Morgunblaðið - 20.07.1977, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. JÚLl 1977
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, ReykjavFk.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10100.
Aðalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 1300.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 70.00 kr. eintakið.
Agreiningur innan
Alþýðubandalagsins
um vaxtabreytingu
Formaður Alþýðubandalagsins
ritar forystugrein í Þjóð-
viljann í gær, þar sem hann fjall-
ar um vaxtabreytingarnar og tel-
ur, að þær muni verka sem olía á
eld verðbólgunnar, „framleiðsla
fyrir innlendan markað mun leit-.
ast við eftir megni að velta vaxta-
hækkuninni aftur út í verðlagið.
Samkeppnisaðstaða útflutnings-
iðnaðarins versnar stórlega og
gengi íslensku krónunnar verður
látið síga enn frekar, ef að vanda
lætur. Verð á landhúnaðarvörum
hækkar að sama skapi. Að
skömmum tíma liðnum er öll
vaxtahækkunin komin fram í
hækkuðu verðlagi og stóraukinni
verðbólgu. Þá hækka vextirnir
aftur samkvæmt þeim sjálfvirku
vaxtahækkunum, sem nú er verið
að setja í gang“, segir Ragnar
Arnalds i þessari forystugrein.
Ekki eru allir Alþýðubanda-
lagsmenn sammála formanni sfn-
um um þetta efni og er bersýni-
legt, að í helzta forystuliði
Alþýðubandalagsins er umtals-
verður ágreiningur um afstöðuna
til vaxtabreytingarinnar. Þannig
er ljóst, að þeir fulltrúar sem
segja má, að Alþýðubandalagið
eigi i yfirstjórn Seðlabanka ts-
lands, eru alls ekki sammála þess-
ari skilgreiningu formanns síns á
áhrifum og afleiðingum vaxta-
breyt inganna. Guðmundur
Hjartarson, einn af þremur
bankastjórum Seðlabankans, sem
þar var skipaður að kröfu Alþýðu-
handalagsins á tímum vinstri
stjórnarinnar og hefur verið einn
af helztu áhrifamönnum þess
flokks og áður Sósíalistaflokksins
um áratugaskeið, er einn af þeim,
sem stóð að ákvörðun um vaxta-
breytingu og vaxtahækkun í
bankastjórn Seðlabankans. Hann
er þvi gjörsamlega á öndverðum
meiði við formann Alþýðubanda-
lagsins, þegar um er að tefla áhrif
vaxtahækkunarinnar, því ekki er
hægt að ætla Guðmundi Hjartar-
syni það að vilja standa að öllum
þeim hrikalegu afleiðingum, sem
Ragnar Arnalds telur, að vaxta-
breytingin muni hafa í för með
sér.
En Alþýðubandalagið á einnig
annan fulltrúa í yfirstjórn Seðla-
hankans, sem er Ingi R. Helga-
son, sérlega kjörinn fulltrúi þess
í bankaráði Seðlabankans, en
ákvörðun um vaxtabreytingu og
vaxtahækkun var tekin af banka-
stjórninni að höfðu samráði við
bankaráðið. Málgagn Alþýðu-
bandalagsins hefur gert mikið
veður út af því, að fulltrúi þess í
hankaráðinu hafi gert sérstaka
bókun af þessu tilefni, en það er
hins vegar ekki lögð jafn mikil
áherzla á það, að Ingi R. Helgason
greiddi ekki atkvæði gegn þeim
breytingum i vaxtamálum, sem
nú hafa verið tilkynntar. Þvert á
móti sat hann hjá við atkvæða-
greiðsluna um þessar breytingar f
bankaráði Seðlabankans. Ekki fer
á milli mála, að ef andstaða hans
við þessa breytingu hefði verið
slík, sem þjóðviljinn hefur viljað
gefa í skyn, hefði Ingi R. Helga-
son hiklaust greitt atkvæði gegn
breytingunni í bankaráðinu. En
hann tekur þann kostinn að fara
bil beggja, sjálfsagt vegna
þrýstings frá þeim forystumönn-
um Alþýðubandalagsins, sem
andvfgir eru vaxtabreytingunni
og situr því hjá.
Þegar þessi staðreynd er höfð f
huga, að báðir fulltrúar Alþýðu-
bandalagsins f yfirstjórn Seðla-
bankans standa ýmist að þessari
ákvörðun eða standa ekki gegn
henni með atkvæði sínu verður
auðvitað Ijóst, að Iftið mark er
takandi á þeim látalátum, sem
Þjóðviljinn og formaður flokks-
ins hafa uppi af þessu tilefni.
