Morgunblaðið - 11.12.1977, Síða 31

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. DESEMBER 1977
79
— Sergei
Framhald af bls. 49
kartöflu. Það var um þetta leyti sem ég kynntist
honum að marki."
Frá 1949 og þar til Prokofieff lézt árið 1953 bjó
Rostropovieh hjá honum í bústað hans fyrir utan
Moskvu. ,,Ég reyndi eftir megni að hjálpa honum og í
staðinn lærði ég ógrynnin öll um tónlist. Það var
alvöru skóli,“ segir Slava. Raunar má telja víst að
þetta hafi verið sá bezti „skóli“ sem völ var á í
Sovétrikjunum um þessar mundir, því að eftir
miðstjórnarályktunina 1948 var enginn kennari við
tónlistarháskólann í Moskvu, sem var fær um að
kenna Rostropovich nokkurn skapaðan hlut.
Prokofieff var vægast sagt litrfkur persónuleiki, og í
fyrstu var ungi maðurinn undrandi á þvi hvernig
kimnigáfa tónskáldsins setti mark sitt á hverjá.ein-
ustu tónsmíð hans. „Það kom fyrir að hann lét sér ekki
nægja að hafa áhuga á hljóðunum, sem komu út úr
hljóðfærinu, heldiir vildi hann líka skipta sér af því
hvernig hljóðfæraleikarinn tók sig út meðan hann var
að leika tónverkið. í selló-konsertinum er kafli þar
sem trompetinn endurómar mjög veikt, og þegar ég
spurði hann hvort hægt váeri að ætlast til þess að
trompetinn gæfi frá sér svo veikt hljóð, bókstaflega
bráðnaði hann af sælu, og skríkti af kæti: „Voðalegur
einfaldningur ertu. Það er svo erfitt að koma þessu til
skila að trompetleikarinn situr þarna sótrauður i
framan og augun í þann veginn að springa út úr
tóttunum“.“
Tónlistin var ekki eina hugðarefni Prokofieffs.
Hann var mikill fagurkeri og hafði til dæmis mikla
ánægju af ýmisskonar ilmefnum. Hann hafði líka
gaman af áberandi og fáránlegum fatnaði, og klæddist
alls konar skrautlegum jökkum og sloppum.
„I fyrsta skipti sem ég kom heim til hans með sellóið
mitt var hann í bleikrauðri skykkju með gulum
bryddingum, með hvítan vefjarhött. Ég var svo furðu
lostinn við þessa sjón að ég ætlaði varla að komast út
úr bílnum“, segir Rostropovich.
Þeir tóku sér venjulega kvöldgöngu. „Það sem
honum þótti skemmtilegast var að kveikja á götu-
luktunum Þetta voru rafmagnsluktir en enginn hafði
rænu á að kveikja á þeim á réttum tíma, nema
Prokofieff. Að morgni fór hann í annan leiðangur til
að slökkva á luktunum".
Þessar gönguferðir voru kjörið tækifæri til um-
ræðna og Rostropovieh segir að þarna hafi hann
meðtekið mest af sinni raunverulegu tónlistar-
menntun. Prokofieff hafði hina mestu ánægju af að
ræða um tónlist sína, en átti hins vegar bágt með að
hlusta á umræður um tónlist Shostakovich.
„Ég bar'svo mikla virðingu fyrir Prokofieff og
Shostakovich að þegar ég var með þeim fannst mér
alltaf eins og ég væri ekki vaxinn upp úr fermingar-
buxunum", segir Rostropovich, um leið og hann segir
að af þessum þremur tónskáldum hafi Britten verið sá
eini, sem sér finnist hafa verið eins og jafningi.
— Beninka
Framhald af bls. 49
og hrifinn skólastrákur og hvað eftir annað hefði hann
hnippt í sig og lýst yfir ánægju sinni með verkið og
flutninginn. Eftir tónleikana 4cynnti Shostakovich þá
Britten og Rostropovich, og hinn síðarnefndi spurði
hvort tónskáldið væri ekki fáanlegt til að skrifa
eitthvað fyrir sig. „Ég kem til þin í gistihúsið í
fyrramálið og þá skulum við ræða það", sagði Britten.
