Morgunblaðið - 23.09.1977, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. SEPTEMBER 1977
Valdimar Kristinsson:
Kjördæmaskipun og
kosningareglur hafa verið mjög
til umræðu undanfarin ár.
Astæðurnar fyrir þessu eru
einkum tvær. Annars vegar er
hinn míkli munur, sem orðinn
er á „þyngt" atkvæða í einstök-
um kjördæmum, og er munur-
inn ailt að fjórfaldur. Má jafn-
vel halda því fram, að veruleg-
ur hluti landsmanna njóti ekki
fullra borgararéttinda að þessu
leyti. Hins vegar þykir mörg-
um, ef ekki flestum, sem áhrif
hins almenna kjósanda á val
einstakra þingmanna (fram-
bjóðenda) séu allt of lítil, og
það þrátt fyrir prófkjörin.
Enda eiga þingmenn væntan-
lega að vera fulltrúar allra kjós-
enda sinna, en ekki aðeins
þeirra, sem skráðir eru í stjórn-
málaflokk eða hafa hópast í ein
hver áhugamannafélög eða
klíkur.
Nú eru mannleg sámskipti
ekki á þann veg, og verða vist
seint, að ekki megi benda á
einhver óeðlileg áhrif á stjórn-
arfar, en þar hlýtur lýðræðið að
vera mest og best, þar sem fæst-
ar athugasemdir er hægt að
gera af því tagi.
Segja má, að umræður um
þessi mál hafa beinst í nýjan
farveg nú fyrir skömmu, þegar
formenn stjórnarflokkanna
lýstu því yfir í sjónvarpinu, að
til greina gæti komið að kjós-
endur fengju sjálfir að raða
frambjóðendum þess flokks
sem þeir kjósa við næstu kosn-
ingar. Með þessu móti færu
þingkosningar og prófkjör
fram samtímis.
A þessari tilhögun eru auðvit-
að einhverjir gallar, en kostirn-
ir virðast svo miklir, að rétt
væri að fá úr málinu skorið í
raun. Ekki síst þar sem boðið
yrði upp á persónubundna
kosningu án lítilla einmenn-
ingskjördæma (eins og þau
óhjákvæmilega yrðu hér á
landi), og hægt er að koma
þessu á án stjórnarskrárbreyt-
ingar, og væntanlega án hat-
rammra deilna.
Sumir munu segja, að sömu
gallar yrðu á þessari skipan
mála eins og á prófkjörunum,
það er að þátttakendur i starf-
semi oft alls óskyldri þjóðmála-
ábyrgð hafi besta aðstöðuna.
Því er til að svara, að ekki er
hægt að setja reglur um að ein-
ungis ákveðin áhugasvið geri
menn kjörgenga til þings, og
svo hitt, sem er aðalatriðið, að
því fleiri sem taka þátt f „próf-
kjöri“, því léttvægari verða
áhrif einstakra áhuga- og sér-
hagsmunahópa. Við þetta bæt-
ast svo kostir persónubundinna
kosninga, að stjórnmálamenn
verða að halda nánara sam-
bandi við kjósendur sína. Ætti
þá áhugi almennings á stjórn-
málum að aukast, en oft er
kvartað undan því, að stór hluti
þjóðarinnar láti sig stjórnmála-
baráttuna litlu sem engu varða
og er slíkt afskiptaleysi auðvit-
að lýðræðinu hættulegt.
Ekki þarf að efast um að
fleiri tækju þátt í „prófkjör-
um“, sem tengd yrðu almenn-
um kosningum, heldur en þeir
sem nú kjósa í sérstökum próf-
kjörum. Bæði mæta þá allir til
kosninga, sem einhvern þjóð-
málaáhuga hafa og aldrei er
áhuginn meiri en einmitt á
sjálfan kosningadaginn. Er þar
með ekki sagt að allir þyrftu að
taka þátt í prófkjörinu. Tilhög-
unin gæti verið á þessa leið:
Kjósendur krossa við þann
flokk, sem þeir ætla að kjósa.
Þar fyrir neðan koma nöfn
frambjóðendanna í stafrófsröð
og gætu nú kjósendur sett núm-
er við nöfn í þeirri röð, sem
þeir vilja styðja einstaka menn.