Enda er sannleikurinn auðvitað
sá, að allir þeir sem eru í ein-
hverri snertingu við fjármála-
kerfi þjóðarinnar, eins og bæði
bankastjóri Seðlahankans og
bankaráðsmaður hljóta að vera,
þessara starfa sinna vegna, gera
sér auðvitað Ijóst hver þörf er á
að hækka vexti og tengja þá vísi-
tölu eins og nú hefur verið gert.
Þessi vaxtabreyting mun stuðla
að aukinni sparifjármyndun og
þar með að auknu framboði á
lánsfé og hún mun einnig draga
úr eftirspurn eftir lánsfé, þannig
að eðlilegra jafnvægi kemst á
milli framboðs og eftirspurnar en
verið hefur um langt skeið. Það
er vissulega rétt, að með þessari
vaxtabreytingu verða peningar
enn dýrari en áður. En menn
verða að horfast í augu við það, að
í þvf verðbólguþjóðfélagi sem við
lifum hljóta peningar að verða
dýrir og dýrir peningar gera það
Ifka að verkum, að menn hugsa
sig um tvisvar áður en þeir leita
eftir lántökum og leggja meiri
áhverzlu á, að fjárfesting, sem
peningarnir eru lagðir í verði arð-
bær.
Það er þvf falskenning ein, að
vaxtabreyting muni leiða til auk-
innar verðbólgu og koll af kolii.
Þvert á móti mun vaxtabreyting-
in draga úr spennu í þjóðfélaginu
og þar með stuðla að þvf, að verð-
bólgunni verði haldið innan
skynsamlegra marka, því að sú
spenna sem hér hefur ríkt í mörg
ár í efnahags- og atvinnulffi hef-
ur í sjálfu sér stuðlað mjög að
þeirri verðbólguþróun, sem okk-
ur hefur gengið svo illa að fást
við.
Vissulega aukast útgjöld
atvinnuveganna vegna þeirra
breytinga f vaxtamálum, sem
hafa verið ákveðnar, en þá er á
það að líta, að meiri möguleikar
verða á því fyrir fyrirtæki að fá
lánsfé heldur en áður. Areiðan-
lega munu margir atvinnu-
rekendur taka undir þá skoðun,
að þótt dýrt sé að taka lán til
reksturs og fjárfestinga, þá er
enn dýrara að hafa ekki aðgang
að lánsfé til þess að rekstur fyrir-
tækjanna geti gengið eðlilega og
snurðulaust fyrir sig. Vaxta-
breytíngin mun stuðla að því að
atvinnuvegirnir eigi greiðari að-
gang að lánsfé og er þeim því f
hag að því ieyti.
Stjórnarandstaðan um vaxtabreytingar og takmarkanir á þorskveiðum:
Morgunblaðið hefur leitað til talsmanna stjórnarandstöðunnar og spurt þá álits á
vaxtabreytingum Seðlabankans og þeim takmörkunum á þorskveiðum, sem sjávarútvegs-
ráðherra hefur ákveðið. Svör þeirra Lúðviks Jósepssonar og Gylfa Þ. Gíslasonar birtast
hér, en Magnús Torfi Ólafsson var nýkominn til landsins, er Mbl. talaði við hann og
óskaði hann eftir því að fá svigrúm til að kynna sér málin, sem eðlilegt var. Svar hans mun
þvi birtast siðar.
Vaxtaaðgerðirnar kák eitt en
takmörkununum ber að
— segir Gylfi Þ.
Gíslason
„ ÞJÓÐFÉLAGSLEGT ranglæti i
kjolfar mikillar verðbólgu er fyrst
og fremst fólgið i þvi, að sparifjár
eigendur eru rændir hluta af spari-
sé sínu, en skuldakóngar gerðir æ
auðugri." sagði Gylfi Þ. Gíslasori
„Frá almennu efnahagssjónarmiði
er mikil verðbólga skaðleg vegna
þess, að hún lamar sparnaðarvið-
leitni, sem er undirstaða nauðsyn-
legra framkvæmda, hún kippir
stoðum undan heilbrigðum at-
vinnurekstri, sérstaklega i útflutn-
ingsframleiðslu, og beinir fjárfest-
ingu inn á óarðbærar brautir
Allt eru þetta augljósar stað-
reyndir, sem skynsamir menn telja
sig yfirleitt sammála um, í orði
kveðnu. Hitt er svo annað mál, að
eigi að draga úr mikilli verðbólgu,
verður mönnum í reynd Ijóst, að
það verður ekki gert án þess að
skerða hagsmuni ýmissa, og þá
kemur stundum dálitið annað
hljóð i strokkinn.
