Morgunblaðið - 29.09.1977, Blaðsíða 20

i Uifinrum Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavlk.
Framkvæmdastjóri Haraidur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjómarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjöm Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Ámi GarSar Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiSsla Aðalstræti 6, sfmi 10100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 1500.00 kr. á mánuSi innanlands.
í lausasölu 80.00 kr. eintakiS.
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. SEPTEMBER 1977
20
Stjórnkerfi kommún-
ismans nær yfir nokk-
urn hluta heimsbyggðar-
innar. Það er athyglisverð
staðreynd, að þrátt fyrir
þann fjölda þjóða, sem býr
við kommúnískt stjórnar-
far, hefur það hvergi kom-
izt á með meirihlutavilja
fólks í frjálsum, leynileg-
um kosningum. Hvarvetna,
þar sem slíkt stjórnarfar er
við lýði, hefur það komið í
kjölfar vopnavalds og
valdaráns. Og hvarvetna,
þar sem það ríkir, hefur
fjölflokkakerfi og pólitískt
valfrelsi almennings verið
afnumið.
Nær sex áratuga reynsla
er af framkvæmd komm-
únismans í Ráðstjórnar-
ríkjunum og nær þrjátíu
ára reynsla í flestum ríkj-
um A-Evrópu. í þessum
ríkjum hafa tækniframfar-
ir komið á ýmiss konar
framförum á sviði efna-
hags og afkomu, þótt al-
menn lífskjör standi þar
langt að baki því sem þekk-
ist í vestrænum lýðræðis-
ríkjum. Almennum þegn-
réttindum, skoðanafrelsi,
tjáningarfrelsi, athafna-
frelsi og ferðafrelsi, eru
hins vegar slík takmörk
sett í þessum þjóðfélögum,
að með engu móti er hægt
að telja þau til lýðræðis-
ríkja, í vestrænum skiln-
ingi þess orðs. Og ekki þarf
að vitna til annarra heim-
ilda en ræðu Krústsjoffs á
flokksþingi rússneska
kommúnistaflokksins fyrir
nokkrum árum, til að
minna á blóðferil stjórnar-
farsins í þessu móðurríki
kommúnismans. Frásagnir
landflótta Sovétþegna fylla
svo í eyður, þannig, að
raunsönn mynd fæst.
Reynslan af þessu stjórn-
kerfi hefur hvarvetna ver-
ið á eina lund. Margir
gegnir menn afgreiða þess-
ar staðreyndir með því ein-
faldlega að setja þær ofan í
skúffu hins lióna; telja þær
tilheyra horfinni tíó, er
aldrei komi aftur og séu
bezt grafnar og gleymdar.
En þessi saga er enn að
endurtaka sig, víða um
heim. Að visu á svo fjar-
lægum slóðum, að við veit-
um henni naumast athygli
í kapphlaupi okkar um-
hverfis allsnægtaborðið.
Greinar Elínar Pálmadótt-
ur, blaðamanns, frá heim-
sókn hennar að landamær-
um Thailands og
Kambódíu, sem birzt hafa í
helgarblöðum Morgun-
blaðsins undanfarnar vik-
ur, hafa þó ýtt rækilega við
mörgum manninum.
Ógnaröldin í Kambódíu,
eftir að rauðu khmerarnir
náðu þar völdum, er slík,
að fá eða engin dæmi eru
í mannkynssögunni. Fólk
flýr unnvörpum yfir landa-
mærin til Thailands, þar
sem ný þjóð landlauss
fljóttafólks er að myndast;
flóttafólks frá Laos,
Kambódíu og Víet Nam.
Talið er að hátt í 90.000
flóttamenn séu nú í Thai-
landi, sem valdið hafa
ríkisstjórn Thailands og
stjórnendum flóttamanna-
stofnunar Sameinuðu þjóð-
anna ærnum vandar, sem
enn fer vaxandi.
Elín Pálmadóttir ræddi
við fjölda manna, sem af
eigin raun þekktu ógnar-
öldina í Kambódíu, fjölda-
dráp og þrælabúðir rauðu
khmeranna, sem og morð-
árásir þeirra yfir landa-
mæri Thailands, þar sem
engu lifandi var þyrmt.