Mættu þeir setja jafnmörg
númer og viðkomandi flokkur
fékk kjördæmakosna fulltrúa í
síðustu kosningum á undan í
kjördæmi hvers og eins. (Fleiri
númer myndu ekki eyðileggja
seðilinn, en yrðu ekki tekin til
greina við talningu.) Hins veg-
ar mættu kjósendur setja færri
númer eða engin, og tækju þá
takmarkaðan eða engan þátt I
„prófkjörinu”, þótt þeir kysu
eftir sem áður. Skársti flokkur-
inn að þeirra mati fengi at-
kvæðið, en aðrir kjósendur
hans réðu þá röðinni á listan-
um.
Hins vegar yrði valið á list-
ana, þar sem bæði koma fram
aðalmenn og varamenn vænt-
Valdimar Kristinsson.
anlega í höndum flokkanna
einna.
Yrði horfið að þessu ráði við
næstu alþingiskosningar (gæti
auðvitað gilt líka um næstu
sveitarstjórnakosningar), þá
yrðu prófkjör, sem nú eru hafin
og eru væntanleg, þar með
óþörf, en óneitanlega væri fróð-
legt að hafa þau til samanburð-
ar að þessu sinni við úrslit i
miklu víðtækari og endanlegu
,,prófkjörunum“, er færu fram
samhliða almennum kosning-
um.
Ekki er því að neita, að taln-
ing atkvæða yrðu miklu meira
verk með þessu umrædda móti.
Atkvæði flokka yrðu reyndar
tálin alveg eins og nú og at-
kvæðatölur lægju fyrir jafn
fljótt og áður. En síðan þyrfti
að endurtelja öll atkvæði, sem
hafa verið númeruð og finna út
hverjir hafa hlotið „hnossið" að
leiða þjóðina á framfarabraut
næstu árin. Auðvitað yrði tölu-
verður kostnaður þvi samfara,
en ekki lægi eins mikið á og
áður, þar sem ekki biði lengur
öll þjóðin i ofvæni eftir úrslit-
unum.
Þyngst í vöfum yrði þessi
slcipan mála í Reykjavík, þar
sem þingmennirnir eru flestir.
Við stjórnarskrárbreytingu, við
fyrsta tækifæri, gæti þvi verið
rétt að skipta höfuðborginni í
tvö kjördæmi til alþingis-
kosninga. Myndi það jafna
mjög stærð kjördæmanna, en
þetta leiðir síðan hugann að
uppbótarþingsætum, sem ekki
ber síður að nota til að jafna
aðstöðuna milli kjósenda, en
flokka.
Mistökin sem gerð voru við
siðustu breytingu á kosninga-
lögunum, að atkvæðafjöldinn
einn skyldi ekki látinn ráða út-
hlutun uppbótarþingsæta, held-
ur haldið hinu úrelta ákvæði
um hlutfallstölu sýnir, því mið-
ur, að stjórnmálaflokkunum
eru ríkari í huga eigin réttindi
og aðstaða heldur en réttindi
borgaranna. En nú standa vonir
til, að þetta verði leiðrétt á
næsta þingi nú í vetur.
Eins og áður sagði er núver-
andi aðstöðumunur fráleitur,
að þyngd atkvæða geti verið
fjórum sinnum meiri á einum
stað en öðrum. Þegar verið var
að berjast fyrir almennum
kosningarétti á sinum tíma var
jafnréttið rökin. Nú á timum.
hefur sumt strjálbýlisfólk snú-
ið þessum rökum við og sagt, að
því beri hlutfallslega fleiri full-
trúar til að jafna annan að-
stöðumun, mismunandi vel skil-
greindan. Með sömu rökum
gæti gamla fólkið eða hverjir
aðrir, sem telja sig á einhvern
hátt bera skarðan hlut frá borði
heimtað þyngri atkvæðisrétt.
Um þetta má sjálfsagt lengi
deila. En hér mun stungið upp
á málamiðlunartillögu, er hugs-
anlega gæti lægt öldurnar eitt-
hvað.
Tillagan er sú, að i fámenn-
asta kjördæminu megi þyngd
atkvæða mest vera allt að tvö-
föld á móti þvi sem er í því
fjölmennasta. Mörgum mun
finnast þetta allt of skammt
gengið í jafnréttisátt, en samt
er það mun betra en núverandi
ástand.
