Morgunblaðið - 15.10.1977, Page 12

Morgunblaðið - 15.10.1977, Page 12
12 MORGUNBLAOIÐ, LAUGARDAGUR 15. OKTÓBER 1977 Aðalstræti 16 1785 Rasmus Angel verslunarþjónn 1791 Margarethe Angel ekkja 1810 Sigurður Thorgrímsson landfógeti 1850 Magnús Grímsson skáld 1860 Jón Guðmundsson ritstjóri 1880 Eyjólfur og Páll Þorkelssyni gullsmiðir 1890 Hans Andersen klæðskeri 1910 Helga Andersen ekkja 1940 Silli & Valdi Þar stóð áður lóskurðarstofa innréttinganna (Fabr. hús nr. 5) sem frú Margarethe Angel keypti 1791. Setti hún þar upp matsölu og tók að rækta lóðina og má teljast brautryðjandi og leiðbeinandi í garð- rækt í Reykjavík. 1796 keypti stjórnin húsið fyrir landfógetabústað og var það jafnan nefnt landfógeta- húsið. Um 1830 gaf Rentukammerið Reykjavíkur- og Seltjarnarneshreppum húsið, sem "fátækrahús". Var húsið hins vegar gert að barnaskóla, þeim fyrsta í Reykjavík og var hann starfræktur 1831-1848. Nokkrum árum síðar keypti Jón Guðmundsson ritstjóri Þjóðólfs húsið og bjó þar með konu sinni, HÓlmfríði Þorvalds- dóttur, til æviloka 1875. Var heimili þeirra helsti samkomustaður menntamanna, og þar var Jón Sigurðsson tíður gestur svo og Sigurður málari. 1876 keyptu bræðurnir Eyjólfur og Páll Þorkelssynir gullsmiðir húsið. Auk gullsmíðinnar hafði Eyjólfur lært úrsmíði í Kaupmannahöfn, fyrstur íslenskra mánna og mun einnig hafa verið fyrstur til að fást við rafmagn hér á landi. Páll bróðir hans hafði hins vegar farið til Parísar og lært þar tannlækningar. 1889 keypti Hans Andersen klæðskeri húsið, og bjó fjölskylda hans þar í rúma sjö áratugi. 1895 lét hann rífa mikinn hluta gamla hússins og byggja upp aftur stærra hús, tvílyft. Þrem árum síöar lét hann reisa útihús norðan við framhúsið. Aldamótaárið lét hann stækka útihúsið og hækka aöalhúsið, sem ári síðar var byggt við til vesturs, þá var og byggt útskot við norðurhlið þess. Verslun sína hafði Andersen á neðstu hæðinni og bjó sjálfur uppi, en í útihúsi var vinnustofa. Um alda- mótin var þar kaffi- og billjardstofa, sem Caspar Hertevig rak. Húsin eru járnvarin timburhús: tvær hæðir, ris með porti og háaloft. Einhverjar útlitsbreytingar hafa verið gerðar, síðan 'núsið var fullbyggt. 1918 var gluggum breytt í versluninni og inngangi 1938: settar dyr í stað glugga á norðurhlið. Gluggum hefur verið breytt á stöku stað, enda ýmiss konar starfsemi verió í húsunum, svo sem gosdrykkjagerð, bifreiöa- stöð og gúmmífatagerð. í aðalhúsinu var lengi tann- lækningastofa, en þar er nú búið á báðum hæðum, en á jarðhæð er verslun. 1 vesturhluta húsanna er ein íbúð, en annars skrifstofa, hárskerastofa og geymslur. Húsin eru ómissandi vegna legu sinnar og sögu. Þau eru tilkomumikil og blasa við úr Suðurgötu, Gamla kirkjugaröi.num og Aðalstræti. Framhúsið stendur á grunni lóskurðarstofu innréttinganna og snýr gafli að götu eins og húr.. Hús Andersens voru í senn sér- verslun og iðnfyrirtæki, og eins og bygging Valgarðs Breiðfjörðs eru þau tákn þeirra tíma þegar menn voru fullir bjartsýni og atorku. GRJÓTAÞ0RP ■£*"*“6"íí 15 ZfUayv**. * fyrfóttyula /1 Aöalstræti 8 1750 Innréttingarnar 1791 J.H. Tofte, Þorkell Bergmann og Sigurður Holm 1804 Björn Benediktsson Fjeldsted verslunarmaður 1822 Einar Hákonarson hattari og borgari 1873 Isleifur Einarsson og Anna Einarsdóttir 1880 Valgarður ólafsson Breiðfjörð kaupmaður 1904 Ánna Breiðfjörð ekkja 1907 Þorvarður Þorvarðarson prentsmiðjustjóri 1914 Minningarsjóður Jóhannesar JÓhannssonar og Sigurbjargar Guðnadóttur 1925 Helgi Hjörvar rithöfundur 1942 Silli & Valdi Þar stóð fyrrum geymsluhús innréttinganna (Fabr. hús nr. 9) , sem Tofte og Bergmann keyptu 1791. Bíidur- byggðu þeir og stækkuðu húsið og höfðu þar krambúðir sínar. Verslun Toftes rak síðan Björn Benediktsson Fjeldsted, og var húsið þá nefnt Fjeldstedshús. Þá verslaði þar Jón Ásmundsson borgari. 