Morgunblaðið - 16.10.1977, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. OKTÓBER 1977
eftir MAGNÚS FINNSSON
Sovétmönnum er einkar gjarnt að
ræða um frið og lýsa því, hve fríðelsk-
andi þeir séu. Þetta urðum við islenzkir
blaðamenn mjög svo varir við á sjö daga
ferð okkar um Sovétríkin, en þrátt fyrir
miklar skálaræður um frið og friðsam-
lega sambúð þjóða og tillitssemi á yfir-
borðinu við gesti sína, held ég að segja
megi að allir islenzku blaðamennirnir
hafi meira-eða minna haft það á tilfinn-
ingunni að talsverðrar tortryggni gætti i
þeirra garð og nokkuð náið væri fylgzt
með þeim.
Eins og áður hefur komið fram í Morg-
unblaðinu bað ég um, áðúr en ég fór til
Sovétríkjanna, að ég fengi að hitta að
máli Andrei Sakharov, vísindamanninn
fræga og andófsmanninn, sem svo
óhræddur hefur verið við að iáta í ljós
skoðun sína um sovétskipulagið. Hann
getur það líka, þar sem hann „hefur lagt
svo mikið til varna landsins". Ég reyndi
árangurslaust að finna út heimilisfang
þessa manns, en allt kom fyrir ekki,
enginn vildi að sjálfsögðu aðstoða mig og
simaskrá í Moskvu var ekki til. 1 dag-
skránni, sem okkur var afhent yfir hina
opinberu heimsókn, voru talin upp síma-
númer, sem Rússarnir bjuggust við að
við gætum notað. Voru það símanúmer i
hinum opinbera bústað islenzka forsæt-
isráðherrans í Moskvu, simanúmer í
prótókoldeild, skandinaviudeild og
pressu-deild utanrikisráðuneytisins í
Moskvu, símanúmer hjá sendiherra ís-
lands og símanúmerið á hótelinu, sem
við sjálfir bjuggum á, Sovétskaya.
Dagskrá heimsóknarinnar var nokkuð
ströng og okkur blaðamönnum var i
raun haldið við efni hennar eins og
frekast var kostur. Ef hins vegar ekki
var tími til formlegrar dagskrár var
blaðamönnum boðið í kræsilega máls-
verði, en sovézkur matseðill, ef þetta var
hann í raun, er síður en svo dónalegur.
Annan dag heimsóknarinnar kynnti
sig fyrir mér maður, sem heitir Victor
Anekin. Hann sagðist vera fréttamaður
hjá sovézka útvarpinu og kvaðst hann
hafa fengið það verkefni að taka viðtal
við Geir Hallgrimsson. Spurði hann mig
t.d. hvernig forsætisráðherrann væri í
viðmóti við blaðamenn og hvort hann
væri velviljaður þeim. Hann sagði mér
jafnframt að viðtalið fengi hann um
kvöidið. Kvaðst hann hafa mikinn áhuga
á að heýra sjónarmið hins islenzka for-
sætisráðherra.
Þetta fannst mér í sjálfu sér allt eðli-
legt. Þessi kunningi minn bað mig jafn-
framt um að kynna sig fyrir öðrum ís-
lenzkum fréttamönnum og gerði ég það.
Gerði hann sig siðan heldur heimakom-
inn í bíl okkar, sem Sovétstjórnin hafði
útvegað okkur á meðan á dvöl okkar
stæði og settist í framsætið við hlið bíl-
stjórans. Þennan dag höfðum við rætt
um það okkar i milli, að við vildum
gjarnan fara í minjagripaverzlanir, svo-
kallaðar berioskur, þar sem varningur er
seldur fyrir gjaldeyri. Við spurðum
Victor, hvar slíkar verzlanir væru og
bauðst hann þá til þess að sýna okkur
þær. Virtist okkur sem það væri einkar
elskulegt af honum og fór hann með
okkur í tvær slíkar. Eftir að við höfðum
komið í fyrstu berioskuna, fórum við að
hafa áhyggjur af að við værum að tefja
þennan vin okkar og spurðum hann
hvort hann þyrfti ekki að fara að vinna.
Hann kvað nei við, þetta væri allt í lagi,
hann hefði nógan tima — viðtalið' við
Geir myndi hann ekki taka fyrr en um
kvöldió. Eftir að hafa farið i þessar tvær
verzlanir kvaddi hann okkur siðan og
bjuggumst við ekki við að hitta þennan
mann aftur.
Þetta kvöld fórum við íslenzkir blaða-
menn í samkvæmi í útjaðri Moskvuborg-
ar og var það utan við hina opinberu
dagskrá heimsóknarinnar að sjálfsögðu.
Þegar við yfirgáfum hótelið um kvöldið,
stóðu nokkrir leigubílar framan við það.
