Morgunblaðið - 11.12.1977, Page 2

50
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. DESEMBER 1977
Fröken Margrét
er komin
Fröken Margrét er komin! Með
þeim töluðum orðum hefur Her-
dís Þorvaldsdóttir á litla sviðinu í
Þjóðleikhúsinu sýningu, sem
stendur í tvo tíma. Nær yfir tvær
kennslusfundír 'og frímínúturnar
á milli. Þá rétta áhorfendur úr
fótunum og bregða sér inn á bar-
inn við hliðina á salnum, en Her-
dís hverfur ekki af sviðinu, þó
þann tíma sé lát á ræðu hennar.
Allan annan tíma, meðan sýning
stendur, taiar hún, byrst eða blíð-
mál, og afhjúpar kennslukonuna
Margrétí. Aðrir táka ekki þátt í
sýningunni, utan sýningarstjór-
inn, ljósameistarinn og hvíslar-
inn, sem er þar tii öryggis. En
Herdís kveðst varla geta treyst á
hvíslara, þar sem þessi litli nota-
legi salur er svo lítill og áhorfend-
ur svo nærri. að hvíslið mundi
jafnt berast til þeirra sem til leik-
konunnar.
„Þáð.sem mestu máli skiptir í
sýningunni er sambandið milli
leikkonunnar og áhprfenda;-íájll-
um-mínuru léikritúrn hafa áhorf-
endur ákveðin’ hlutverk." ’er í
leikskrá haft gftir höfundfnum,
Brasilíumanninum Roberto At-
haýde: Þarna sitja áhorfendur á
skólabekk hjá fröken ’Margréti.
Herdís er sér mjög meðvitandi
um þetta samspil. Eftir sýninguna
hefur hún orð á því, að þetta
kvöld hafi andrúmsloftið í salnum
verið þyngra en oft áður. —
Áhorfendur hlógu ekki svo mjög
að vitleysunni í fröken Margréti,
segir hún. Þó var vel hlustað.
Þetta vekur til umhugsunar. Og
þegar í ljós kemur að þetta
ákveðna kvöld mynduðu kennar-
ar uppistöðuna í áhorfendahópn-
um, er málið tekið upp aftur
heima hjá Herdísi og borin upp
spurningin: — Taka kennarar
fröken Margréti og galla hennar
alvarlegar en aðrir? Finnst þeim
hún standa sér riær?
— Kennarar hafa sótt sýning-
una vel, segir Herdís. Og til eru
kennarar, sem hafa sagzt kannast
við ýmislegt þarna. Til dæmis
sagði ein kennslukona, að hún
þekkti vel þessa örvæntingu, sem
getur gripið kennarann gagnvart
bekknum og viðfangsefninu, og
þá verður hanh að herða sig upp
og halda aga. Til að halda þeim
aga, sem hún vill hafa, bei.tir Mar-
grét ýmist hörku og grimmd eða
blíðmælgi.
— Annars er mjög mismunandi
hve áhorfendur taka fröken Mar-
gréti alvarlega, segir Herdís enn-
fremur. Sumir njóta hennar sem
skjip.stælingar af kennara. Raun-
er er Margrét svo margbrotin að
ekki er hægt að ímynda -sér að
þetta sé ein manneskja. Hún er
líklega sett saman úr öllu því, sem
farið hefur illa í höfundinn í
skólakerfinu — og raunar í þjóð-
félaginu almennt. Þetta er í raun-
inni greining á eðli valdsins.
— Oft hlær allur salurinn bara
að orðum Margrétar. Hún segir
svo margar fjarstæður. Fullyrðir
með ofstopa ýmislegt, sem hún
hefur enga þekkingu á. Eins og
þegar hún skrifar orðin vitlaust á
töfluna eða skiigreinir orð eins og
zoologi sem lífið í dýragarðinum.
