Morgunblaðið - 05.01.1978, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. JANÚAR 1978
Ellert B. Schram í fjárlagaumræðunni:
Aðeins 280milljónir af 15 millj-
arða hækkun f járlaga vegna
tillagna f járveitinganefndar
ELLERT B. Schram (S) var á
síðast liðnu hausti kjörinn til
setu í fjárveitinganefnd Alþin«is
og við þriðju umræðu fjárlaga-
frumvarpsins fyrir jól flutti hann
ræðu þá, sem hér fer á eftir:
Ég hélt því fram í ræðu hér fyrr
í haust, að störf fjárveitinga-
nefndar væru meira og minna
handabakavinnubrögð, en mér er
skylt að taka það framk að hér er
ekki átt við vinnubrögð eða starf
þeirra einstaklinga, sem í nefnd-
inni sitja. Reynsla mín af þessum
nefndarstörfum eftir nokkurra
vinka dvöl í fjárveitinganefnd er
miklu fremur sú, að það sé lengur
eða betur unnið en ég hef átt að
kynnast annars staðar í nefndum
hér í þinginu. Samstarf hefur alla
jafnan verið gott og enda þótt upp
úr sjóði í stöku tilvikum, þá er
mér ljúft að þakka öllum nefndar-
mönnum fyrir samskiptin og þó
éinkum formanni, sem hefur af
Ijúfmennsku sinni og lipurð stýrt
þessum óstýriláta hópi í gegnum
brim og boða. En þegar ég tala um
handabakavinnubrögð, þá á ég
við að fjárveitinganefnd hefur
hlægilega lítinn tíma til að setja
sig inn í mál eða ná yfirsýn yfir
alla þá málaflokka, sem felast í
fjárlagafrv. Nefndinni gefast að-
eins örfáar mínútur til þess að fá
upplýsingar hjá hverjum og ein-
um forstöðumanni hinna stóru
ríkisstofnana, of mikill tími fer í
hin smærri erindi og öll vinnuað-
staða er mjög bágborin. Yfirleitt
eru mjög takmarkaðir möguleikar
til að móta heildarstefnu í fjár-
veitinganefnd. Þetta þarf að laga.
Nú er það svo eins og endranær,
að Fjárlaga- og hagsýslustofnun
fjármálaráðuneytisins ásamt með
ráðuneytinu hefur unnið í langan
tíma að gerð fjárlagafrum-
varpsins og vitaskuld eru málin
til meðferðar undir almennri leið-
sögn fjármálaráðherra. Þetta er
engan veginn óeðlilegt og dregur
alls ekki úr þýðingu eða áhrifum
Alþingis, en þau áhrif eru hins
vegar ekki eins umtalsverð í raun
vegna þeirrar aðstöðu og tíma-
skorts, sem hrjáir þar fjárveit-
ingarnefnd. Ég er hins vegar
sannfærðari um það en áður, að
nefndin gæti með lengri starfs-
tíma og betri aðstöðu haft miklu
meiri áhrif til jákvæðrar áttar.
Með því á ég við, að hún gæti
orðið fjármálaráðherra til meiri
stuðnings við framkvæmd þeirrar
stefnu, sem hann og viðkomandi
ríkisstjórn fylgja hverju sinni í
fjárhags- og efnahagsmálum.
Nefndin gæti styrkt hagsýsluna í
þeirri viðleitni að gæta aðhalds og
koma í veg fyrir bruðl og óhóf. Og
nefndin hefur betri aðstöðu til að
veita forstjórum og stofnunum
lið, þegar brýn mál eru á ferðinni
sem ekki komast alla leið í gegn-
um kerfið vegna seinagangs eða
skilningsleysis. Ég held sem sagt,
að fjárveitingarnefnd geti vissu-
lega orðið það stjórntæki og það
áfl, sem stjórnarskráin ætlar Al-
þingi og trúnaðarnefndum þess.
