Morgunblaðið - 19.06.1977, Blaðsíða 10
„Það fer eftir því
hver skráir söguna"
sagði Nixon í síðasta sjónvarpsviðtalinu við Frost
Nixon: Hverjir heldur þú að
hafi steypt honum? Þú gleymir
einu atriði og það er, að
Allende tókst að eyðileggja
landbúnaðinn i landinu þann
stutta tima, sem hann var við
völd, með því að gera land upp-
tækt og loka að miklu leyti fyrir
erlendar fjárfestingar. Það lá í
augum uppi, að ég myndi ekki
samþykkja bandarisk lán til
fyrirtækja í Chile, sem hætta
væri á að gerð yrðu upptæk.
Þetta var ein tegund af
þrýstingi, sem við beittum.
Allende beið ósigur á endanum,
ekki vegna einhverra utanað-
komandi afla heldur vegna þess
að kerfi hans hentaði ekki í
Chile og Chilebúar ákváðu að
varpa þvi á dyr.
Frost: Ef þú ættir að nota orð
til að lýsa stjórn Pinochets, not-
aðir þú þá orðið „grimmdar-
leg“?
Nixon: Ef þeir væru grimmir
notaði ég það orð, ef þeir væru
einræðisherrar myndi ég nota
það orð, en ég yrði hins vegar
að láta það koma fram, að þeir
væru ekki kommúni'star og að
þeir væru ekki óvinir Banda-
ríkjanna og að þeir ógnuðu
ekki nágrönnum sínum.
AGNEWMÁLIÐ
Frost: Hver voru viðbrögð
þin þegar Richardson dóms-
málaráðherra skýrði þér frá því
i ágúst 1973, að hann hefði
sterkt mál gegn Agnew varafor-
seta?
Nixon: Ég sagði við hann, að
hann yrði að vera mjög öruggur
um að sannanir væru miklar og
ekki aðeins það, að hann sjálfur
yrði að vera viss í sinni sök til
að tryggja að ekki yrði litið á að
málssóknin af hans hálfu væri
af pólitiskum toga spunnin.
Hér á ég við, að það var ekkert
leyndarmál, að Agnew og
Richardson voru litlir vinir.
Það var ekkert leyndarmál, að
Richardson ágirntist varafor-
seta- eða forsetaembættið 1976
eða fyrr ef einhver hefði valið
hann. Ég vildi ekki að hans
niðurstaða yrði sú, sem ég legði
til grundvallar ákvörðunartöku
í sambandi við mál Agnews.
Þess vegna lagði ég til að Harry
Peterson, sem þá var aðstoðar-
dómsmálaráðherra, fram-
kvæmdi sjálfstæða rannsókn.
Það gerði hann og sú rannsókn
tók 6 vikur. Hann gaf mér
skýrslu 25. september og sagði
að málið væri alvarlegt og að
ekki yrði komizt hjá því að
leggja til að Agnew yrði dæmd-
ur til fangelsisvistar. Ég ætla
ekki að fara nánar út í það hér,
málið er enn í fersku minni
fólks.
Frost: Hélt Agnew enn fram
sakleysi sinu, er þið hittust til
að kveðjast 9. október?
Nixon: Agnew hélt þvi fram
allan tímann, að hann væri sak-
laus. Hér á ég við, að hann væri
saklaus af því að hafa þegið
mútur. Hann sagði að verktak-
ar í Maryland, sem unnu fyrir
fylkið, hefðu árum saman lagt
fram fé til að standa straum af
útgjöldum i sambandi við
fylkisstjóraembættið, það hefði
verið viðtekin venja.
Frost: Hefur Agnew haft eitt-
hvert samband við þig eftir að
hann lét af embætti?
Nixon: Nei, aldrei.
Frost: Hvernig hefur frú
Nixon það?
Nixon: Frú Nixon hefur náð
sér furðulega vel. Hún hefur
átt erfiða tíma, en hún er sterk
kona og það verður þú að vera
ef þú færð heilablóðfall. Ég
veit að það mun gleðja áheyr-
endur er ég segi að hún hefur
nú sigrazt á allri lömun í andliti
og vinstra fæti, en hennar gætir
enn í vinstri handlegg, en lækn-
ar segja að það muni lagast og
að hún verði fullkomlega búin
að ná sér eftir nokkra mánuði.
Ég hef áður minnzt á sögur,
sem skrifaðar hafa verið, þar
sem minnzt hefur verið á
meinta veikleika hennar. Þær
hafa ekki orðið til að hjálpa til
og hvað viðhorf mitt til fjöl-
miðla snertir, ber ég virðingu
fyrir sumum, en fyrirlít og mun
aldrei fyrirgefa þeim, sem
skrifa söguna eins og skáldsögu
byggða á þriðja flokks heimild-
um.
