Morgunblaðið - 06.07.1977, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. JULt 1977
19
Málefni vangefinna verði
felld í almenna löggjöf
segir Bank-Mikkelsen og ræðir
um ný viðhorf og stefnur á þvi sviði
N.E. BANK-MIKKELSEN sá
deildarstjóri I danska félags-
málaráðuneytinu, sem sér um
málefni vangefinna, var nýlega
á íslandi til að sitja sem for-
maður stjórnarfund norrænu
samtakanna um málefni
þroskaheftra, jafnframt því
sem norræn nefnd embættis-
manna hittist hér um sama
leyti til að fjalla um margvls-
leg atriði I sambandi við skipu-
lagningu á þjónustu fyrir van-
gefna. Það þótti þvf mikill
fengur að fá svo reyndan mann
á þessu sviði til að flytja hér
opinberan fyrirlestur á vegum
Styrktarfélags vangefinna með-
an hann var hér. Hann er eftir-
sóttur fyrirlesari og ráðgjafi
um þessi mál vfða um heim,
hlaut m.a. Kenndyverðlaunin
1968 fyrir störf sfn í þágu van-
gefinna. Og eins og hann sagði
sjálfur f upphafi nefnds fyrir-
lesturs: „Þið getið margt lært
af störfum okkar á Norðurlönd-
um, en mest þó af mistökum
okkar.“
I fyrirlestrinum og stuttu
spjalli, sem fréttamaður Mbl,
átti við hann á eftir, komu
raunar fram viðhorf, sem nú
eru að þróast í þessum málum i
Danmörku, og sem stefnt er að.
Kjarni þeirra er, að ekki á að
vera til neitt það, sem heitir
þjónustukerfi fyrir vangefna
sérstakiega, heldur ber að
stefna að þvi að fella alla þessa
þjónustu inn í hið almenna
stjórnunarkerfi, þar sem hinir
vangefnu njóti fyrirgreiðslu og
þjónustu í samræmi við sinar
einstaklingsbundnu þarfir, eins
og hann sagði. Málefni vangef-
inna ætti að fella inn í hið al-
menna stjórnkerfi, inn í skóla-
löggjöf, húsnæðislöggjöf,
vinnulög o.s.frv. en ekki vera
með þau i sérlöggjöf. Hann
sagði, að enn væri sérstök lög-
gjöf varðandi málefni vangef-
inna í Danmörku, en vonast
væri til að um 1980 yrði búið að
fella þætti hennar inn í viðkom-
andi almenna lagabálka. Slik
samskipan væri ekki markmið i
sjálfu sér heldur starfsaðferð,
sem leiði af sér eðlilegri lifs-
kjör til handa hinum fatlaða.
En það kvaðst hann kjósa að
nefna vangefna.
— Meðal hverrar þjóðar er
ósköp eðlilegt að til sé fatlað
fólk, sagði hann. Það væri
ónormalt eða óeðlilegt, ef eng-
inn fatlaður einstaklingur væri
til meðal heillar þjóðar. Mörg
undanfarin ár höfum við á
Norðurlöndum rætt almennt
markmið í málefnum vangef-
inna, sem er það, að hinn van-
gefni geti lifað eins eðlilegu lífi
og kostur er. Hefur verið sett
fram kenning, sem nefnd er
,,normalisering“. Hún táknar
ekki að áform séu um að reyna
að gera hina fötluðu það sem
kallað er normal eða heilbrigða
að öllu leyti, hvað sem það nú
er. Enda sækist fólk ekki sér-
lega eftir því nú á dögum að
litið sé á það sem „normalt" eða
ósköp venjulegt fólk eins og
sagt er. Nei, í þvf felst að þetta
fólk búi við eðlilega lífshætti.
Það þykir auðvitað alveg sjálf-
sagt, en staðreyndin er samt sú,
að hvergi f veröldinni hefur
enn tekizt að framkvæma til
fullnustu þau markmið. Aður
fyrr, og raunar víða ennþá,
hafa allt önnur viðhorf verið
ríkjandi.
Eitt af því, sem hefur dregið
úr þvi að hinn fatlaði lifi eðli-
legu lífi úti í samfélaginu, er
ofverndun, sem bæði foreldrar
og þjóðfélagið hafa mikla til-
hneigingu til aö veita hinum
fatlaða. — Meiri hluti þeirra,
sem starfa að málefnum
fatlaðra, þar sem ég þekki til,
sagði Bank-Mikkelsen, að-
hyllast þessa verndunarstefnu,
sem byggist á því að þeir telja
hina fötluðu of veikburða og
vanmegnuga til að spjara sig af
eigin rammleik i hinu
miskunnarlausa samkeppnis-
þjóðfélagi. Því beri að vernda
þá gegn þvi. Þetta er líka falleg
kenning og ákaflega mannleg.