Tillögur ráðunoyta
og stofnana voru
skornar niður um
18 milijarða við samn-
ingu frumvarpsins
Ég tek undir þau sjónarmið, að
fjárveitinganefnd fái umboð til
starfa allan ársins hring og hún
fái að fylgjast með fjárlagagerð
mun fyrr á haustin. Þetta tengist
þeirri breytingu, sem ég tel óhjá-
kvæmilegt að gerð yerði á þing-
störfum almennt. Vandi fjárveit-
inganefndar var óvenjumikill að
þessu sinni. Auk þeirra 14—15
milljarða kr. hækkun, sem þurfti
að laga fjárlagadæmið um vegna
launahækkana og annarra af-
leitra ástæðna, þá reyndist svig-
rúm nefndarinnar minna af þeim
ástæðum, að frumvarpið gerði ráð
fyrir, að opinberar framkvæmdir
drægjust saman um 5% á fyrra
ári og hagsýsludeild fjármála-
ráðuneytisins hafði við frum-
varpsgerðina skorið beiðni ráðu-
neyta og stofnana niður um
hvorki meira né minna en 18
millj. kr. Þegar rætt er um nauð-
syn þess að Alþingi gæti aðhalds
og skeri niður fjárlög, þá hafa
menn sjaldnast í huga, að niður-
skurður af þessari stærðargráðu
hefur þegar farið fram, þegar
frumvarpið er endanlega samið
og lagt hér fram á hinu háa Al-
þingi. Að þessu leyti hefur svig-
rúm fjárveitinganefndar verið
ákaflega lítið og felst helst í því
að standa af sér ásókn ráðuneyta
og stofnana til að koma fram þeim
málum, sem hagsýslan hefur áður
skorið. Ég vek athygli á því að af
þeim tillögum, sem — að enda
þótí frumvarpið hafi hækkaö um
15 milljarða eða svo við meðferð
þingsins, þá er meginhluti þeirrar
hækkunar af annarra völdum en
vegna tillagna fjárveitinganefnd-
ar. Nefndin hefur hækkað frum-
varpið eftir þvi sem ég kemst
næst um 480 millj. kr. og þar af
eiga hækkunartillögur hennar
rætur sínar að rekja i um 200
millj. kr. óhjákvæmilegum leið-
1 réttingum og þá standa eftir um
280 millj., en það eru tæplega
0.2% af heildarútgjöldum ríkis-
sjóðs. Af öllu þessu má sjá svo að
ekki verður um villst, að bæði hjá
ráðuneytum og hagsýslu og ekki
síst hjá fjárveitinganefnd Alþing-
is hefur þess verið gætt, að fjár-
lög færu ekki gersamlega úr
böndum og ég tel, að hlutur fjár-
veitínganefndar sé sérstaklega at-
hyglisverður að þessu leyti og
sýnir vel og sannar, að þingið
hefur eða a.m.k. meiri hluti
nefndarinnar hefur fyrir sitt leyti
gert sitt til þess að halda ríkisút-
gjöldum niðri.
Umsvif ríkisins
of mikil og
báknið þarf burt
Sighvatur Björgvinsson gerði
stefnu ungra sjálfstæðismanna
um báknið burt hér að umtalsefni
fyrr í dag. Og hann spurði sjálfan
Ellert B. Schram.