Zoo er þá í hennar munni dýra-
garður og logi líf. Og í biologi
verður bio sama og fræði og logi
að lífi. Auövitað átta sig ekki allir
á þessum vitleysum. Háskóla-
kennarar, sem voru margir á
einni sýningunni, voru fljótir að
skynja það og það kvöld var mikið
hlegið að fröken Margréti. Hún er
líka svo full af þversögnum. Hún
er þröngsýn og hefur bældar kyn-
hvatir. Hún er stöðugt að predika,
en þetta brýzt út hjá henni. Hún
ætlar sér ekki aö fara að kenna
nemendunum um staðreyndir
lífsins, sem hún kallar óþverra og
viðbjóð. En í aðra röndina nýtur
hún þess að klæmast.
— Er ekki svolítið vafasamt að
þýða beint setningar, eins og þeg-
ar Margrét spyr hvort nokkur sé í
bekknum, sem heitir Jesús, Guð
eða Heilagur andi? í spænsku-
fíætt vid
Herdísi
Þorvalds-
dóttur,
leikkonu
Herdfs Þorvaldsdóttir.
Ljósm. Friðþjófur.
mælandi löndum er a.m.k. Jesús
algengt nafn. Heldurðu Herdís,
að þetti komist til skila? Mætti
ekki eins segja: Er hér nokkur,
sem heitir Guðmundur, Kristur
eða Helgi?
— Þetta orkar nokkuð tvímælis
og má velta því fyrir sér. Með
þessari spurningu.er Margrét lík-
lega að kanna hvort hún sé ein
um völdin. Á einum stað segir
hún: — Fyrir ykkur gengur frök-
en Margrét guði næst. Hún getur
verið að kanna hvort þarna sé
nokkur, sem geti féfengt fullkom-
ið vald hennar. En í hinum
kaþólsku löndum Suður-Ameríku
er fólk alið upp við skriftir og er
sér kannski meira meðvitandi um
að strangur guð sjái og viti allt.
Fröken Margrét talar líka um
dýrðlingasögur, sem séu 'spenn-
andi og krassandi.
— Þú sagðir áóan að leikritið
væri í raun greining á valdinu og
nær þá langt út fyrir kennslustof-
una?
— Já, þið gerið það sem fröken
Margrét vill og þegar hún vill,
segir kennslukonan. Valdið blífur
ekki nema þegnarnir séu undir-
gefnir og hlýði kerfinu. Fröketj
Margrét setur allan sinn metnað í
að breyta heiminum og byrja á
nemendum sffuqr. Hún segir: —
Fröken Margrét skilar ykkur út í
Iífið. 6g: — Fröken Margrét ætlar
að hjálpa ykkur til að hafa ekkert
að segja. Þannig er þarna verið að
fjalla um þaö að móta fólkið svo
að valdhafarnir einir tali og ráði.
— Þetta minnir mig á það sem
er að gerast í Kambódíu til dæm-
is, þar sem yfirlýst markmið er að
ala upp nýja kynslóð á þennan
hátt. Þar hafa valdhafarnir gert
sér grein fyrir því hve mikilvægt
er að byrja á börnunum.
— Já, höfundurinn kemur.víða
við, segir Herdis'. Hann kemur inn
á þá hugsjón að steypa alla í sama
mót og gera þá eins og jafria.
Fröken Margrét segir: — Þið
verðið að gera ykkur grein fyrir
því að ekkert réttlæti verður fyrr
en allar tegundir búa við réttlæti.
Okkur ber að láta rotturnar og
kakkalakkana sitja til borðs meþ
okkur. Til eru þeir, sem halda því
fram að dýrin séu eftirbátur
manna frá náttúrunnar hendi og
ófær um að tileinka sér vestræna
menningu. Hvílik vitleysa! Og
hún talar um rétt svínsins, sem sé
jafn réttj mannsins og að enginn
hafi fært vísindalega sönnun fyr-
ir þvi að konan sé í rauninni
kúnni æðri. Með hvaða rétti ger-
um við þá úr kúnni kjötkássu,
segir hún. Fröken Margrét er litla
systir kýrinnar.
— Fröken Margrét er dálítið
fjarstæðukennd og full hug-
myndaflugs, bætir Herdís vió.
Mér finnst þessar fjarstæður
hennar eitthvað það skemmtileg-
asta í henni.