Hver vill ekki vera góður við
þá, sem minna mega sin, hjálpa
þeim og kenna í brjósti um þá
o.s.frv. En þessi verndunar-
stefna hefur samt alls staðir í
heiminum haft í för með sér
afleiðingar fyrir fatlaða, sem
eru í reynd allt annað en mann-
úðlegar. Markmið verndunar-
stefnunnar hafði í för með sér
— og hefur enn — að hinir
fötluðu einöngruðust á sér-
stofnunum, sem komið var á
fót.
Bank-Mikkelsen undirstrik-
aði sérstaklega, sem lögfræð-
ingur og embættismaður, að
þegar hann talaði um þetta fólk
ætti að lifa eðlilegu lífi, þá væri
átt við jafnrétti, þ.e. sömu rétt-
indi og skyldur fyrir alla þegna
þjóðfélagsins. Ekki ætti að vera
hægt að skerða réttindi manna
vegna fötlunar þeirra. Til dæm-
is væru inn i dönsku hjúskapar-
löggjöfinni ákvæði um að van-
gefnir megi ekki ganga í hjóna-
band nema með sérstöku leyfi
yfirvalda. — Þetta er fráleitt,
sagði hann. Ef ætlunin er að
koma í veg fyrir að fólk búi
saman í hjúskap, þá ætti að
vera til löggjöf, þar sem kveðið
er á um bann við giftingu fólks,
sem ekki er fært um að hegða
sér skynsamlega, þ.e. skilja eðli
sambúðar eða hvað sem menn
vilja kalla það. Ástæðan gæti
verið greindarskortur eða af-
burða gáfur eða jafnvel af-
brigðilegt hátterni. Vangefið
fólk þarf að sjálfsögðu lfka á
því að halda að lifa kynlífi og
vera hamingjusamt. Nú hefur
lika verið hafinn áróður fyrir
þvi að það verði ekki hindrað
fremur en aðrir í því að ganga í
hjónaband. Er mikið um það
rætt á opnum vettvangi i fjöl-
míðlum. En þegar við tölum um
skertan rétt, má ekki gleyma
þvi að fram undir þetta hafa
margir hópar fatlaðra barna
búið við slikt misrétti varðandi
kennslu- og skólagöngu, miðað
við önnur börn.
Bank-Mikkelsen tók líka
fram, að jafnrétti fæli einnig i
sér að fatlaðir ættu ekki að hafa
forréttindi fram yfir aðra og
færri skyldur, þó oft vefðizt
fyrir fólki að skilja það. En með
því að ofvernda hinn fatlaða er
hætt við að hann sé gerður
ósjálfstæður og ófær um að
sinna skyldum og réttindum á
við aðra.
Farsælast er að þessir ein-
staklingar lifi svo almennu lifi
sem mögulegt er og búi í sam-
félaginu við lifnaðarhætti, sem
fólkið i viðkomandi landi býr
almennt við á hverjum tíma, og
að því verður að keppa. Þetta
táknar ekki það sama i öllum
löndum, heldur fer eftir þeim
lifnaðarháttum sem þar eru við
lýði. T.d. eru eðlilegir lifnaðar-
hættir allt aðrir i Danmörku en
t.d. í Saudi-Arabiu, þar sem ég
hefi verið ráðgjafi i málefnum
vangefinna.
Það sem hér hefur verið um
rætt felur ekki i sér að þetta
fólk skuli ekki fá sérstaka með-
ferð vegna andlegra eða likam-
legra meina, sé þess þörf. Slik
þjónusta á að standa þeim til
boða, hafi þeir þörf fyrir sér-
staka meðhöndlun eða sér-
kennslu, alveg jafnt þó þeir séu
ekki flokkaðir og skráðir i sér-
N.E. Bank-Mikkelsen, deildar-
stjóri f danska félagsmálaráðu-
neytinu, sem sér um málefni van-
gefinna.
stakt kerfi. Það á að tryggja
öllum þegnum félagsleg rétt-
indi og rétt til læknishjálpar;
vegna sjúkdóma, sérstakrar
fötlunar eða annars. Vangefnir
eru ekki sjúklingar, en þeir
geta orðið veikir — margir
' þeirra eru haldnir fleiri sjúk-
• dómum og veilum en almennt
gerist. En almenn félagsleg
þjónusta og almennt heil-
brigðiskerfi á einnig að bera
ábyrgð á þjónustu þeim til
handa.
