Morgunblaðið - 18.10.1977, Blaðsíða 13
1
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 18. OKTÓBER 1977
13
nokkuð fleiri, þarf ekki frekar
vitna við um aukninguna.
Nú eftir áratug frá síðustu við-
bót er verulega farið að þrengja
að starfseminni, þó ekki sé til
vandræða enn. Má þó segja, að
hver smuga í spítalanum sé gjör-
nýtt. Hefur því þegar verið nokk-
uð um það hugsað hvern veg
mætti bregðast við þeim vanda þó
ekki sé nú stund til þess að segja
frá því. Það bíður síns tíma.
Tvöfaldnr
vinnudagur
systranna
Þegar systrum fækkaði var erf-
itt að fá hjúkrunarfólk. Hjúkr-
unarskólinn var of litill, en orsak-
ir þess skulu ekki raktar hér.
Systurnar skiluðu tvöföldum
vinnudegi við það, sem
hjúkrunarfræðingum er nú ætlað
og sumar meiru. Þær voru vinnu-
fúsar og kvörtuðu aldrei, en
mannlegum mætti eru sett tak-
mörk. Hér varð að finna ráð. Hug-
myndir höfðu komið fram um
sjúkraliða og var Ragnheiður
læknir Guðmundsdóttir upphafs-
maður að þeim. Þeim var fálega
tekið af mörgum.
En 1. október 1965 var hafin
kennsla sjúkraliða hér í spitalan-
um, bæði verkleg og bókleg. Fljót-
lega urðu fleiri til þess að ganga í
sporin og nú lejkur ekki á tveim
tungum, að ekki væri hægt að
reka spitala landsins án þeirra.
Það er ýmislegt fleira, sem þessi
spítali hefur átt frumkvæði að og
forgöngu um á þeim þremur
aldarfjórðungum, sem liðnir eru
siðan timburhúsið reis hér á hjá-
leigu frá Reykjavík en ekki skal
ég þreyta áheyrendur með þeirri
upptalningu.
Fyrsta priorinna St. Jósefssytra
hér var sytir Louise des Anges,
franskrar ættar; hún hvarf héðan;
1907. Þá tók við systir Victoria, j
hún var af þýsku bergi brotin
eins og flestar þær systur, sem
hér hafa starfað. Hún var prior-
inna til 1919 og aftur frá 1924 og
til dauðadags 1938.
1919—1924 var systir Gudula
priorinna systranna.
1938 tók við systir Flaviana og
gengdi þeim störfum þar til 1958. i
Þá tók við systir Hildegard, sem
enn er priorinna. Það hefur faliið
í hennar hiut að veita forstöðu ’
spitalanum á þeim tíma, sem
hann hefur tekið út mestan
þroska, en jafnframt átt við mesta
erfiðleika að etja og harðast i vök
að verjast.
Skurðstofur spitalans hafa
lengst af verið burðarás hans.
Þrjár systur hafa ráðið þar ríkj-
um í 75 ár: Systir Elisabeth; sem
kom hingað 1897, veitti forstöðu
skurðstofu til 1907. Þá tók við
systir Matthildur og gegndi því
starfi til 1942. Systir Gabrielle
kom hingað til lands 1937 og tók
við skurðstofustjórn 1942. Hún
hefur gegnt því starfi óslitið þar
til á þessu ári. í hennar tið hefur
orðið bylting i skurðstofuvinnu og
aðgerðatækni, frá vinnu á einni
stofu og upp í heila hæð. I upp-
hafi hafði hún eina aðstoðarkonu
en nú starfa 23 á skurðstofum
spítalans auk lækna og nema.
Hún hefur vaxið með starfinu og
aldrei var svo mikið lagt á grann-
ar herðar hennar að hún ekki
lyfti því. Ég skal ekki nefna fleiri
nöfn, en allar eru mér systurnar
minnisstæðar og þess verðugar að
þeim væru gerð skil. En því veró-
ur auðna að ráða.
Læknar 76
frá upphafi
Þegar minnst er afmælis spítal-
ans má ekki láta lækna hans og
þeirra starfs með öllu ógetið.