sig og þingheim að þvf hvers
vegna þessi stefna væri sett fram
um þessar mundir og taldi það
vera gagnrýni á núverandi rikis-
stjórn. Ég vil hins vegar svara því
svo, að ég hygg, að þessi stefna sé
sett fram einmitt á þessum tíma
vegna þess að ungir sjálfstæðis-
menn gera sér meiri vonir um það
að ná árangri i niðurskurði á
bákninu við aðstæður, sem nú
ríkja heldur en þegar aðrir eru
við stjórnvölinn hér á landi. Ég
tek lika eftir því að í nýsam-
þykktri stefnuyfirlýsingu Alþýðu-
bandalagsins er sérstaklega vikið
að þessu máli og þar er farið
allmörgum orðum um nauðsyn
þess, að ríkisrekstur sé skorinn
niður og að því leyti er talað þar í
sama anda eins og ungir sjálf-
stæðismenn hafa gert og mér sýn-
ist, að þeir séu ekki í slæmum
félagsskap að því leyti. Ég er i
hópi þeirra, sein telja umsvif rík-
isins of mikil og báknið þurfi
burt. Mér er kunnugt um, að sér-
stök nefnd er nú i þann mund að
skila tillögum um niðurfellingu
nokkurra ríkisfyrirtækja og fjár-
málaráðherra las upp bréf frá
þessari nefnd nú fyrr í þessari
umræðu, þar sem fram kemur, að
nefndin hefur nú þegar gert til-
lögur um, að tvö fyrirtæki séu
lögð niður og skilað verði tillög-
um um önnur tvö nú alveg á næst-
unni. Afram þarf að halda á þess-
ari braut og ná fram því mark-
miði, að atbeini ríkisins í rekstri
fyrirtækja og þjónustu, sem aðrir
geta séð um, sé í algeru lágmarki.
Slíkar breytingar mundu verða til
mikilla bóta og hreinsúnar. Hitt
er svo rétt að hafa í huga, að þær
myndu ekki lækka svo mjög út-
gjöld ríkisins eða niðurstöðutölur
fjárlaga. Þar þarf því annað að
koma til.
Langstærstu útgjaldaliðir fjár-
laga felast í heilbrigðis- og
menntamálum annars vegar og
hins vegar í fjölda starfsmanna í
þjónustu ríkisins í þessum mála-
flokkum og öðrum. Það er t.d.
ómótmælanleg staðreynd, að hjá
stærsta fyrirtæki landsins, Pósti
og síma, stafa 60% útgjalda af
beinum launagreiðslum. Vel má
vera, að einhverjir sem heimta
„báknið burt“ vilji draga úr heil-
brigðisþjónustu og fræðslu skól-
anna, en ég er ekki í þeirra hópi.
Félagslegt öryggi og fullkomin
heilbrigðisþjónusta og öflugt
fræðslukerfi eru forsendur vel-
ferðar- og menningarþjóðfélags.
Hitt er rétt, að í þessum efnum
sem flestum öðrum þarf að gæta
hagræðingar og ráðdeildar óg
skynsamlegrar nýtingar á því
óhemju fjármagni, sem til ríkis-
rekstursins rennur. Og það þarf
með einhverjum ráðum að draga
úr hinu fasta starfsliði og hinum
mikla kostnaði, sem felst í yfir-
byggingunni sjálfri.
Starfsmenn ríkisstofnana
sjálfra, svo og hagsýsludeild og
fjármálaráðuneyti gera að sjálf-
sögðu sitt besta i þessum efnum
og fjármálaráðherra hefur sýnt
mjög virðingarverða viðleitni i
þessa átt. Ég hef þá skoðun, að
aldrei verði náð neinum tökum á
þessu vandamáli og fulls aðhalds
gætt nema Alþingi, alþingismenn
og almenningur fái, sem gleggstar
upplýsingar hverju sinni. Það er i
sjálfu sér eðlilegt, að forstjórar
stofnana og það fólk, sem vinnur
að hverju einu máli sæki á um
hækkaðar fjárveitingar og meiri
umsvif. En enginn aðili er betur
til þess fallinn en einmitt fjárveit-
inganefnd og Alþingi að sinna því
hlutverki að ná yfirsýn yfir verk-
efnin og þarfirnar í heild sinni, að
velja og hafna, raða verkefnum
og leggja pólitískt mat þar á.
