Morgunblaðið - 04.10.1977, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 4. OKTÓBER 1977
16
Grein eftir
fréttamann
franska blaðs-
ins Express,
Edouard
Bailby, sem
fór til að kynna
sér samskipti
Norðmanna
og Sovétmanna
á Spitzbergen,
eftir að
sovézk þyrla
fórst þar
Rússamir á
Sntzbergen
Norsk þyrla hnitaði hringi í
loftinu ok settist svo á heim-
skautafsinn í nánd við flakið af
sovézkri MI 8 þyrlu. Hún lá
þarna afvelta á bakinu með
skíðin upp í loftið. Búið var að
fjarlæsja öll tækin um borð, ok
hög{;va leifarnar í spað með
öxi. Ekkert lífsmark sást þarna
lengur.
Landst jóranum á Spitzber-
gen, norska eyjaklasanum í
Norðuríshafinu, er gert aðvart
og hann hraðar sér til Barents-
burg, annarrar tveggja byggða
Sovétmanna á eyjunum. „Við
vorum að finna þyrlu,“ sagði
hann og furðaði sig á því að
hafa ekki verið látinn vita.
Sovézki ræðismaðurinn fór dá-
lítið hjá sér þegar hann viður-
kenndi að ein MI 8, sem var að
flytja „jarðfræðinga", hefði
farizt fyrir hálfum már.uði,
Tala slasaðra var sjö, sagði
hann.
Þessi atburður frá í ágúst-
mánuði olli nokkru fjaðrafoki í
Noregi. Ekki voru liðnir nema
nokkrir mánuðir síðan fundizt
hafði yfirgefinn sovézkur jeppi
á sömu slóðum, sunnanvert á
eyjunni. Rússarnir eru sýnilega
að auka mjög umsvif sín á
þessu ári. ,,Við erum þarna með
jarðfræðingahóp:,“ er eina
skýringin þeirra. Norðmenn
eru alls ekki sannfærðir um að
svo sé. Þvi Spitzbergen er orðin
hernaðarlega mjög mikilvæg.
Sovézki flotinn, sem hefur að-
alstöðvar í Murmansk á Kóla-
skaga og hefur svarfssvæði sitt
á Atlantshafi, hefur ekki aðra
útgönguleið til vesturs en hafið
milli Spitzbergen og Noregs.
Þetta 700 kílómetra breiða
sund getur samt hvenær sem er
rúmað 500 ofansjávarvirki
þeirra og 200 kafbáta, sem sum-
ir hverjir eru búnir kjarnorku-
eldflaugum. Til þess að tryggja
sér þessa leið, eru Rússar allt
annað en reiðubúnir til að fara
fra Spitzbergen.
Þeir eiga líka rétt á að vera
þar. Þeir voru í hópi 40 annarr:
þjóða, þar á meðal Frakka,
Bandaríkjamanna, Breta og
Kínverja, sem undirrituðu
Parísarsamninginn 1920, er við-
urkenndi lögsögu Norðmanna
yfir eyjunum. Sovétmenn
fengu þar með sama rétt og
hinir. I 3. grein er tekið fram,
að borgarar þeirra þjóða, sem
undirrituðu, hafi frjálst ferða-
leyfi um Spitzbergen og megi
fullkomlega tíl jafns við aðra
stunda þar „hvers konar sjó-
mennsku, iðnað, námugröft og
verzlun". I krafti þessarar
greinar hafa Sovétmenn —ein-
ir þjóða fyrir utan Norðmenn
— rekið tvær kolanámur síðan i
lok síðari heimsstyrjaldarinn-
ar, þ.e. í Barentsburg, aðseturs-
sfað ræðismanns þeirra, og í
Pyramiden. Alls munu þar vera
2500 manns.
Spitzbergen hefur lengst af
verið gleymt umheiminum
enda rikir þar 3‘A mánaðar
skammdegismyrkur. Á 18. öld
hættu sér nokkrir bjarndýra-
veiðimenn, flestir rússneskir,
inn á þetta 62 þúsund ferkíló-
metra fjalla- og jöklasvæði.
Norðmenn settust í rauninnj
ekki að þar fyrr en skömmu
fyrir fyrri heimsstyrjöldina,
þegar þeir hófu þar námugröft.
Nú vinna þeir þar um 450 þús-
und tonn á ári, nokkru meira
en Sovétmenn.
Tækniframfarir
og breytingar
Tvisvar sinnum i viku flýgur
DC-9 flugvél með rauðum
bólstruðum sætum þangað á
hálfum öðrum tíma, og tengir
þannig nyrzta odda Noregs við
Longyearbyen, hina litlu ,,höf-
uðborg“ Spitzbergens. íbúarnir
eru rétt um þúsund, en við bæt-
ast nokkrir tugir jarðfræðinga,
verkfræðinga og ta?knimanna,
sem dreifast á Ny Aiesund og
Svea.
„Þangaó til í september 1975,
þegar þessi 2200 metra flug-
braut va'r tekin í notkun, lokaði
veturinn okkur alveg frá um-
heiminum," segir Ottar Saeboe,
flugvallarstjórinn á staðnum.
— Frá því í nóvember og fram i
maí getur ekkert skip komizt i
gegnurrt þykkan ís, sem þekur
firðina á eynni.
Nú er nýr tími upp runninn á
Spitzbergen. — Við viljum þó
leggja áherzlu á yfirráðarétt
okkar yfir eyjunum, segir Egil
Jensen, varalandstjóri.