— Þetta. eru ný viðhorf til
ríkjandi ástands i mörgum
löndum, sagði Bank-Mikkelsen.
— Einnig í Danmörku, þar sem
ríkið hefur veitt fötluðum sér-
staka þjónustu til þessa. Hug-
takið ,,normalisering“ gerir ráð
fyrir því að heildarskipulag á
málum vangefinna verði líka
„normaliserað“. Meginatriðið
er það, að ekki á að vera til
neitt það, sem heitir þjónustu-
kerfi fyrir vangefna sérstak-
lega, heldur ber að stefna að
þvt að fella alla þessa þjónustu
inn f hið almenna stjórnunar-
kerfi, þar sem hinir vangefnu
njóti fyrirgreiðslu og þjónustu í
samræmi við sinar einstaklings-
bundnu þarfir. Hingað til hefur
rikið séð um slika þjónustu í
Danmörku, en nú teljum við að
sömu aðilar eigi að veita þeim
hana sem öðrum, sem sagt
sveitarfélögin.
— Meiri hluti vangefinna
barna elst nú upp hjá for-
eldrum sínum og býr heima,
eins og hlýtur að vera þeim
eðlilegast, sagði Bank-
Mikkelsen. En við verðum að
reikna með að iðulega sé dýrara
og erfiðara að hafa slfkt barn
heima, og að þá fái foreldrarnir
styrk, hjúkrunarhjálp og leið-
beiningaþjónustu. Vinnustaður
barna er að jafnaði skólinn og
dagvistunarheimilið og þar eiga
vangefin börn að hafa sama
rétt til kennslu og skólagöngu
sem önnur börn, og sama að-
gang að tómstundaiðkunum.
Aðgreind barnaheimili fyrir
þessi börn eru nú að hverfa í
Danmörku. Það gengur ágæt-
lega að veita þeim viðtöku á
venjulegum barnaheimilum, þó
þurfi að hafa þau, sem mest eru
á eftir nokkuð út af fyrir sig.
Sama er með skólana, reynt að
hafa sem flesta i venjulegum
skólum með hjálparkennslu. Þó
verður að gera ráð fyrir sér-
stökum skólum fyrir þá sem
ekki geta lesið eða skrifað. Og
aó sjálfsögðu þau sem svo illa
eru stödd að þurfa að læra að
klæða sig og þrífa sig. Þau
verða að fá fræðslu i sérskól-
um. En öll eiga þau að vera
skólaskyld frá 7 til 17 ára, eins
og önnur börn.
— Hvað fullorðna snertir,
hafa möguleikar á húsnæði fyr-
ir fatlaða aukist verulega síðan
1965, bæði vegna aukins fram-
boðs á íbúðamarkaðinum, og
með tilkomu örorkulífeyris, en
hann öðluðust vangefnir ekki í
Danmörku fyrr en 1965. Það
hefur gerbreytt aðstöðu vangef-
inna með tilliti til vistunar utan
stofnana. Á sama hátt og meiri
hluti vangefinna barna elst nú
upp hjá foreldrum sínum, þá
býr meiri hluti hinna fullorðnu
Framhald á bls. 23
söhimet
fleiri litir
Góðir litir gleðja augað. Falleg
áferð og frábær ending Hrauns,
húsamálningarinnar frá Málningu
h.f., hefur stuðlað að vinsældum
hennar. Enda margfaldaðist salan
á s.l. ári.
Hraun hefur sýnt og sannað fram-
úrskarandi eiginleika; — við höf-
um dæmi um rúmlega 10 ára end-
ingu. Hraun er sendin akrýlplast-
málning, sem sparar vinnu: Betri
ending og færri umferðir. Ein um-
ferð af Hrauni jafngildir þrem um-
ferðum af venjulegri plastmáln-
ingu.
Nú bjóðum við ennþá meira litaúr-
val í Hrauni en áður. Lítið á lita-
kortið og fáið allar upplýsingar hjá
umboðsmönnum okkar.
HRAUN
SENDIN AKRÝLPLASTMÁLNING
málninghlf