Við spitalann hafa starfað frá .
upphafi til þessa dags alls 76
læknar auk kandidata og ungra
manna í námsstöðum. I upphafi
var öllum læknum opið að stunda
hér sjúklinga og notuðu flestir
læknar bæjarins sér af því, að
einhverju leyti, en brátt uróu það
fáir einir, sem báru hitann og
þungann af spitalastarfinu. Þar
kom og að nýir timar kröfðust
þess, að læknar sérhæfðu sig til
spítalastarfa og eftir 1932 hefur
enginn læknir komið að spitalan-
um nema hann væri sérfróður i
einhverri grein læknisfræðinnar.
Voru þá færri læknar við spital-
ann að tiltölu við sjúklinga en
voru framan af, en unnu þá um
leið meira af starfi sínu innan
veggja hússins og nú er svo kom-
ið, að allir læknar spítalans hafa
spítalavinnu að aðalstarfi og
raunar eina, því önnur vinna
þeirra er svo nátengd spítalastarf-
inu, að ekki verður á milli greint.
Er sú þróun góð og hefði mátt
ikoma fyrr en raun varð á, en að
það drógst var fyrir orsakir, sem
læknar réðu ekki við.
1 upphafi lagði hver læknir
stund á allar greinar læknisfræð-
innar. Hann gerði skurðaðgerðir á
sjúklingum sínum, fékkst við lyf-
læknismeðferð, kvensjúkdóma og
slys jöfnum höndum, svo nokkuð
sé nefnt. Smám saman komst á
verkaskipting, sumir fengust við
handlækningar, aðrir lyflækning-
ar, meiri var skiptingin ekki
framan af.
Þetta hefur tekið miklum breyt-
ingum. Nú eru í spitalanum:
Augndeild, Barnadeild, Hand-
læknisdeild og Lyflæknisdeild.
Innan þessara deilda eru svo
læknar með þrengri sérsvið, en
samvinna milli allra lækna spítal-
ans er mjög náin. Munu fáir sjúk-
lingar vistaðir hér, svo að ekki
skoði þá fleiri en einn læknir. Það
er liðin tíð, að nokkur læknir ráði
við öll svið læknisfræðinnar, sam-
vinna og hópstarf er óumflýjan-
leg nauðsyn, ef sjúklingar eiga að
fá þá þjónustu sem þeim ber. Nú
vinna við spítalann 25 sérfræðing-
ar og 9 ungir læknar i námsstöð-
um auk þeirra sérfræðinga utan
sjúkrahússins, sem kallaðir eru
til ráðuneytis þegar þurfa þykir.
Auk þessara klinisku deilda eru
svo stoðdeildir: Endurhæfingar-
deild, Gjörgæsludeild, Rann-
sóknadeild, Röntgendeild og
Svæfingadeild.
Ein er sú deild, sem vér höfum 1
engan aðgang að, það er langlegu-
deild.
Margt gamalt fólk kemur hing-
að bráðveikt, en þegar ráðið hefur
verið við þann sjúkdóm hefur það
engan stað að fara á. Sumir sem
slasast liggja lengi, en gætu verió
á hjúkrunarheimili mest af legu-
timanum. Mun láta nærri, að hér
séu oft um 20 slíkir sjúklingar.
Meðallegudagafjöldi á sjúkling í
spitalanum er 14 dagar. Það þýð-
ir, að liggi sjúklingur i eitt ár
gætu 26 sjúklingar legið i hans
rúmi, væri hægt að vista hann
annarsstaðar. Hefði spitalinn að-
gang að langlegudeild mætti taka
við um það bil 500 fleiri bráðveik-
um sjúklingum á ári en nú er
unnt og legudagur á langlegu-
deild myndi kosta þjóðfélagið
miklu minna.
Sneru bökum saman
Áður á tíð greiddu sjúklingar
lækni sínum fyrir verk hans.
Voru þeir misjafnlega búnir að
standa straum af þeim kostnaði
og mun innheimta margra lækna
hafa tekið mið af því.
1936 voru almannatryggingar
leiddar í lög á landi hér og tóku
þá tryggingarnar við greiðslu-
skyldunni.
Sjúkratryggingar eru óhjá-
(kvæmileg nauðsyn, ef allir eiga að
njóta þeirrar þjónustu, sem lækn-
ar geta veitt. Við þær framfarir,
sem orðið hafa í læknisfræði á
siðari tímum er spitalavinna orð-
in svo dýr, aö einungis fáir auð-
menn gætu veitt sér þann munað
að leggjast í sjúkrahús ef sjúkl-
ingar ættu að greiða fyrir það úr
eigin vasa. Almannatryggingar
eiga að hafa það sjónarmið eitt að
veita meðlimum sínum þá bestu
þjónustu, sem kostur er. Það hef-
ur forráðamönnum trygginga
stundum gleymst allar götur frá
því að sjúkratryggingar voru sett-
ar á Þýzkalandi á dögum járn-
kanslarans.