Elín ræddi m.a. við kam-
bódískan lækni, flótta-
mann, er sagði: „Um börn-
in mín þrjú, sem eru 12 ára
telpa, 10 ára drengur og
4ra ára drengur, veit ég
ekkert. Ég og kona mín
vorum skilin að, hún látin
vinna við fisk í 70 km fjar-
lægð frá þeim stað sem ég
var. Af hverju ég fór? Ég
vildi í rauninni ekki flýja.
En þó maður vinni svona
eins og ég var látinn gera,
þá fá menn ekki nóg að
borða. Og sé maður ekki
nógu fljótur að hlýða
hverri skipan, þá er maður
umsvifalaust drepinn. Ég
horfði á litla drengi drepna
af þeim sökum. Ég vildi
ekki fara þannig frá konu
minni, móður og börnum,
en það var ekki um neitt að
velja — ef ég ætlaói að
halda lífi.“
Daginn sem Elín
Pálmadóttir kom til
Bangkok, 2. ágúst s.l., réð-
ust rauðu khmerarnir inn
fyrir landamæri Thailands
í skjóli nætur, og gerðu
skyndiárás á tvö þorp;
drápu 31 þorpsbúa, þar af 5
konur og 19 börn, áður en
hjálp barst. „Lestur blað-
anna og hryllingsmyndir af
lemstruðum líkum kvenna
og barna var fyrsta snert-
ing mín við þær skelfingar,
sem fólk á þessum slóðum
hefur orðið að ganga í
gegnum og býr við . . .“,
segir þessi íslenzki blaða-
maður sem af eigin raun
hefur kynnt sér ástand
mála austur þar.
Kambódía féll sem kunn-
ugt er 17. apríl 1975, er
rauðu khmerarnir náðu
Phnom Penh á sitt vald.
Síðan hefur rauð ógnar-
stjórn eytt lífum og fært
þrældómsfjötra yfir þjóðlíf
Kambódíu. Elín segir í
grein sinni: „Það byrjuðu
þeir nú markvisst að fram-
kvæma, þ.e. að rífa upp
meö rótum öll hefðbundin
viðhorf til fjölskyldulífs,
heimila, trúar, menntunar,
viðskiptahátta, tækni og
alls þess, sem hingað til
hafði myndað þjóðfélag
Kambódíu. Til þess dugði
ekkert minna en að þurrka
út allt borgarlíf, heimilislíf
og fjölskylduviðhorf ...“
„Talið er,“ segir Elín, „að
æðstu stjórnvöldin, sem
enginn virðist komast í
snertingu við, sé um það
bil tugur ungra
kommúnista, sem á sínum
tíma sátu í háskólabænum í
París og lögðu á ráðin um
hvernig ætti að byggja upp
nýja tegund af þjóðfé-
lagi....“ Og þetta þjóðfél-
lag, sem þar er í deiglu, er
ein mesta hryggóarmynd
mannkynssögunnar. Ein
rauðperlan enn á reynslu-
keðju kommúnismans.
Fólk, sem býr við þegnrétt-
indi og afkomuöryggi,
mætti gjarnan draga réttar
ályktanir af þeirri sorgar-
sögu, sem þarna er að ger-
ast. Og fólk, sem situr að
allsnægtaborði, mætti
gjarnan minnast bróður-
eða systurskyldu við flótta-
fólk, víða um heim, sem
lifir landlaust, án öryggis,
jafnvel án vonar, við sult
og seyru, svipt flestu því,
er mannleg hamingja og
velferð hvílir á.
Kambódía
Kristján
Albertsson:_____
llmtal
nmEínar
Benediktsson
Einar Benediktsson. Halldór Laxness.
í sumar urðu nokkur blaða-
skrif um þá ráðstöfun Einars
Benediktssonar á efri árum að
arfleiða Háskóla islands að jörð
sinni Herdísarvfk. Gjafabréfið
var birt í Morgunblaðinu og ég
hef orðið var við að suma hefur
furðað á að þar segir: „Ég Ein-
ar Benediktsson prófessor“
o.s.frv. — menn hafa spurt
hvort hann hafi, þegar hér var
komið, verið genginn svo í
barndóm að hann hafi ímyndað
sér að hann væri prófessor, og
þá sennílega við Háskóla Ís-
lands.
