Morgunblaðið - 11.12.1977, Side 12
60
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. DESEMBER 1977
BjaUJJ,
!gr»ms.snn
-<\i
■■k V "V'" \
AO LOK,,*" Jv,."" v*'"*S,\
hwkri stefnV" Av*"* . „»1^
hefur unnirt\'-‘-Ap\»,V'V' v,af' ^-^c"' txyi»*'*
menn I nokkn^!; ' rll
lysl
OK þraukaiV n.''l-to» *
Hrannri .Sé^MHk•', .. þállur
Alhi-rls iik un>;i» sjálfsla*rtis. *,
mannn siiirKla-sili-Kur EinniK (
virðist soss kvonna vcra nrðinn f
hruKKur. i,nda viau þrjár konur
lólf i-fslu sa-lunum ok or það
vel Báðn þvssir þa-llir innan
riokksins jákvn'rtir
ouiia-ll ai' li.inn i i lanr vi.-i k
liiilili.sk a afl landsmanna
/ am
/. dvoi
or
/. hornáms-
/.núnisla scm
/ um brollfluln-
v o./llir vila I hvarta
.art’ir Svo oru artrir
ok frirtsamir borKarar
hvors virrti samstarfið
athugavert
virt Nalo er fyrir land vori or cr
skemmsi aö minnast undirsknfla
Varins lands fyr.r skftmmu OK Virt-
þíóbarinn.r Jl »»'
þ.irra » ™™ •* >CT“
ur KaKnrýni ýmislcKt v,d d*"!
varnarlirtsms ok Þá helrl art það
saMi ekki virt sama borrtoK Islcnd-
•"f,:',,1 nnn þ,-irra sem á erfítl aö
«|“ ■« r* *? ZJXZZS
Guðlaugur Bergmann;
AlXÍAMtd
„Landleiguskoðunin er ekki skoðun
vík, þeir fórnar ekki sjálfstæði þjóðari
meiri hluta sjálfstæðismanna í Reykja-
nnar fyrir ódýrari vegi." v
eftir HANNES GISSURARSON
Eru skoðanakannanir
lýðræðislegar?
Mikill meiri hluti — 7254 gegn 1510 —
þeirra Reykvíkinga, sem kusu í prófkjöri og
skoðanakönnun Sjálfstæðisflokksins
19 —21 nóvember sl , var því hlynntur, að
bandaríska varnarliðið kostaði í einhverju
þjóðvegalagningu á iandinu. Eftir þessa
sögulegu skoðanakönnun hafa orðið miklar
umræður um varnarmálin og efnahagsmálin,
og í Morgunblaðið hafa Árni Helgason i
Stykkishólmi og Guðlaugur Bergmann ritað
hógværlegar greinar sem meirihlutamenn i.
þessu máli, en Pétur Hafstein tekið undir þá
skoðun Geirs Hallgrímssonar forsætisráð-
herra, að ekki ætti að setja verðmiða á
landið, i snjallri ádrepu, „Á villigötum"
Greinarnar þrjár birtust allar 8 des. Ég ætla í
þessari grein að bæta nokkrum orðum við
um skilning manna og misskilning á skoð-
anakönnuninni og um landleiguskoðunina
Minni umræður hafa orðið um takmarkanir
skoðanakannana en um varnarrriálin, en í
síðustu rr)orgunblaðsgrein minni vék ég að
þeim, sagði, að þær væru alls ekki lýðræðis-
legar í sama skilningi og þingkosningar
Lýðræði er að mínu mati ekki aðferð til að
kanna skoðanir manna, heldur aðferð til
að tryggja frelsi manna til skoðana. Meiri
hlutinn á að ráða sem minnstu, einstakling-
arnir sjálfir sem mestu. Og á þessum tveimur
lýðræðishugtökum er reginmunur, annað má
kalla „meirihlutaræði", hitt „frjálsræði" Ein
algeng ruglandi lýðræðissinna er að telja
meiri hlutann handhafa sannleikans og full-
ráðið fram úr öllum málum með því að skjóta
þeim til þjóðarinnar: „Vox populi vox dei",
rödd lýðsins er rödd Guðs. Þessi ruglandi
veldur því, að menn telja lýðræði meirihluta-
ræði. Önnur ruglandi er að nota hugtökin
frelsi og sjálfstæði sem ótakmörkuð: frelsið
er talið frelsi til alls (til dæmis frelsi til að
kúga aðra) og sjálfstæði þjóðarinnar talið
falið í yfirlýsingum En ótakmarkað frelsi og
ótakmarkað sjálfstæði er hvort tveggja
óhugsandi án lausungar og ófriðar Enginn
ræður tilverunni einn og óbundinn af öðrum
Frelsi einstaklingsins takmarkast af jafnmiklu
frelsi annarra emstaklinga, og lýðræðisskipu-
lagið er tæki hans til þess: Lýðræði er
frjálsræði Þjóðiry tryggir sjálfstæði sitt með
samvinnu við aðrar þjóðir, og bandalag lýð-
ræðisríkjanna er tæki hennar til þess
Takmarkanir
skoðanakannana
