn."
Ef þetta er f raun tilgangur
Þorsteins með myndinni, fyrir utan
það að líta á hana sem æfingu, má
súrrealistinn sannarlega ná sterkari
tökum á honum, því „draumur" Jóa
er vægast sagt ákaflega jarðbund-
inn Og ef til vill hefði bæði höfundi
og leikurum verið styrkur í því, að
efnið hefði verið dramatískara og
sterkara en það er. Jafnvel að skoð-
un á einhverju dægurmáli hefði fylgt
með í pokahorninu, reyndar hefði
maður átt von á slíku. En við skulum
vona, að Þorsteinn sleppi þannig frá
þessari æfingu sinni fjárhagslega,
að hann geti haldið áfram á sömu
braut, því æfingin skapar meistar-
ann.
Aðeins eitt enn: Á frumsýningu
myndarinnar hafði verið boðið full-
trúum amk. 5 dagblaða í Rvík Að-
eins einn lét sjá sig (undirritaður var
ekki sendur af þessu dagblaði). Fyrr
i vetur frumsýndi annar kvikmynda-
gerðarmaður mynd sína á þessum
sama stað (Loftleiðum) þar sem
blöðunum hafði einnig verið boðið
að senda fulltrúa og annað hvort
einn eða enginn (ég man það ekki
náið) lét sjá sig Er það almenn
skoðun dagblaðanna í Rvik á inn-
lendir kvikmyndagerð, sem lýsir sér
í þessu afskiptaleysi eða var svona
mikið að gerast á þessum augnablik-
um, að allir blaðamenn bæjarins
voru upp fyrir haus í verkefnum? Við
skulum vona að hið siðarnefnda hafi
verið tilfellið.
Höfuðpersónur é bak við myndina: Marinó Ólafsson, hljóðmaður,
Ásgerður Atladóttir (Katrín), höfundurinn, Þorsteinn Ú. Björnsson,
Jóhann Thoroddsen (Jói) og Péll Steingrímsson, kvikmyndatökumaður.

kvik
mund
/locm
SIGURÐUR SVERRIR PÁLSSON