Rostropovich varð miður sin. Hann bjo í ömurlegu
og hræódýru gistihúsi i Kensington, sem Britten
kannaðist ekki einu sinni við að hafa heyrt nefnt.
Britten og Shostakovieh fundu þ*3 þetta gistihús næsta
morgun og þar var tekin ákvörðun um að samin yrði
sónata fyrir selló og pianó.
Þegar fram liðu stundir sejtdi Britten Rostropovich
handritið til Rússlands um leið og hann fór fram á að
þeir lékju hana saman í Aldeburgh. Um þessar mund-
ir var Rostropovich í náðinni hjá sovézkum stjórnvöld-
um og var á stöðugum tönleikaferðum erlendis.
Sovézka tónleikastofnunin veitti Rostropovich leyfi til
að hafa viðkomu í Bretlandi á leið sinni til Súður-
Ameriku til að leika sónötuna með Britten, en hann
var eins og kunnugt er frábær pianóleikari.
Þeir ákváðu að hittast heima hjá Britten í St. John’s
Wood. Báðir voru á nálum. Þeir þekktust aðeins
lítillega og þar viðbættist að fæðing nýrra verka olli
Britten ævinlega miklu hugarangri.
„Ben sagði: „Jæja, Slava, heldurðu að við höfum
tíma til að fá okkur einn litinn fyrst? Ég hélt það nú
svo að við fengum okkur báðir vænan viskí-slurk. Svo
sagði Ben: „Kannski við ættum að fá okkur meira”.
Ekki hafði ég á móti því. Eftir fjóra eða fimm velúti-
látna viskisjússa settumst við loks niður og fórum í
gegnum sónötuna. Við spiluðum eins og svin, en við
vorujn alsælir".
Sónötuna léku þeir svo saman í Hátíðarsalnum í
Aldeburgh 1961 og þar féll Rostropovich fyrir Alde-
burgh-hátíðinni. Frá Lu-ndúnum kom hann siðla
kvölds í þetta litla sjávarþorp í Suffolk. Enginn var til
að taka á móti honum og enginn vissi hver hann var
þegar hann hélt innreið sina í gamla hrörlega gisti-
húsið sem áui að vera dvalarstaður hans meóan á
Aldeburgh-hátíðinni stæði.
Næsta morgun fór Rostropovich í gönguferð í
grýttri fjörunni. Þá gaf sig að tal við hann maður, sem
hann kannaðist ekkert við: „Vel á minnzt
Rostropovich, ég er með peninga handa yður“. Hann
dró seðlabúnt upp úr pússi sínu og fékk Rostropovich
sem vissi ekki hvaðan á sig stóð veðrið. Síðar kom í
ljós að þarna var á ferð framkvæmdastjóri tónlistar-
hátíóarinnar.
Eftir andlát Brittens í fyrra féllzt Rostropovich á aó
standa fyrir Aldeburgh-hátíðinni ásamt Peter Pears,
söngvaranum, sem var lifgförunautur Brittens. „Ég
skal starfa, Peterchik, ég skal starfa", sagði Rostro-
povich þegar hann féllzt á að taka þetta verkefni á
hendur. „Ég elska Aldeburgh".
Árið 1965 fóru þeir Britten og Pears til Sovét-
ríkjanna, og dvöldust þá mánaðartíma hjá
Rostropovich og konu hans, sópransöngkonunni
Galínu Vishnevskaju, að heimili þeirra i Armeníu.