Réttmæti skoðunar og vinsældir hennar
íslendinga. En vegna bandarisku herstöðvar-
innar er árás á ísland árás á Bandarikin. og
enginn ræðst á Bandaríkin annar en vitfirr-
ingur, sem kýs kjarnorkustyrjöld. ísland er
þannig bezt komið innan varnarhrings
Bandarikjanna að gefnu þvi stjórnmálatak-
marki Kremlverja að bæta vigstöð sina i
Norðurálfu án þess að taka áhættuna af
kjarnorkustyrjöld Tilvera herstöðvarinnar er
vörnin fremur en varnarmáttur hennar. Ef
sjónarmið íslendinga breytast með breyttum
aðstæðm. segja þeir þessum samningum
upp, rjúfa varnarsamvinnuna: Varnarliðið fer
þá frá íslandi Og Bandaríkjamenn virða það
eins og þeir virtu hitt, að íslendingar höfn-
uðu ósk þeirra árið 1945 um leigu lands til
99 ára og að Frakkar rufu varnarsamvinnu
við þá árð 1 966.
íslendingar sem óháðastir
Bandaríkjamönnum
íslendingar verða of háðir Bandarikja-
mönnum i efnahagsmálum, ef þeir kosta
aðrar framkvæmdir á íslandi en þær, sem
nauðsynlegar eru vegna varnarkerfis vest-
rænna þjóða, eða greiða leigu fyrir her-
stöðvarlandið Ég tel fullvíst, að þeir séu fúsir
tii fjárútláta, slíkt er hernaðargildi íslands. En
íslendingar mega ekki komast í þá aðstöðu,
að þeir eigi engra kosta völ í samningum við
Bandarikjamenn Ef þeir missa alla samnings-
aðstöðu sína, missa þeir sjálfstæði sitt. Land-
leiguskoðunin er þvert á utanríkisstefnu
Bjarna Benediktssonar, hún er ranghverfa
skoðunar „herstöðvaandstæðinga" Og þeir
verða einnig að gæta þess, að Bandarikja-
menn eru gestir í landi okkar, en ekki heima-
menn. Herlíf og þjóðlíf ber að skilja að. halda
viðskiptum og öðrum samskiptum íslendinga
og varnarliðsins i nauðsynlegu lágmarki.
Þess vegna er það varhugavert að gera ekki
greinarmun á réttindum og skyldum íslend-
inga og varnarliðsmanna eins og gerðar eru
tillögur um íslendingar mega ekki hugsa um
efnahagslegan stundarávinning, sem hafa
má af varnarliðinu, heldur um fórn sina, ef
efnahagstengslin verða sterkari. Sjálfstæði
þjóðar verður ekki metið til fjár. Ég vona, að
það sé íslendingum einhvers virði Sumir
landleigumenn ræða um „varnarverðmæti"
íslands, sem reiknað er út af „hernaðarhag-
fræðingum". Hægt er að reikna það út, hvað
það kosti aðrar aðildarþjóðir Atlantshafs-
bandalagsins að koma upp herstöð á Græn-
landi eða Skotlandi, sem gegni sama varnar-
hlutverki fyrir vestrænar þjóðir og herstöðin
á Miðnesheiði En þeir gleyma þvi, að með
flestum íslendingum er til sjálfsvirðing Við
gefum afnot af landi okkar og þiggjum varnir
þess Glík skulu gjöld gjöfum, segir í Háva
AÐ SETJA VERÐMIÐA A LANDIÐ
eru sitt hvað, segja fylgismenn frjálsræðis
Sannleikurinn er ekki saman kominn á einum
stað, með einum hóp eða hjá einni stofnun,
heldur er hann I brotum, og hver maður
geymir eitt brotið Meiri hlutinn er enginn
ákveðinn hópur, sem ráðið getur rikinu,
hann er breytilegur eftir efnum og ástæðum
Almenningsálitið er reikult og skeikult, það
veitir vafasama leiðsögn og er auk þess
nafnlaust. án allrar ábyrgðar I rauninni eru
..þjóðarvilji ' og ..almenningsálit" orð án mik-
illar merkingar. sem skrumararnir notfæra
sér einir í þessum heimi eru til sá vilji og
það álit einstaklings, sem hann segir sjálfur
til um, og hann getur verið sammála öðrum
einstaklingum um tiltekin mál á tilteknum
tíma Ástæðan til þess, að höfðatölureglan er
notað i lýðræðisrkjum, afl atkvæða sker úr
málum. er auðvitað sú, að allir borgararnir
haí» r» i • i rfrelsið til skoðana Atkvæðisréttur
þeirra er (eða á að vera) jafn, einn er jafngild-
ur öðrum, og atkvæði eru þess vegna talin.