— Hvernig gekk þér að fara í
föt þessarar furðulegu og’ég vil
segja að mörgu leyti ógeðfelldu
manneskju? Eða að læra allt þetta
tveggja tíma eintal? Valdirðu
kannski hlutverkið sjálf?
— Nei, nei, mér var fengió það.
Og mér fannst það strax spenn-
andi, en um leið skelfilegt að
hugsa til þess að eiga að gera það
að veruleika. Hvað textann snert-
ir, þá er bará að lesa hann nógu
oft yfir, þá fer hann að síast inn í
mann.
— Satt að segja fannst mér
fröken Margrét nokkuð ógeðfelld
í fyrstu. Svo fer maður að sjá svo
marga mannlega þætti í henni.
Hún er samsett úr fleirum en
þessari einu kennslukonu. Sjálf
segir hún: — Fröken Margrét
verður alltaf hjá okkur. Það verð-
ur sem sagt alltaf hægt að finna
samsvörun við fröken Margréti.
Eftir að hún er búin að ganga
fram af sér við kennsluna og fá
áfall, þá segir hún:
— Leitizt ávallt við að gera
gott. Það er ykkar eina von. a.m.k.
ef þið eruð að leita að hamingj-
unni. Einhvers staðar hefur hún
grafið þetta upp úr sínu innsta
eðli. Og það eru lokaorð höfund-
arins. Þetta er hans lífsfílósófía.
Þessu beinir bann til allra. Allt
þetta brambolt og bardús okkar í
þeim tílgangi að ná völdum, er
áreiðanlega ekki það, sem skapar
hamingju fyrir nokkra mann-
eskju.
— Svona óskaplegt átak, eins
og þessi eins manns sýning er,
hlýtur að vera nær óhugsandi án
þess að hafa að baki tækni og
reynslu langs leikferils, eins og
þú hefur. Hvað ertu búin að túlka
margbreytileg kvennlutverk
lengi á sviðinu?
— Nógu lengi til þess að tækn-
in sé ekki vandamál. Ég er búin
að leika i Þjóðleikhúsinu frá upp-
hafi eða í 27 ár og alltaf nokkur
hlutverk á ári. Áður hafði ég leik-
ið með Leikfélagi Reykjavíkur og
verið í leikskólum. Raunar var ég
byrjuð að Ieika í barnaskóla. Hlut-
verkin eru komin eitthvað á ann-
að hundrað. Og persónurnar, sem
ég hefi fengizt við, eru sem betur
fer margvíslegar. Það skemmti-
lega er einmitt að fá ólfk viðfangs-
efni. Fyrir leikara er það versta,
sem fyrir getur komið, að vera
settur á ákveðinn bás.
Við ræðum nánar þetta böl, sem
svo algengt er i stærri löndunum.
— Þar eru persónur iðulega vald-
ar eftir röddinni og útlitinu i hlut-
verkin segir Herdís. Leikararnir
verða því oft ár eftir ár í sams
konar hlutverkum. I New York
tóku leikarar það til bragðs að
koma upp svonefndu Actors
Studio, sem Lie Strassberg var
Á ég að segja ykkur hver grundvallarregla mannkynssögu er?
Það vilja allir stjórna öllum. Allir vilja vera fröken Margrét. .
Ég vil ekki vera vond við ykkur. Refsingar fröken Margrétar eru
ávallt hvetjandi.
Fylkið ykkur um mig. Fyrir bættri réttarstöðu kakkalakkans,
ánaniaðksins og snigilsins.
í dag höfum við lfffræði. En þið skulið ekki halda að ég ætli að
fara að kenna ykkur um staðreyndir lífsins.
Ég vil ekki heyra neinar
glósur frá ykkur. Sá fyrsti
sem lætur ált sitt í Ijós, verð-
ur sendur til skólastjórans.
Og þaðan á enginn aftur-
kvæmt.
A sama hátt og fröken
Margrét afhjúpar fyrir ykk-
ur veruleikann, þannig —
og ekki sfður — opnar hún
augu ykkar fyrir öllu sem
einfalt er ogfagurt.