Tækniframfarir hafa með
flugvöllum og fjarskiptasam-
bandi gert þá stefnu fyllilega
raunhæfa. Á strönd Spitzber-
gens er radíóstöð, en segul-
bylgjur gera hana stundum
óvirka í 2—3 klukkutíma i einu.
Til að koma í veg fyrir það, er
ætlunin að koma á loft gervi-
hnetti innan tveggja ára. Þá
munu íbúar í Longyearbyen
geta hringt beint til Óslóar,
Rómar eða Parisar.
Ennþá eru það há laun og
skattfríðindi að hálfu, sem
freista fólks til að dvelja nokk-
ur ár þarna norður frá. Stjórn-
in vill þó að mun fleiri setjist
þar alveg að, eins og þeir fáu
sem búið hafa á Spitzbergen í
20—30 ár. Þeir eiga líka hrós
Aðsetur
Sovétmanna
í Barentsburg,
og vara-
ræðismaður
þeirra.
skilið. Longyearbyen liggur við
langan fjörð, þar sem ekki sést
annað en nokkrir lágir ísjakar
marrandi í kafi að sumrinu,
auk áætlunarbátsins. Milli flug-
vallarins, bæjarins og kolanám-
anna þriggja uppi i fjallshlíð-
um liggur 35 kilómetra langur
holóttur vegur. Einn áætlunar-
bíll, þrir leigubílar, nokkrir
tugir einkabíla og um 500
skellinöðrur sjást á strjálingi.
Það er allt og sumt. Uppbygg-
ing samfélagsins I Longyearby-
en samanstendur af frírri síma-
þjónustu, bjórstofu sem opin er
þrisvar sinnum í viku, sjúkra-
húsi, einum skóla, einni verzl-
un, pósthúsi og íbúðarhúsum.
Hótel er sem betur fer rekið
fyrir þá gesti, sem leggja leið
sína þangað.
En hver sem er getur ekki
farið til Spitzbergens. Stjórn-
völd í Noregi hafa strangt auga
með ,,ferðamönnum“, sem nota
sér flugsamgöngurnar og
demba sér niður hvar sem cr á
eyjunni. Þeir voru næstum
hálft þúsund i ár. Iðulega er
þetta fólk illa út búið og verður
matarlaust áður en dvalartim-
inn er liðinn, svo að landstjór-
inn verður iðulega að láta einu
þyrluna fara í björgunarstörf,
en það tefur hana auðvitað frá
eftirlitsstörfunum, sem henni
er ætlað að gegna.
Eftirliti er uppi haldið á
Spitzbergen, þó ekki beri mikið
á því. Einkum beinist það að
því að sjá til þess, að 9. greinin í
Parísarsamningnum sé virt, en
samkvæmt henni eru öll flota-
mannvirki bönnuð, svo og
hvers konar hernaðarnot,
hverju nafni sem þau nefnast.
Aftur á móti mega allir ibúar
þeirra landa, sem undirrituðu
samninginn, stiga þar á land án
vegabréfs eða annarra skil-
ríkja. Þetta kunna Sovétmenn
að notfæra sér. Þrisvar sinnum
í mánuði að sumrinu siglir skip
frá Murmansk til Barentsburg-
ar. Norðmenn hafa enga mögu-
leika á að vita hverjir koma í
land af skipinu. Aftur á móti fá
þeir farþegalista úr TU 154
flugvélinni, sem hefur einu
sinni i mánuði áætlunarflug
milli Moskvu og Longyearbyen,
með viðkomu i Murmansk.
Flugsamgöngurnar eru ekki
hvað sízt tilefni til missættis
milli Norðmanna og Sovét-
manna. Undir því yfirskyni að
þeir þurfi að tryggja viðhald á
flugvélum sínum og auðvelda
starf sovézku flugmannanna,
sem ekki tala orð í ensku, and-
stætt öllum venjum, eru fimm
starfsmenn Aeroflot látnir búa
I Longyearbyen. Þeir hafa þó
ekkert samband við íbúana.
„Þetta þykir okkur nokkuð
margir menn fyrir ekki meiri
umferð," segja Norðmenn.
Sovétmenn hafa með þeirri
kunnu aðferð að draga á asna-
eyrunum, tekið sér ýmiss konar
bessaleyfi, sem ekki beinlínis
brýtur Parísarsamninginn.
„Samskipti okkar eru formleg,"
segir landstjórinn, sem einu
sinni í viku á fund með sovézka
ræðismanninum I Barentsburg.
Sovétmenn virða samninginn,
en þeir túlka hann bara ekki
alltaf á sama hátt og við.“ Af
því stafa auknar ýfingar.
I síðastliðnum mánuði kom
Kirichenko, sendiherra Sovét-
ríkjanna og tengdasonur
Andreis Gretehkos marskálks,
fyrrverandi landvarnaráð-
herra, I annað sinn alveg óvænt
til Longyearbyen ásamt þremur
mönnum úr utanríkisþjónustu
Sovétmanna. Eftir að hafa
fengið tilkynningu um þetta’Trá
sinum mönnum, hélt varaland-
stjórinn út á flugvöll. Utanrík-
isþjónustumennirnir fjórir létu
sem þeir sæju hann ekki og
stungu sér inn í flutningabíl,
Framhald á bls. 33.