Lenska
að halda því við,
sem einu sinni
hefur verið samþykkt
Á þeim stutta tíma sem fjárveit-
inganefnd sat að störfum reyndist
útilokað að fara svo ofan í saum-
ana á stærri málaflokkum, þannig
að leggja mætti fram itarlegar
tillögur um breytingar og niður-
skurð. En augljóst er, að viða þarf
að taka til höndum. Inn í fjárlög-
um eru fjölmargir liðir, sem
þurfa endurskoðunar við. Hér
virðist t.d. lenska að halda því við,
sem einu sinni hefur verið sam-
þykkt. Vanrækt er mjög viða að
hækka tekjur og jafnvel leggja á
gjöid fyrir þjónustu, sem ríkis-
stofnanir veita og í skjóli hefðar
og sterkra stuðningsmanna er við-
haldið ýmsum rikisrekstri, sem
löngu ætti að vera lagður af.
Eitt það alvarlegasta sem ein-
kennir fjárlagagerðina er sú til-
raun einstakra sveitarfélaga og
hagsmunasamtaka að sækja stöð-
ugt um fjárveitingar inn á fjárlög,
sem Alþingi er búið að fela öðrum
aðilum að annast, og þá hef ég
einkum og sér í lagi Byggðasjóð í
huga. Mér er engin launung á því
að þessi þróun veldur mér nokkr-
um áhyggjum og hefur augljós-
lega þau áhrif, að sífellt stærri
hlutur fer til hinna dreifðu
byggða á kostnað þéttbýlisins. Ef
þessir aðilar halda áfram að
sækja um fé, bæði hjá Alþingi á
fjárlögum og eins hjá þeim
sjóðum, sem eiga að annast fjár-
veitingar til viðkomandi verk-
efna. Ef þessu heldur fram sem
horfir er óhjákvæmilegt að mínu
mati að taka til algerrar endur-
skoðunar stöðu Byggðasjóðs og
samspil sjóðsins og fjárlaga. 1
þessu sambandi vil ég taka fram,
að ýmsar þær ábendingar og til-
lögur, sem ég hef gert í fjárveit-
inganefnd hér að lútandi og m.a.
myndu leiða til lækkunar, hafa
ekki náð fram að ganga nema að
mjög óverulegu leyti og það hefur
ollið mér vonbrigðum. Ég vil
einnig taka fram, að ýmsar þær
tillögur sem nefndin gerir til
breýtínga á frumvarpinu eru mér
ekki að skapi. Slíkt fylgir senni-
lega nefndarstarfi af þessu tagi.
Aukin framlög
til íþrótta- og
æskulýðsmála
skila sér í þrótt-
meira og öflugra
starfi
Ég vil á hinn bóginn þakka
nefndinni ýmsar breytingar, sem
til bóta og framfara horfa. Fjár-
veiting til æskulýðs- og íþrótta-
mála hefur t.d. hækkað mjög
verulega á þessu ári, meira en
dæmi eru til um áður. Fjárveiting
til íþróttasambands Islands
hækkar um nær 100% og fjárveit-
ing til Ungmennafélags Islands
hækkar utn tæplega 90%. Þessar
fjárveitingar eru mikils metnar
af íþróttahreyfingunni, æskulýðs-
hreyfingunni og hún mun án efa
skila sér i þróttmeira og öflugra
starfi fyrir land og þjóð. Framlög
til lista og menningarmála hækka
einnig mjög myndarlega sam-
kvæmt tillögum fjárveitingar-
nefndar.
Almenn aðhaldsstefna og sú
stefna ríkisstjórnarinnar að draga
úr opinberum framkvæmdum
hefur að sjálfsögðu bitnað á skóla-
og sjúkrahúsabyggingum og þeim
fjárveitingum, sem til þeirra eru
ætlaðar. Þetta kann að vera gagn-
rýnt, en það er ekki bæði hægt að
halda og sleppa og ef við viljum
hægja á verðbólgunni og draga úr
spennunni og halda hækkun i
skefjum, þá verður hið opinbera
að ganga á undan og ég fýlgi
þeirri stefnu. Öli sveitarfélög
landsins, sem standa í slíkum
framkvæmdum eins og skóla- og
sjúkrahúsabyggingum munu að