NÁÐANIR
Frost: Hversu mikill
þrýstingur var á þér að náða
menn eins og Haldeman og
Ehrlichman áður en þú lézt af
embætti?
Nixon: Einu umræðurnar um
það urðu tveimur dögum áður
en ég sagði af mér. Haldeman
hringdi í mig og skrifaði mér
síðan bréf og Ehrlichman
hringdi í fjölskyldu mína, ég
held að það hafi verið Julie,
sem skilaði til mín áskorun frá
honum um að náða alla, sem
tengdir voru Watergate, áður
en ég færi frá og tengja það
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. JÚNl 1977
1 upphafi fjórða og sfðasta
sjónvarpsviðtals þeirra David
Frosts og Richard Nixons hóf
Frost umræðurnar með því að
fjalla um Chile.
Frost: 16. september 1970,
eftir að Allende hafði fengið
flest atkvæði i forsetakosning-
unum í Chile, lét Henry
Kissinger þau orð falla, að ef
þingið í Chile staðfesti Allende
sem forseta gæti það þýtt lok
lýðræðis í Chile. Kissinger lét
hjá liggja að skýra frá, að dag-
inn áður hefði Nixon sjálfur
teið skref til að grafa undan
lýðræði í Chile með því að skipa
bandarísku leyniþjónustunni,
GIA, að koma í veg fyrir valda-
töku Allendes og útilokaði í því
sambandi ekki byltingu. Deila
má um hvort aðgerir CIA hafi á
endanum orðið til að fella
Allende þremur árum siðar, en
það er vitað og staðfest að CIA
vann gegn honum og notaði til
þess mikið fjármagn. Minnist
þú einhvers annars dæmis á sl.
árum, þar sem Bandaríkin hafi
reynt að hafa áhnf á atburði og
þróun í lýðræðisrfki sem voru i
fullu samræmi við stjónarskrá
þess?
Nixon: Ef þú átt við sl. 4—5
ár, er svarið neitandi.
Frost: Hvað áttir þú við, er
þú sagóir að þú vildir láta
Bandarikin koma málum þann-
ig fyrir, að efnahagskerfi Chile
öskraði?
Nixon: Chile hefur auðvitað
áhuga á að fá erlend lán hjá
stofnunum, sem við höfum
áhrif í. Ég gaf það til kynna, að
við myndum almennt greiða at-
kvæði gegn lánsumsóknum
Chile. Þetta fannst mér eðli-
legt, er á það er litið, að stjórn
Allendes vann að þvi öllum ár-
um að gera eigur bandariskra
fyrirtækja í landinu upptækar
og það tók stjórnina aðeins 3 ár
að gera eigur 275 fyrirtækja
upptækar.
ÉG VISSI HVERJU
VON VAR Á í CHILE
Frost: Hann var ekki byrjað-
ur á þessu 15. september 1970.
Nixon: Ég veit það, ég veit
það, en ég vissi á hverju von
var. Það þurfti ekki annað en
lesa framboðsræður hans og
það lék enginn vafi á því að
samstarf var milli hans og
Castros og þaö lék enginn vafi á
því, að útsendarar Castros not-
uðu Chile sem bækistöð til að
flytja hryðjuverkastarfsemi út
til Argentínu, Bóliviu og
Brazilíu. Ég er ekki hér til að
verja kúgun hjá nokkurri rfkis-
stjórn hvort sem hún er vin-
veitt Bandaríkjunum eða óvin-
veitt, en það skiptir máli fyrir
öryggi og hagsmuni Bandaríkj-
anna hvort um er að ræða
hægri einræðisstjórn eða
vinstri einræðisstjórn. Reynsl-
an hefur sýnt að hægri ein-
ræðisstjórnir reyna ekki að
nota byltingu sína sem útflutn-
ingsvöru og angra því ekki
nágranna sína og ef hún angrar
ekki Bandaríkin skiptir hún
ekki máli fyrir öryggismál okk-
ar, en hún er áhyggjuefni hvað
snertir mannréttindamál.
Vinstri einræðisstjórnir reyna
hins vegar að flytja byltingu
sína úr landi og það snertir
öryggismál okkar.
Frost: CIA skýrði frá því
skömmu fyrir dauða Allendes,
að hann væri engin ógnun við
lýðræði og að hann myndi tapa
í næstu kosningum?
Nixon: Er litið er á feril CIA
hvað snertír áreiðanleika í
skýrslum þeirra, verður að taka
þá með nokkrum fyrirvara.
Þeir gátu ekki einu sinni spáð
fyrir sigri Allendes í fyrstu
kosningunum, þeir sögðu ekki
fyrir um hvað gerðist í
Kambódíu, þeir sögðu ekji
fyrir um að það yrði Yom
Kippurstríð. Mér skilst að staða
þeirra sé nokkuð skárri nú og
vonandi á það eftir að batna.