1822 eignaðist Einar Hákonarson hattari og borgari húsið. Var Einar sonur Hákonar ríka Oddssonar í Hákonarbæ (Mjóstræti 10) Var húsið þá nefnt Hákonsenshús.‘ 1 húsi þessu andaðist Sigurður Breiðfjörð skáld 1846; þar bjó og Jónas Hall- grímsson, þegar hann hafði viðdvöl í Reykjavík. Anna, dóttir Einars Hákonarsonar, giftist Valgarði Ó. Blreiðfjörð trésmið og síðar kaupmanni, og eignuðust þau húsið. Rak Valgarður talsverða verslun í húsinu, en kom annars víða við í bæjarlífinu, stóð m.a. að útgáfu blaðsins "Reykvíkings" skömmu eftir aldamót og gerði tilraun með botnvörpuútgerð. 1880 hafði Valgarður byggt hæð ofan á gamla húsið og geymsluhús við vesturhlið þess norðan megin og fimm árum síðar annað á suðurmörkum lóðarinnar. 1889 lét hann reisa geymsluhús vestar á lóðinni, sem fjórum árum síðar var stækkað til muna og hækkað. 1 bruna- bótavirðingu frá 15. júlí 1893 segir: "Kaupm. W.O. Breiðfjörð hefur hækkað bakhús þetta um 4 ál. og innréttað það sem leikhús (theater) með Scenupall og Galleri (loptvolum). Nú er allt þiljað innan með borðum.og allt málað. Auk þess hafa ýmis sjónleikaáhöld verið sett þar upp á Scenuna. Fastir bekkir eru í húsinu bæði uppi og niðri." Mun hér vera um fyrsta leikhús á landinu að ræða. Um það segir enn fremur í brunavirðingu frá 21. jan. 1896: "Leikhúsið hefur bæði utan og innan verið endurbætt á ýmsan hátt. Að utan hef(jr eigandinn bætt það með járni á suðurgafli. Inni hefur leiktjöldum verið fjölgað að mun og nokkrir bekkir verið klæddir flosi. Þess utan hefur verið settur niður 1 stór og vandaður ofn og tveim stórum ljósakrónum bætt í húsið." Árið 1893 voru hin húsin öll hækkuð og glerþak sett yfir portið milli þeirra. 1897 voru sett upp gas- ljós í leikhúsi Breiðfjörðs, og var það fyrsta húsið í Reykjavík, sem lýst var á þann hátt. Leikhússalurinn var nefndur Breiðfjörðssalur. Þótti húsabákn þetta lítt vönduð smíð og fékk brátt skop- nafnið Fjalakötturinn. Þegar Leikfélag Reykjavíkur var stofnað 1997 tók leiksýningum að fækka í Breið- fjörðssal. Árið 1906 voru hafnar kvikmyndasýningar í salnum, og þar var stofnað fyrsta kvikmyndahús l.mdsins, Biograftheater Reykjavíkur, síðar nefnt Gamla bíó. Var það þar til húsa næstu tuttugu ár. Um skeið var salurinn leigður Góðtemplarareglunni, en 1932 tók Kommúnistaflokkur íslands hann á leigu og hafði þar aðalbækistöð sína næstu þrjá árin. Á þeim tíma bjó margt manna í húsunum, bæði í firam- húsinu úti við Aðalstræti og í hliðarh.úsunum, má þar nefna Helga Hjörvar rithöfund og Finn Jónsson listmálara. Árið-1942 keyptu Silli & Valdi húsið. Húsin eru járnvarin timburhús: framhús: jarðhæð, tvær hæðir og ris; bakhús: kjallari, tvær hæðir og ris; salur: kjallari og tvær hæðir. Við vesturhlið salarins er inngangsskúr og vestar á lóðinni mótor- hús. 1 framhúsi er verslun, skrifstofur og íbúð, en bákhúsin eru að mestu leyti notuð sem geymslur. Húsin eru ómissandi vegna sögu sinnar, gerðar og legu. Þau eru byggð upp á tímum framfara og nýjunga og sýna þann stórhug, sem í mönnum var. Portið með glerþakinu á sér engan líka, og í heild er byggingin einstæð. Framhlið húsanna setur mikinn svip á Aðalstræti og suðurhlið bakhúsanna mótar götumynd Bröttugötu. <'/rfólayccla ó (fýótagata 4 Nokkur sýnishorn úr nýútkom- inni skýrs/u um könnun og ástand húsanna í Grjöta- þorpi

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.