Breytingunni yrði auðveldast
komið á til skemmri eða lengri
tíma með fjölgum uppbótar-
þingsæta, sem að sjálfsögðu
skiptust einungis eftir atkvæða-
fjölda. (Þeim gæti fækkað aft-
ur, ef ibúum tæki að fjölga
hæutfallslega meira í fámenn-
asta kjördæminu en í þeim fjöl-
mennustu.) Líklega þyrfti að
fjölga uppbótarþingsætum um
allt að sex til að ná þessu marki
núna. Ekki mun það þykja góð-
ur kostur að fara enn að fjölga
þingmönnum, sist þegar þing-
mennska er orðin aðalstarf
flestra þeirra. En er þó væntan-
lega betri kostur en núverandi
hróplegt ranglæti varðandi að-
stöðumun við kosningar.
Yrði horfið að þessu ráði væri
ekki alltaf hægt að fjölga þing-
mönnum, ef t.d. Vestfirðir
héldu áfram að vera hlutfalls-
lega minna og minna kjördæmi.
I því tilfelli gæti komið til
greina, að bæta Dalasýslu við
Vestfjarðarkjördæmi, sem nær
nú reyndar þegar að Trölla-
kirkju og miðri Holtavörðu-
heiði. En samkvæmt framan-
sögðu myndi það leiða til nokk-
urrar fækkunar þingmanna
(þ.e. uppbótarþingmanna á
Suðvesturlandi).
Dreifing íbúanna um landið
og breytingar á búsetunni er sá
grundvöllur, sem kjördæma-
málin byggjast á. Fátt bendir til
að draumur sumra um öfluga
byggðakjarna er keppi beint
við höfuðborgarsvæðið muni
rætast i fyrirsjáanlegri framtíð.
Að visu hefur dregið úr fólks-
fjölguninni suðvestanlands og
víða er farið að fjölga nokkuð
úti um landsbyggðina, en fjölg-
unin dreifist svo víða, að nær
alls staðar verður atvinnulífið
áfram einhæft nema í Reykja-
vik og nágrenni. Meira að segja
bætt skólakerfi verður mörgum
þessum stöðum fremur „blóð-
taka“ en styrkur, þegar til
lengdar lætur. Akureyri er
undantekningin, en atvinnulif-
ið þar skiptir ekki sköpum i
þessu sambandi varðandi land-
ið í heild á meðan þar býr að-
eins um tíundi hluti fólksfjöld-
ans á höfuðborgarsvæðinu.
Eitt er þó hægt að gera, sem
myndi hafa mikil áhrif á
byggðamál og þar með stjórn-
málin í landinu, en það er að
færa landið og byggðirnar sam-
an i bókstaflegri merkingu.
Ekki í kílómetrum, heldur i
klukkustundum. Hér er auðvit-
að átt við góða þjóðvegi með
bundnu slitlagi. Lagning þeirra
er raunhæfasta byggðastefnan i
dag. Stórbættar samgöngur efla
samstöðu byggðanna, en aukin
togstreita þeirra, sem orðið hef-
ur vart að undanförnu, er
hættuleg farsælu stjórnarfari í
landinu.
Er aukið lýð-
ræði í s j ónmáli?
Stilla út K jarval, Jóhanni Briem o g Finni Jónssyni:
„Okkar
ÞRJÚ stór málverk eftir
kunna íslenzka meistara
blasa nú við augum fólks í
glugga Búnaðarbanka ís-
lands, er það gengur eftir
Austurstræti. Stefán
til Iðnkynningar,,
framlag
Hilmarsson bankastjóri
upplýsti Morgunblaðið í
gær, að myndirnar væru
eftir Jóhannes Kjarval,
Jóhann Briem og Finn
Jónsson.
Stefán sagði, að Finnur
Jónsson hefði kallað sína
mynd „Sá guli“, mynd
Jóhanns Briem væri af
kúm á beit, og hefði bank-
inn keypt þá mynd á þessu
ári. Kjarvalsmyndin væru
svo búin að vera í eigu
bankans í fjölda ára.
— Það er okkar skoðun,
að málverk í eigu bankans
eigi ekki aðeins að hanga
Máiverkin
í
glugga
Búnaðar-
bankans.
uppi á vegg í einhverjum
herbergja bankans, heldur
eiga þau einnig að koma
fyrir almenningssjónir. Þá
vildum við líka reyna að
taka þátt í iðnkynningunni
á einhvern hátt og það má
kannski segja að þetta sé
okkar framlag til hennar,“
sagði Stefán.
Þá sagði hann, að verið
gæti að skipt yrði um
myndir í glugga bankans
eftir nokkra daga, þar eð
bankinn ætti mörg fleiri
málverk eftir þekkta ís-
lenzka listamenn, en hug-
myndin væri að hafa mál-
verk í glugganum á meðan
iðnkynningin stæði yfir.