Mér þykir líklegast að hann
hafi ekki sjálfur samið þetta
gjafabréf, heldur látið aðra um
það handverk, og síðan undir-
skrifað. En prófessor var hann
að nafnbót, þó að því væri litt
eða ekki á loft haldið, og virðist
nú fiestum ókunnugt. Eins mun
á færstra vitorði, þeirra er nú
lifa, hvernig sú nafnbót var til
komin, og engar um það prent-
aðar heimildir. Ef til vill þykir
einhverjum fróðlegt að vita hið
sanna i því efni.
Arið 1934 kom Guðmundur
Kamban til Reykjavíkur og
hafði ákveðið að flytjast alfar-
inn frá Danmörku, setjast að i
Lundúnum og skrifa framvegis
bækur sínar á ensku. En ekki
gat hann búist við að slíkt yrði
á færi hans fyrr en eftir nokk-
urra ára dvöl í Englandi. Hins
vegar var á þessum tímum ekki
auðgert fyrir útlending að fá
landvistarleyfi til langframa i
Englandi nema hann gæti fært
sönnur á að hann gegndi þar
launuðu starfi, eða hefði á ann-
an hátt öruggar tekjur. Þó taldi
Kamban að slíkt væri auðsótt-
ara ef hann væri prófessor að
nafnbót, og kom heim gagngert
í þeim erindum að fara fram á
að íslenzk stjórnvöld yrðu sér
hjálpleg með þeim hætti að
veita sér þann titíl. Þorsteinn
Briem var þá menntamálaráð-
herra. Hann tók máli Kambans
vel. En honum þótti eðlilegra
að sæma þá samtímis fleiri af
öndvegisrithöfundum þessari
heiðursnafnbót, og þannig kom
það til að prófessorstitlar voru
sama dag veittir Einari Bene-
diktssyni, Einari H. Kvaran,
Gunnari Gunnarssyni og Guð-
mundi Kamban.
Kamban fór síðan til
Lundúna og bjó þar um hríð, en
of skammt til að orðið gæti af
ritstörfum á ensku. En það er
önnur saga. —
Ur því ég hef tekið mér
penna í hönd vil ég rétt aðeins
minnast á þá óvirðingu á skáld-
skap Einars Benediktssonar
sem Halldór Laxness lætur í
ljós í siðustu bók sinni, Ungur
ég var — en þó ekki af því þau
ummæli veki mér neina löngun
til að hefja þrætur um ljóða-
gerð Einars. Sitt sýnist hverj-
um um bókmenntir sem annað,
og ýms eru þess dæmi að mikið
skáld hefur ekki kunnað að
meta annað stórskáld — ef mik-
ið bar á milli um listskoðun eða
lifsskoðun, og skáldin fjarskyid
að allri manngerð. Tolstoj skrif-
aði bók til að gera lítið úr
Shakespeare, og harðir voru
dómar Knut Hamsuns um leik-
rit Ibsens. Þó hafa bæði Shake-
speare og Ibsen haldið velli, og
eru enn í dag taldir mestu leik-
ritaskáld heims, eftir Grikkina
miklu. Ef til vill er hægt að
gera lítið úr nálega hvaða
skáldskap sem er — út frá ein-
hverjum sjónarmiðum, og ef
menn vilja.
En þeim til huggunar sem
leiðst hefur hvernig Laxness
talar um Einar Benediktsson
skal ég minna á gömul ummæli
sem til þess benda, að það gæti
að einhverju leyti verið mis-
minni, sem ráða má af bók Lax-
ness, að honum hafi frá önd-
verðu og alla tíð þótt lítið koma
til skáldskapar Einars. Ég var
einu sinni ritstjóri að blaði sem
hét Vörður, og þar átti Laxness
margar greinar, og skrifaði eitt
sinn i orðskiptum við mig: „Við
(þ.e. íslenzkir rithöfundar) er-
um allir provins-manneskjur í
bókmenntum, og eigum hvar-
vetna i erlendum ritheimi jafn-
oka og hliðstæður i tugatali og
hundraða, og þó ekki meðal
annarra höfunda en þeirra, sem
fæstir vita deili á nema þeirra
eigin klíkur — allir að undan-
teknum Einari Benediktssyni."
(Vörður22. nóvember 1924).
Fram til þess tíma að minnsta
kosti hefur þá Halldóri Laxness
fundist ólikt meira til um skáld-
skap Einars Benediktssonar en
til dæmis um dada-kveðskap
Þórbergs Þórðarsonar.
K.A.