Það var þessi gleymska valda-
manna, sem nærri hafði riðið
spitalanum að fullu.
Spitölum landsins var greitt
ákveðið gjald á legudag. Það gjald
nægði þeim hvergi nærri fyrir
kostnaði. Ríki og sveitarfélög
greiddu hallan af sínum stofnun-
um, en systurnar áttu enga leið í
vasa skattborgarans. Þær hertu
mittisólina, þær hertu hana inn
að hrygg.
Læknum á þessum spitala var
þá greidd þóknun fyrir hvern
dag, sem sjúklingur lá í spítalan-
um og þeir skiptu henni með sér.
Þessi þóknun var miðuð við, að
spítalavinnan væri aukastarf, að
læknarnir ynnu fyrir sér með
heimilislækningum eða á annan
hátt. Læknum á Landspítala voru
hinsvegar greidd föst laun, en
ekki voru þau hærri en svo, að
flestir þeirra stunduðu heimilis-
lækningar jafnframt. Með vax-
andi verðbólgu lækkuðu þessar
greiðslur til Landakotsspítala og
urðu ekki nema nafnið tómt. Spit-
alinn tók vaktir til jafns við aðra
spitala borgarinnar en engar
greiðslur komu fyrir það.
Hversvegna lögðu systurnar
ekki árar í bát þegar þær Vissu
aldrei hvort þær hefðu til næsta
máls? Af hverju hættu læknar
ekki að nota mest af starfsorku
sinni á spítalanum þegar þeir
fengu ekki fyrir það greitt?
Samstarf systra og lækna hefur
alla tíð verið eins og best verður á
kosið. Ég held, að læknarnir hafi
alla þá tið, sem ég þekki til, frek-
ar litið á systurnar sem systur
sínar en eins og óviðkomandi
fólk, sem ynni við sömu stofnun.
Þetta var líkt og fjölskylda eða
ættbálkur, sem sneri bökum sam-
an þegar að var sótt. Það vildi
enginn fella flaggið. Ef skipið átti
að sökkva þá skyldi fáninn vera
við hún.
Læknar spítalans greiddu um
þessar mundir laun ^ins af þrem-
ur kandidötum, sem unnu við
spítalann. Laun kandidata hækk-
uðu, greiðslur við lækna stóðu i
stað og þar kom, að greiðslur til
lækna við spitalann hrukku ekki
fyrir einum kandidatslaunum.
Þegar læknar þurftu að greiða
fyrir að fá að vinna þar, þá sauð
upp úr. Þá varð það úr árið 1965,
að yfirvöld féllust á að standa
undir hallarekstri þessa spitala
eins og annarra, en það skyldi
(oma á móti, að spítalinn greiddi
la»knum sínum laun.
Þá urðu þáttaskil. Þá var það
viðurkennt, að þessi spitali væri
Landakotsspítali í smíð-
um, myndin er úr Ljós-
myndabók Sigfúsar
Eymundssonar og segir
m.a. þar: Fálkafáninn í
miðju, en danski fáninn
til beggja handa, smiðir
uppi á sperrunum og
efstu hæðinni en nunnur
stnda innan við glugg-
ana neðst.
jafn nauðsynlegur heilbrigðis-
þjónustu landsins og aðrir spítal-
ar. Og þó stundum væri þungur
róður að sækja umsamdar greiðsl-
ur í greipar yfirvalda, hafói þó
skift um og nú gátu læknar spital-
ans helgað sig spítalastörfum
óskiptir.
Landakotsspítali hefur alla tíð
átt því láni að fagna aó hafa gott
læknalió. Ýmsir af fremstu lækn-
um landsins hafa unnið þar sitt
æfistarf. Guðmundur Magnússon,
sem var brautr.vójandi í hand-
lækningsaðgerðum á landi hér
var fyrstur yfirlæknir spítalans.
Guðmundur Hannesson starfaði
þar í nokkur ár eftir að hann
fluttist til Reykjavíkur, en hafði
að visu unnið flest sin afrek i
handlækningum á Akureyri áður
en hann kom hingað. Hann var
einn gagnmerkastur læknir is-
lenskur fyrr og síðar.