Þetta voru dýrlegir dagar — sannkallaðir dagar víns
og rósa. Peter Pears hélt dagbók og þar segir meðal
annars:
„Við hoppuðum og veltumst, runnum og kröfsuðum
okkur upp og niður brekkurnar i rennvotum skógin-
um, um mýrlendi, stórgrýti og leirleðjuna — öll í
skínandi skapi og skellihlæjandi. Ben var i vonlausum
sandölum með leðursólum, Galína á inniskónum, ég í
strigaskóm og Slava í dýrindis drifhvítum itölskum
skinnskóm. Það var ekki fyrr en við koraum heim eftir
þrjá tíma að við gerðum okkur ljóst hversu mikið
vodka við höfóum innbyrt. I dag er dagur hefndar-
innar. Slava með hita og helauma fætur, nef frúar-
innar hefur tekið á sig dumrauðan lit, Ben með
blöðrusár á einni tánni, sem hefur verið vafin í
umbúðir . . . dýrlegur dagur!“
Þetta sama ár voru Rostropovich-hjónin i Aldeburgh
um jólin. Þar komust þau ■ kynni við ýmsar þjóðlegar
lystisemdir — meðal annars vinsælt spil sem iðkað er
á brezkum heimilum, og i því varð Slava brátt leikn-
astur allra. Að ári fóru Britten og Pears til Moskvu og
fögnuðu þar nýju ári meó ofáti, stórdrykkju, tónlistar-
iðkun og bollaleggingum um tónleikahald. Aóur en
skálað var fyrir nýja árinu í kampavíni í íbúð
Shostakovich við óminn af sovézka þjóðsöngnum
horfði samkundan á „gullæði“ Chaplins af eldgamalli
og gatslitinni filmu.
Síðasta heimsókn Brittens til Sovétríkjanna, árið
1971, var allt annað en ánægjuleg. Solzhenitsyn-málið
var hafið og þrátt fyrir sósíalískar skoðanir Brittens
fékk framgangur þess mjög á hann. Einnig varð
framkoma sovézkra stjórnvalda gagnvart
Rostroprovich til þess aó valda honum vonbrigðum og
Hugarangri, og við þetta allt bættist að ljóst og leynt
var nákvæmlega fylgzt með honum sjálfum við hvert
fótmál.
Dag nokkurn voru þeir Pears og Britten boðnir í
hádegismat til Rostropovich-hjónanna ásamt Shosta-
kovich. í samræðum undir boirðum minntist Shostako-
vich á að æfa ætti nýja kvartettinn hans heima hjá
honum morguninn eftir, og væri þeim Britten og
Pears velkomið að koma og hlýða á. Þetta var óform-
leg æfing, sem einungis örfáir vissu um, en eins og til
að sýna og sanna að umræðurnar i hádegisveróarboð-
inu hefðu ekki farió framhjá réttum aðilum og hver
það væri sem hefði tögl og hagldir, sendi sovézka
menntamálaráðuneytið fulltrúa sinn í brezka sendi-
ráðió i býti næsta morgun. Erindið var að fylgja
Britten og Pears á æfinguna. Britten fékk veóur af
komu stúlkunnar frá menntamálaráðuneytinu áður en
hún kom í sendiráðið. Hann varð æfur af reiði og flýtti
sér af stað fylgdarlaus. En ljóst var að ekkert fór fram
hjá arnaraugum ráðuneytisins.
Þegar Rostropovich hélt í útlegð sína árið 1974 fór
hann beint til Aldeburgh. Þá var Britten orðinn
veikur og hafði þá nýverið gengizt undir hjartaupp-
skuró. Rostropovich hitti hann í síðasta sinn 28. nóv-
ember 1976. „Ben var fárveikur. Hendur hans skulfu.
Hann sagði mér aó hann vildi láta grafa sig í Snape.
Þar er lítill kirkjugarður við litla kirkju. Svo sagði
hann: „Slava, ég er með gjöf handa þér“. Peter gekk
að píanóinu og kom aftur með handrit. Það var
upphafið að kantötu, sem Ben var að semja handa
mér, og sem ég átti síðan að stjórna flutningi á í
Washington. Þú skilur, Shostakovich hafði nefnilega
byrjað á verki fyrir fyrstu tónleikaönn mína í
Washington, en svo féll hann frá, og þá sagði Ben
„Nú verð ég að skrifa þetta tvisvar — einu sinni fynr
sjálfan mig og svo aftur fyrir hann Dimity okkar'
„Honum hafði ekki unnizt tími til að skrifa nema 14
síður af verkinu.