Frost: Er þú lítur til baka
heldur þú ekki að Chilebúar
hafi verið í betri aðstöðu en þú
tíl að ákveða hvað helzt gæti
varöveitt lýðræði þeirra?
einnig almennri náðun fyrir
Vietnam-liðhlaupa. Þetta var
útilokað.
Frost: Þegar maður les lýs-
ingar af siðustu dögum þínum í
Hvfta húsinu virðist sem fund-
urinn með Kissinger á miðviku-
dagskvöldinu hafi verið ein-
hver viðkvæmasta stundin?
BÆNASTUND
Nixon: Já, það kann að vera
tilfinningaríkasta stund, sem
ég hef lifað. Henry kom í skrif-
stofuna mina og við fórum að
rifja upp ýmsar minningar um
allar þær miklu ákvarðanir,
sem við höfðum tekið. Hann
sagði: „Herra förseti, ég vil
bara aó þú vitir, að mér.fiiuist
það glæpur að þú sért að láta af
embætti. Það er mikill bjarnar-
greiði við friðinn í heiminum,
sem þú hefur hjálpað til að
koma á og sagan mun sýna þig
sem mikinn og merkan for-
seta.“ Ég sagði þá: „Henry, það
fer eftir þvi hver skráir sög-
una.“ Þá sagði hann: „Ég vil að
þú vitir, að ef þeir fara að of-
sækja þig, er þú verður farinn
frá, mun ég segja af mér og
skýra frá ástæðunum." Þegar
hér var komið sögu klöknaði
Henry og ég sagði: „Henry, þú
segir ekki af þér og þú mátt
aldrei tala svona aftur. Þjóðin
þarf á þér að halda og Gerald
Ford þarf á þér að halda. Þú
verður að halda áfram því
starfi, sem við byrjuðum á
vegna þess að annars tapast
allt, sem við höfum gert.“ Ég
þoli ekki að sjá fólk grátandi
með tárin í augunum og ég fór
sjálfur að gráta. Og þarna sát-
um við, tveir menn, sem höfð-
um glímt við mikil og erfið
vandamál og grétum. Þegar við
höfðum náð okkur sagði ég:
„Henry, við skulum hafa það á
hreinu, að þú heldur áfram og
talar ekki aftur um að segja af
þér.“ Á þessu augnabliki fékk
ég hugdettu og sagði: „Nú ætla
ég að segja þér nokkuð, sem ég
hef engum sagt áður. Þegar ég
he átt fyrir höndum að taka
mikilvægar ákvarðanir hef ég
komið hingað inn i Lincolnher-
bergið og beðizt fyrir. Ég veit
það, að við erum líkir að þvf
leyti, að við berum ekki trúar-
brögð okkar utan á okkur, en
kannski er trú okkar dýpri en
þeirra, sem alltaf eru að lýsa
yfir trú sinni. Hefðir þú á móti
því að biðja með mér stutta
stund?“
Við krupum þarna saman í
eins og eina mínútu.
Frost: Sögðuð þið eithvað?
Nixon: Nei.
Frost: Er það rétt að þú hafir
hringt i Kissinger og beðið
hann um að segja ekki frá þvi
að þú hefðir grátið og ekki ver-
ið sterkur?
Nixon: Já, ég gerði það. Ég
hélt að Kissinger hefði blygðazt
sín fyrir að krjúpa með mér og
biðja og ég skammaðist mín
svolítið sjálfur fyrir að hafa
beðið hann um það. Lfklega
hefur mat mitt á atvikinu verið
rangt.
Frost: Manstu hvernig þér
var innanbrjósts, er þyrlan
flutti þig á brott frá Hvíta hús-
inu?
Nixon: Hugsanir minar voru
nokkuð blandnar. Fyrsta til-
finningin var, að ég fann fyrir
óskaplegri þreytu, andlega, til-
finningalega og líkamlega. Ég
hafði aðeins sofið 4 klukku-
stundir nóttina áður og síðustu
fjóra sólarhringana aðeins um
18 klukkustundir samtals. Við
höfðum öll verið undir gífur-
legu andlegu álagi, sem ég held
ekki að þurfi að skýra nánar
fyrir fólki.
Frost: Ræddir þú náðun eitt-
hvað við Ford varaforseta eða
fulltrúa hans áður en þú fórst?
Urvinda
TILFINNINGALEGA
Nixon: Alls ekki, nei, nei.
Ford forseti hefur svarað þess-
ari spurningu undir eiði og ég
tel að ég svari henni hér einnig
undir eiði. Hvíta húsið til-
framhald á bls. 17
Nixon með konu sinni og Julie, dóttur þeirra, er hann kvaddi Hvfta húsið.