en ekki valin, þegar kosnir eru fulltrúar
fólksins Takmarkanir skoðanakannana blasa
við Þær eru einungis heimildir um skoðanir
manna á tilteknu máli á tilteknum tíma og
eiga ekki að ráða ákvörðunum stjórnmála-
man’na. fulltrúa fólksins Ákvarðanir þeirra á
að taka i góðu tómi og að vel athuguðu máli.
Þess vegna er lýðræði á Vesturlöndum þing-
ræði Kjarni málsins er sá, að i lýðræðisriki
eiga einstaklingarnir að taka sem flestar
ákvarðanir sjálfir, en kjörnir fulltrúar þeirra
hinar Sá, sem hleypur á eftir almenningsálit-
inu, hleypur á eftir vindi Stjórnskörungur
keppir ekki við skrumarana um stundarvin-
sældir, hann breytir af ábyrgðarkennd, tekur
siðferðilega forystu. Það gerði, Geir HalÞ
grímsson i sögulegasta sjónvarpseinvigi
seinni ára, er hann sagðist ekki setja verð-
miða á landið
Skoðanakönnun
Sjálfstæðisflokksins
í útlöndum sjá starfsmenn óháðra stofnana
um skoðanakannanir, svo að nákvæmni sé
gætt og ekki felist 1 spurningum skoðanir
(sem skila sér í svörunum) Slikar skoðana-
kannanir eru fróðlegar, þó að menn þurfi að
kunna skil á takmörkunum þeirra, en fram-
kvæmd þeirra er vandasöm Viðvaningar
eiga ekki að koma nærri henni. Spurningin,
sem borin var upp í skoðanakönnun Sjálf-
stæðisflokksins, var mjög óheppilega orðuð
„Eruð þér hlynntir þvi, að varnarliðið taki þátt
í kostnaði við þjóðvegagerð hérlendis?" Hún
er ekki raunveruleg spurning í þessu lifi fá
menn eitthvað með því að fórna öðru. Þeir
velja um kosti, þegar þeir svara raunveru-
legri spurningu Gera verður fulla grein fyrir
hvoru tveggja, fengnum og fórninni, til þess
að spurningin sé raunveruleg (og svarið þess
vegna lika). Aðspurðir vilja flestir til dæmis
líklega njóta aukinnar opinberrar þjónustu
En hverju svara þeir, þegar þeir eru spurðir,
hvort þeir vilji greiða fullt verð fyrir þessa
þjónustu? Skoðun hinna 7254 kjósenda,
sem svöruðu spurningunni um þjóðvegina
játandi, ber sennilega að skilja sem stuðn-
ingsyfirlýsingu þeirra við ódýra vegalagn
ingu á íslandi. Spurningin fól með vissum
hætti svarið í sér, þvi að litlar sem engar
umræður höfðu farið fram um fómina, sem
færð er, og á hana var ekki minnzt í spurn-
ingunni Ég er viss um það, að kjósendurnir
7254 vilja ekki fórna sjálfstæði íslendinga
fyrir ódýrari vegi, og það skiptir mestu máli.