Sex dögum eftír fund þeirra fékk Britten hægt
andlát, 63 ára að aldri. Hann var grafinn í stóra nýja
kirkjugarðinum í Aldeburgh, sem Peter Pears taldi
fremur við hæfi en litla kirkjugarðinn í Snape.
Rostroprovich gerði hlé á tónleikahaldi í París til að
vera við útförina, en brá meira að segja í þetta skipti
út af þeim vana sínum að vera óstundvís. Gleraugun
huldu tárin. Þeir Pears leiddust þar sém þeir gengu á
eftir kistunni þegar hún var borin úr kirkju, og þegar
hitt fólkið var farið frá gröfinni urðu þeir eftir og
stóðu þar lengi hljóðir.
Þessi vinátta hafði staðið i 17 ár. Ávöxturinn af
henni var meðal annars Selló-sinfónía Brittens, þrjár
einstæðar einleikssvítur fyrir selló, sónatan fyrir selló
og píanó, og „Bergmál skáldsins", sem er tónlist við
ljóð eftir Pushkin. Auk þessara verka lifa bæði minn-
ingar um vinafundi og opinbera tónleika, sem margir
hverjir urðu nokkurskonar þjóðsögur.
— Dimity
Framhald af bls. 49
eigin tónlist. „Ef ég spurði hann: Á þetta að vera
hægara, sterkara, veikara eða hraðara, þá svaraði
hann aðeins með annarri spurningu: Hvað finnst þér,
Slava? Það var ekki af því að hann hefði áhuga á að
vita hvað mér fyndist heldur af því að hann vildi
komast hjá að svara spurningunni. Eg sagði kannski
að ég vildi hafa þetta sterkara og þá sagói hann. Já,
hafðu það endilega sterkara. Svo sagði ég kannski
svolítið seinna: Fyrirgefðu Dimity, ég held ég vilji
hafa það langtum veikara. Þá sagði Shostakovieh: Já,
auðvitað. Þú hefur alveg rétt fyrir þér. Fín hugmynd,
— langtum veikara."
Stundum var Shostakovich gjörsamlega fyrirmunað
að skiptast á orðum við nokkurn mann. „Hann vildi
bara fá að vera nálægt einhverjum, sem honum þótti
vænt um, — sitja í sama herbergi án þess að segja orð.
Áður en við fluttum í sama bús (Tónskáldahúsið í
Mþskvu) átti hann heima langt í burtu frá mér. Ha'nn
hringdi þá stundum og sagði: „Komdu í hvelli, flýttu
þér". Svo þegar ég kom sagði hann: „Seztu nú svo við
getum þagað". Svo sat ég í svona hálftíma án þess að
segja aukatekið orð. Þetta var ákaflega afslappandi.
Svo stóð hann á fætur og ’sagði: „Þakka þér fyrir.
Vertu sæll, Slava“.
„Það var alveg sérstök lífsreynsla að sitja svona hjá
honum. Þegar ég fór fannst mér éins og ég hefði verið
að laxera, — þessi slökun var eins og hreinsun. Á eftir
fór í taugarnar á mér ef einhver ávarpaði mig. Ef
spurningu var beint til mín hreytti ég út úr mér:
„Liggur það ekki í augum uppi? Láttu ekki eins og
fífl!“
Báðir selló-konsertar Shostakovich eru tileinkaðir
Rostropovich, en þeir eru samdir 1959 og 1966. Hvort
tveggja eru þetta méiriháttar tónverk, sem vissulega
áttu sinn þátt í því að gera Rostropovich að því sem
hann nú er á alþjóólegu tónleikasviði. Einnig urðu
þessi verk tvímælalaust til að greiða fyrir þvi aó
sovézk yfirvöld leyfðu Rostropovich að halda tónleika
erlendis í svo miklum mæli, sem raun varð á.