Ef litið er til þess fyrst og fremst
i sambandi við þá miklu verð-
bólgu, sem hér hefur verið og
verður enn á næstunni, að hún
hefur rænt sprifjáreigendur verð-
mætum, en ívilnað skuldakóng
um, þá hljóta ráðstafanir þær i
vaxtamálum, sem Seðlabankinn
og rikisstjórnin eru nú nýlega búin
að gera að teljast spor i rétta átt
og þá einnig sú jöfnun á vaxtakjör-
um atvinnuveganna, sem boðuð
hefur verið. Tjón sprif járeigenda
verður minna, gróði skuldakónga
minni. En séu þessar ráðstafanir
skoðaðar i sambandi við þann
fagna
heildarvanda, sem við er að etja í
efnahagsmálum þjóðarinnar, er
ekki hægt annað að segja en að
hér sé um kák að ræða. Grund-
vallarvandi efnahagslifsins er jafn-
óleystur eftir sem áður. Þjóðin,
hefur, undir forystu rikisvaldsins,
fjárfest allt of mikið á undanförn-
um árum og fjárfest í óarðbærum
framkvæmdum. Til skamms tima
hefur verið haldið áfram að kaupa
skuttogara til landsins fyrir erlent
lánsfé, þótt hvert mannsbarn ætti
að vita, að fiskiskipaflotinn er fyrir
löngu orðinn miklu stærri en
nauðsynlegt er til að veiða það
fiskmagn, sem óhætt er að veiða.
I misheppnuðustu framkvæmd
aldarinnar, Kröfluvirkjun, eru
bundnir tiu milljarðar króna, án
þess að það fé hafi skilað af sér
nokkrum vöxtum eða liklegt sé, að
hún skapi nokkur teljandi verð-
mæti á næstu árum. Fleiri dæmi
um slik mistök mætti nefna, en
auðvitað verður almenningur fyrr
eða síðar að greiða kostnaðinn
vegna þeirra. Hér er ekki rúm til
greinargerðar um það, sem gera
þyrfti vegna slikra mistaka, sem
eru ein meginundirrót verðbólg-
unnar. Þrjú atriði skulu þó nefnd:
Róttæk endurskoðun á fjármála-
stefnu ríkisins og þá einkum á
opinberri fjárfestingu. Forysta
hins opinbera um ráðstafanir til
aukinnar hagræðingar i atvinnulif-
inu og þá einkum i útflutningsveg-
unum til þess að gera þeim kleift
að greiða umsamið kaupgjald.
Skynsamleg stefna í útlánum
bankakerfisins og fjárfestingar-
sjóðanna til þess að beina fram-
kvæmdum inn á heilbrigðari
brautir en átt hefur sér stað á
undanförnum árum.
Almennt samkomulag er sem
betur fer um, að þorskstofnarnir á
íslandsmiðum — og raunar ekki
þeir einir — séu ofveiddir. Ráð-
stöfunum sjávarútvegsráðherra er
ætlað að takmarka sóknina í
þorskinn. Þess vegna ber að fagna
þeim. Fiskifræðingar hafa hins
vegar látið í Ijós þá skoðun, að
hæpið sé, að nægileg aflatak-
mörkun sigli í kjölfar þessara ráð-
stafana. Vafasamt sé, að þeirri
aðferð, sem beitt er, eigi að beita í
nægilega ríkum mæli, auk þess
sem spurning sé um, hvort þessi
aðferð — eða hún ein — sé hin
rétta. Ég er í hópi þeirra, sem
hefði kosið og kýs, að meira tillit
hefði verið tekið og verði tekið til
sjónarmiða fiksifræðinga en gert
hefur verið. Eng getureast um
þekkingu þeirra, og algjörlega
ástæðulaust er að gera ráð fyrir
Framhald á bls. 18.
Vaxtaaðgerðirnar vitlausar en ekkert
um hitt að segja úr því sem komið var
— segir Lúðvík
Jósepsson
„ ÉG ER mjög andvigur þessum
aSgerðum í vaxtamálunum og tel
að þarna hafi veriS algerlega rangt
aS málum staðið. sem er i minum
augum ekki i fyrsta skipti, sem
þeir gera það þessir menn sem
ráða peningamálunum," sagði
Lúðvik Jósepsson. „Ég er sann-
færður um að þetta þýðir almenna
4—5% vaxtahækkun á næstunni.