Leigubílar í Moskvu eru ljósgulir og á
hlið þeirra stendur stafurinn „T“ og
beggja vegna er rönd með taflborðsreit-
um, sem jafnan er á leigubilum. Einn
slíkan ætluðum við að taka, en þá gaf sig
allt í einu fram bifreiðarstjóri á svartri
Volga-bifreið, sem sagðist vera næstur í
röðinni. Við gátum auðvitað ekki mót-
mæli því, en settumst inn í bílinn og
gáfum upp heimilisfangið, sem við ætl-
uðum til. Gjaldmælir var í þessum bíl, en
grun hafði ég um að ekki væri um venju-
legan leigubílstjóra að ræða. Síðar var
okkur tjáð að þetta væri rikisbifreið og
fullyrt var við okkur, að bifreiðarstjór-
inn mvndi þá þegar er hann hefði skilað
okkur á ákvörðunarstað, hringja og til-
kynna, hvert við hefðum farið. Okkur
var jafnframt sagt, að hver og einn bíl-
stjóri, sem æki útlendingum, teldi það
borgaralega skyldu sína að tilkynna
slíkt. Þegar á ákvörðunarstað kom og við
höfðum gert upp bílinn, renndi lögreglu-
bíll fram hjá — undarleg tilviljun eða
hvað?
í þessu samkvæmi var dvalizt vió söng
og skemmtilegheit fram á nótt. Klukkan
var langt gengin í þrjú, er við fórum
heim á hótel og þangað vorum við komn-
ir rétt um klukkan þrjú. Við fórum beint
I háttinn, enda átti snemma morguns að
fara til Yerevan — þetta var sem sagt
síðasta kvöld okkar í Moskvu í þessari
ferð. Arla daginn eftir á flugvellinum I
Moskvu birtist siðan vinurinn okkar,
Victor Anekin, heldur syfjulegur. Ég
hafði orð á því, að koma hans á flugvöll-
inn væri óvænt. Hann kvaðst þá hafa
fengið fyrirskipun frá yfirboðara sínum
um að fara og fylgjast með heimsókninni
til enda. Ég hafði og á orði að hann væri
syfjulegur. Jú, hann hafði sofið lítið um
nóttina — ekki komizt í rúmið fyrr en
um klukkan þrjú, hefði verið að vinna
allan timann að viðtalinu við Geir. Vió
fórum Iíka í háttinn klukkan þrjú —
undarleg tilviljun eða hvað?
Ég fór nú að verða tortrygginn eins og
mér virtust þessir gestgjafar mínir vera.
Eg spurðist fyrir um það hvort Victor
hefði í raun komið og tekið viðtal við
Geir Hallgrímsson. Jú, það hafði hann
raunar gert, en hann hefði komið við
þriðja mann og þeir verið með tilbúnar
spurningar. Eftir þessa óskipulögðu
heimsókn okkar i Moskvu, virtist mér
sem eftirlitið, sem með okkur var haft,
ykist um allan helming. Victor vinur
okkar vék næstum aldrei frá okkur og
þegar viðræður Sarkissian, forsætisráð-
herra Armeníu, og Geirs Hallgrimssonar
fóru fram, sat hann hjá okkur Jóni Erni
Marinóssyni, fréttamanni Rikisútvarps-
ins. Um leið og Sarkissian talaði skrifaði
hann niður mjög gaumgæfilega, en um
leið og Geir talaði, ræddi Victor við
okkur um heima og geima. Nú virtist
hann ekki hafa sama áhuga á sjónarmið-
um Geirs Hallgrímssonar og hann hafði
haft deginum áður. Þá var áhuginn svo
mikill að hann vann fram á nótt til þess
að ná viðtalinu.
Yfirleitt sendu íslenzku fréttamenn-
irnir allar sínar fréttir heim á íelex, sem
reyndist eina örugga tækið til þess að
koma heim fréttum af heimsókninni. 1
Yerevan vorum við íslendingarnir farn-
ir að tala mjög um þetta þrúgandi and-
rúmsloft, sem okkur fannst, og þá til-
finningu, sem við höfðum fyrir því, að
^gaumgæfilega væri fylgzt rneð öllum
okkar gerðum. Datt okkur þá i hug, að
við skyldum hætta að tala islenzku okkar
á milli og ræða saman á dönsku. Kom
okkur saman um að gaman væri að sjá,
hvað gerast myndi, en í hópnum voru
nokkrir íslenzkumælandi Rússar. Við
töluðum saman á dönsku á telexherberg-
inu i Yerevan og ekki höfðum við gert
það nema í 10 til 15 minútur, þegar tveir
Rússar úr fylgdarliði okkar komu og
þurftu að fá að hringja til Moskvu. Þetta
var i eina skiptið, sem við fengum heim-
sókn inn á telexherbergin á meðan við
vorum að senda heim — undarleg tilvilj-
Tveir sovózkir túlkar, sem báðir töluðu íslenzku, Evgini Voronin (t.v.) og
Joseph Podrazhanez.
Viktor Anekin, sem sagðist vera fréttamaður sovézka útvarpsins. Ráðgjafi i blaðadeild sovézka utanríkisráðu-
neytisins, Shaposhnikov, sá er sýndi svo mikinn áhuga á viðræðum flugstjórans og fréttamanns islenzka sjón-
varpsins. Khrenkov, fulltrúi í blaðadeild utanríkisráðuneytisins. Hann var helzti fylgdarmaður okkar blaða-
mannanna.
Heimsókn blaðamanns Morgunblaðsins tii Sovétríkjanna