Þegar Shostakovich lézt árið 1975 var Rostropovich
kominn í útlegð og stjórnaði hljómsveit i Boston.
Ekkja Shostakovich hringdi í Rostropovich klukku-
stundu eftir að maður hennar gaf upp öndina. en
andlátið var ekki tilkynnt opinberlega í Sovétrikjun-
um fyrr en að þremur dögum liðnum. Rostroprovich
telur ástæðuna fyrir þessum seinagangi hafa verið þá
að Brezhnev flokksleiðtogi hafi verió á Krím, og að
krafizt hafi verið undirskriftar hans undir opinbera
tilkynningu um aö tónskáldið skyldi syrgt opinber-
lega.
Dánarfregnin fékk mjög á Rostroprovich enda þótt
hann hefði vitað um nokkurra ára skeið að Shostako-
vich væri ólæknandi. Galína og Slava fóru þegar í litla
rússneska kirkju í útjaðri Boston. „Starfsemin lá að
heita mátti niðri og presturinn var búinn að fá sér
‘vinnu í verksmiðju því að söfnuðurinn var í fjárbags-
kröggum. Við spurðum hvort hægt væri að syngja vini
okkar sálumessu. Presturinn kannaðist við okkur og
bað okkur að hinkra í svo sem hálftíma. Þrátt fyrir að
venjuleg kirkjusókn færi vart yfir tíu manns tókst
honum að kalla saman sjö manna kór. Sálumessan var
sungin „fyrir Dimity" þar sem lát tónskáldsins hafði
ekki verið tilkynnt opinberlega, og það var ekki fyrr
en Brezhnev var kominn til Moskvu að söngvararnir
komust að hverjum þeir höfðu sungið sálumessu.
— Fröken
Margrét
er komin
Framhald á bls. 51
sem kemur upp eftir jól. Þar er ég
í kórnum ásamt ölium öðrum leik-
urum Þjóðleikhússins, sem ekki
eru að æfa í öðru.
Þegar blaðamaðurinn kom dag-
inn eftir sýninguna á fröken Mar-
gréti, tók Herdís á móti honum
með átta vikna son Tinnu á hand-
leggnum, því dóttirin var einmitt
úti að leika.
Það leiddi talið að því að Herdís
lék ekki síður meðan hún var með
lítil börn á heimilinu. Og þeirri
spurningu hvort ekki væri erfitt
að samræma þetta tvennt.
— Jú, oft var það erfitt, svaraði
Herdís. Sýningin verður alltaf að
ganga fyrir, á hverju sem gengur
heima. Þetta er auðvitað erfiðast
meöan börnin eru lítil. Eg tala nú
ekki um ef þau verða lasin. Eða ef
maður er sjálfur veikur. En þá er
það fyrst og fremst tæknin, sem
hjálpar manni að komast í gegn-
um sýninguna.
Þegaf við förum að velja mynd-
irnar, séin hér birtast á síðunni,
og spyrja Herdísi út um setningar
úr hinum löngu ræðum hennar,
sem við eiga. er ekki komið að
tómum kofanum. Herdís er fljót
að átta sig hvaó við er átt og þylur
upp kafla hér og þar— lætur
ekkert rugla sig, þó þeir séu ekki í
samhengi. Og þó hún hafi sagt
okkur fyrr, að mannsheilinn sé
engin vél og því geti komið fyrir
leikara að gleyma. þá er sýnilega
litil hætta á þvi þarna.
E.Pá.
Harðfiskur
Til sölu úrvals vestfirzkur harðfiskur og bitafisk-
ur. Pakkaður í 100 gr. pakkningar. Umboðsað-
ili á Stór-Reykjavíkursvæði 0 Johnson og
Kaaber.
Á Norðurlandi Eyfjörð s.f. Akureyri.
Vonin h.f., Súgandafirði.
JÖLAMARKAÐURINN
í Blómaskálanum og
Laugavegi 63
Alls konar blómaskreytingar, krossar og krans-
ar, jólagreni.
Mikið úrval af alls konar jólaskreytingarefni.