Við fráfall Guðmundar Magnús-
sonar 1924 tók Matthías Einars-
son við stjórn spitalans. Hann bar
ægishjálm yfir samtímamenn sína
í læknastétt og var kunnur víða
um heim fyrir þekkingu sína á
sullaveiki.
Halldór Hansen tók við af hon-
um 1944 og gegndi því starfi þar
til hann varð sjötugur 1959. Hann
var framámaður i aðgerðum á
maga og varð fyrstur lækna til
þess að verja doktorsrit við Há-
skóla Islands. Lengi mætti halda
áfram þessari tölu þó nú skuli
hætt.
I upphafi var Landakotsspítali
eini kennsluspitali landsins. 1930
þegar Landspítali tók til starfa,
fluttist kennsla stúdenta þangað,
en ætið var hér höfð um hönd
kennsla bæði stúdenta og ungra
lækna þó í minna mæli væri. Og
nú um sinn hefur verið skipulögð
kennsla stúdenta á öllum þremur
spítölum hér í bæ auk kennslu
ungra lækna i námsstöðum.
Visindavinna er hluti af starfi
allra þeirra spítala, sem vilja
halda reisn sinni. Sú vinna hefur
verið of lítil á öllum sjúkrahúsum
þessa lands, en Landakotsspitali
hefur staðið í ístaðinu að sinum
hluta. A siðustu þremur árum
hafa 38 ritverk komið frá læknum
spítalans. Hafa sum verið flutt á
læknaþingum, önnur birtzt í tíma-
ritum erlendum og innlendum,. en
sum bíða birtingar.
Hlýhugur landsmanna
Fjöldi landsmanna ber hlýjan
hug til þessa spítala og hefur gert
það á liðnum árum. Ýmis félög
hafa fært honum raunsarlegar
gjafir. Vil ég nefna: Kiwanisfé-
laga, Lionsfélaga, Oddfellowa,
Rauða Krossinn, Styrktarfélag
Landakotsspítala, Thorvaldsens-
félagið og Vinahjálp.
Margir einstaklingar hafa sýnt
hug sinn í verki með því að færa
honum gjafir, sumir stórar aðrir
smáar. Engir gefenda hafa séð til
annarra launa en þeirra, að fram-
lag þeirra gæti orðið til gagns
sjúklingum spitalans. Allar hafa
gjafir þessar verið vel þegnar og
þó hefur aðstandendum spitalans
þótt mest vert um hlýhug þann og
vináttu, sem að baki þeim stóð.
Um hitt, hver gjöfin er mest get
ég ekki dæmt. Stundum getur
smæsta gjöfin verið stærsta fórn-
in.
Það hafa ýmsir lagt hug og
hönd að framgangi Landakots-
spítala og ekki allir „alheimt dag-
laun að kveldi".
Systurnar hafa verið hjúasælar.
Þaó hefur löngum þótt bera
mönnum gott vitni. Margt starfs-
fólk hefur verið hér árum og jafn-
vel áratugum saman. Sumír hafa
ekki skift um vinnustað eftir að
þeir komu hingað. meðan þeir
höfðu starfsþrek.
Nú þegar systurnar hafa afhent
islenskri þjóð spitala sinn, geta
þær litið yfir farinn veg. Yfir
æfikvöldi þeirra leikur ljómi
gifturiks starfs og mikilla afreka.
Að lokum vil ég segja við þær á
þeirra tungu: Wenn Du das
Kleine tust als sei es etwas
Grosses, dann wird Gott Dir die
Gnade leihen das Grosse zu tun
als sei es etwas Kleines.
Hvort þær hafa þekkt þetta orð
veit ég ekki, en hitt er mér full-
kunnugt af fjögurra áratuga sam-
starfi, að þær hafa lifað eftir þvi.
Á þessum skilum, er það ósk
mín hugheil, að stjórnendur
spítalans um ókomin' ár sinni því
smáa eins og það væri stórt, að
sem flestir af starfsliði spitalans
geri fyrst kröfur til sjálfs sín en
síðan til annarra. Það er aðal
þjóðhollra manna að hugsa fyrst
um alménningsheill.
Sé þetta haft að leiðarljósi. þá
hef ég þá von og þá trú, að stjórn
spítalans ráði þvi stóra eins og
það væri smátt, að Landakots-
spítali eigi langa æfi fvrir hönd-
um, að hann standi nú við upphaf
gla>silegrar þroskabrautar.
Framhald á bls. 28.