Allt miðast þetta við hækkun úr
22.5 i 27% vaxtaauka. sem bank-
arnir nota til að pressa sina við-
skiptamenn frá vixillánum og yfir-
dráttarlánum yfir til vaxtaauka-
lána.
Það er brýn nauðsyn á þvi að
hrista upp iöllum vaxtamálum hjá
okkur. Þegar vextir eru orðnir
hærri en i helztu viðskiptalöndum
okkar. þá útiloka þeir að islenzkur
iðnaður sé samkeppnisfær við
frjálsan innflutning. Það er orðið
svo að islenzk iðnfyrirtæki þurfa i
reynd að borga 10—12% hærri
vexti en samkeppnisiðnaðurinn er-
lendis. Útkoman hér er svo sú. að
verzlunin leggur þetta á vöruverð-
ið og ryður þessu af sér og innlend
framleiðsla verður að gera það
lika. Þessi vaxtapólitik er þvi stöð-
ug pressa til gengissigs og gengis-
lækkunar. Að þessu er svo stefnt
undir þvi yfirskini að það sé verið
að hækka vexti fyrir sparifjáreig-
endar, en útkoman er einfaldlega
12% gengissig i góðæri.
Það segir sig sjálft. að það er
engan veginn unnt að reka heil-
brigðan atvinnurekstur i landinu.
þegar hann þarf að greiða
20—25% i vexti. Svona ákvarð-
anir taka auðvitað ekki aðrir menn
en þeir, sem ekkert vit hafa á
atvinnumálum.
Annað er, þegar menn taka lán
til fasteignakaupa, eða annars
sem skilar sér út með verðbólgu-
gróða. Mér hefði fundizt sjálfsagt
að láta þá borga hærri vexti. Ég
veit að þetta var meðal annars
rökstutt með þvi að menn væru að
hlaupa til i bilakaupum og öðru og
þvi yrði að gefa þeim annan val-
kost til að ávaxta sitt fé; setja það
frekar i banka en bil. En ég er
sannfærður um að þeir sem fundu
gengislækkunarlykt og vildu festa
peninga sina i bilum, hafa bara
orðið enn staðfastari i þeim ásetn-
ingi við þessar vaxtabreytingar,
þvi gengislækkunarlyktin af þeim
getur engum dulist.
Það sem gera átti, ef hugarfarið
var orðið svona, var einfaldlega að
stöðva innflutning á einhverju
ákveðnu timabili án þess að gripa
til almennra hafta. Hitt er ófor-
svaranlegt að gripa til svona að-
gerða undir fölsku flaggi. Þetta er
bara að elta skuggann sinn og er
stórhættulegt.
Það sem við þurfum eru menn.
sem virða gengið og reyna að
spara gengislækkanir.
— Ég tek undir það með
Matthiasi Bjarnasyni að við erum
á undanförnum árum búnir að
gera til verndar okkar þorski gifur-
lega mikið af þvi, sem okkar sér-
fræðingar hafa lagt til.
„Við erum búnir að stækka
möskvann langt yfir það sem einu
sinni var talið nóg, sem voru 135
mm. en við erum komnir með
hann upp i 150. Við höfum lokað
stórum svæðum, gripum til
skyndilokana og við höfum losað
okkur við það allra hættulegasta,
sem var Bretinn. Brezkir togarar á
íslandsmiðum voru þetta 140 til
200 talsins og ekki allt gömul
skip, heldur nýtizku skuttogarar
lika. Að vera lausir við brezka
álagið er ekkert smáræði. þó þetta
hafi tekið lengri tíma en við sumir
vildum.
En ég er afskaplega óánægður
með að við skyldum nú ekki nota
tækifærið og hreinsa okkar borð
alveg af útlendingum. Auðvitað á
þessi stöðvun nú að ná til V-
Þjóðverja og Norðmanna Ég vil
alls ekki trúa þvi að V-Þjóðverjar
sýni þá ósanngirni að fara ekki að
þeim takmörkunum. sem settar
eru á islenzka báta og ég tel að
það hefði verið auðvelt að koma
þeim við á Norðmenn. V-
Þjóðverjar eru nú sjálfir að reka
sinar 200 milur með Efnahags-
bandalaginu og ég tel það algjört
siðleysi af þeirra hálfu að virða
ekki þær takmarkanir, sem settar
eru á veiðar islenzkra skipa. Þetta
á að visu að afsaka með þvi að
Framhald á bls. 18.