Óánægja með
fyrirkomulag
varnanna
Þessa skoðun kjósenda ber einnig að skilja
sem visbendingu um áhyggjur þeirra vegna
varnanna, bæði almannavarna og landvarna,
á Islahdi. Eru þær nægilegar? Um það má
deila, en Islendíngar þurfa að minnsta kosti
mjög á islenzkum sérfræðingum i þessum
efnum að halda til sjálfstæðrar stefnutöku
Borið hefur og á óánægju margra manna
með fyrirkomulag varnanna, einkum fram-
kvæmda varnarliðsins Þeir telja það koma til
greina. að verk varnarliðsins verði boðin út á
innlendum markaði, islenkir verktakar keppi
allir um þau, en einn einoki ekki Það er
einnig gagnrýnt, að Íslendingar greiði niður
landbúnaðarvörur (sem útflutmngsvörur) til
varnarliðsins Allar þessar aðfinnslur eru at-
hugunarefni, þó að fara verði mjög gætilega
að En vist er. að það er mikill misskilningur,
að Sjálfstæðismenn hafi i þessari skoðana-
könnun tekið undir landleiguskoðun Dag-
blaðsins Umfram allt á að draga þá ályktun
af svörum meirihlutans við þessari þjóðvega-
spurningu, að brýna nauðsyn beri til að
rökræða um utanrikismál Islendinga. fyrir-
komulag varnanna og framkvæmda varnar-
liðsins
Utanrikisstefnan
til tryggingar
sjálfstæði islendinga
Hvorki Árni Helgason né Guðlaugur
Bergmann eru landleigusinnar En i málefna-
legum greinum þeirra gætti að minu mati
ekki nægilegs skilnings á islenzkum utanrik-
ismálum Islendingar reyna að tryggja sjálf-
stæði sitt með utanrikisstefnunni. gæta hug-
sjóna sinna-og hagsmuna, og Bandarikja-
menn reyna að gæta sinna hagsmuna og
hugsjóna með sinni utanrikisstefnu Varnar-
liðið á Miðnesheiði er vitanlega til þess að
verja Bandarikin frá sjónarmiði Bandaríkja-
manna Við því er ekkert að segja. en mestu
máli skiptir, að það var einnig ísland frá
sjónarmiði íslendinga Varnarsamningur Is-
lendinga og Bandarikjamanna er samningur
tveggja sjálfstæðra þjóða Hann var gerður
vegna þess, að hagsmunir og hugsjónir þjóð-
anna fóru saman, utanrkisstefnur þeirra rák-
ust ekki á. Árás er að visu ekki yfirvofandi á
Island. En íslendingar verða að verja landið.
ella taka þeir of mikla áhættu, eru i of veikri
aðstöðu á alþjóðavettvangi. Herstöðin er
nauðsynleg, þvi að ákvæðin i Atlantshafssátt-
málanum um það, að árás á eitt aðildarrikið
skuli talin árás á þau öll. eru skilorðsbundin.
Það er komið undir mati stjórna rikjanna
(sem kommúnistar og fasistar geta orðið
aðilar að i ófyrirsjáanlegri framtið). hvað að
er gert Aðildin að Atlantshafsbandalaginu er
að minum dómi ekki nægileg trygging fyrir
málum Við erum fullgild þjóð og frjáls þrátt
fyrir smæðina Við eigum að visu i erfiðleik-
um En það leysum við sjálfir með siðferði-
legu aðhaldi Einstaklingar, sem geta ekki
séð um sig sjálfir, segja sig til sveitar, verða
bónbjargamenn Landleigumennirnir ætla að
setja verðmiða á landið En hvers vegna fá
þeir ekki konurnar sinar metnar? Hvers eiga
þær að gjalda — verðmiðalausar? Vændis-
konur eru skynsamar frá sjónarmiði slikra
„hagfræðinga". þær leigja likama sina gest-
um En kjósa íslendingar hlutskipti betlarans
eða skækjunnar?
íslendingar
vestræn þjóð
íslendingar geta ekki skorizt úr leik og
treyst þvi, að aðrir gæti þess ófullkomna
lýðræðis, sem þrátt fyrir allt hefur tekizt að
framkvæma á Vesturlöndum einum Réttind-
um fylgja skyldur, frelsinu ábyrgð Og öll
aðildarriki Atlantshafsbandalagsins önnur en
ísland hafa umtalsverðan kostnað af vörnun-
um Bandarikjamenn bera lángþyngstu byrð-
ina, kostuðu 6% þjóðarframleiðslunnar til
varna vestrænna ríkja árið 19 76, Norðmenn
3,1 %. Danir 2,6% En 3% þjóðarframleiðslu
islendinga árið 1976 voru um 7,7% millj-
arðar kr og verða um 1 3,5 milljarðar kr. árið
1978 Það má telja gjaldið, sem íslendingar
losna við að greiða, einir atlantshafsþjóð-
anna, vegna þess að Bandarikjamerln annast
varnir landsins á sinn kostnað. Aðstaða Is-
lendinga er þess vegna sambærileg við að-
stöðu þess manns, sem tekur liftryggingu án
þess að greiða iðgjaldið Ef til viðbótar á að
koma leiga til íslendinga. er sjálfsvirðing
íslendinga að engu orðin Við verðum að
vera heilir i samvinnu okkar við vestrænu
vinaþjóðirnar Árið 1949 orti Tómas Guð-
mundsson. þjóðskáld Islendinga, það. sem
allir þeir, sem kjósa sjálfstæði Islendihga,
hljóta að samsinna:
En vit, aS öll þín arffeifð, von og þrá
er áminning frá menning, sögu og Ijóðum
aS ganga af heilum hug til liðs við þá.
sem heimínn vilja byggja frjálsum þjóðum.