Morgunblaðið - 07.01.1978, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARÐAGUR 7. JANUAR 1978
Halldór Gunnarsson,
Holti undir EyjafjöUum:
Um málefni
landbúnaðarins
Bændafundir
I rúmt ár hafa málefni landbún-
aðarins verið í brennidepli.
Síðdegisblöð þjóðarinnar hafa
aftur og aftur fjallað um þessi
mál með sérstæðri tölvisi, þar sem
hamrað er einhliða á gjöldum
fjárlaga til landbúnaðarins, en
tekjum alveg sleppt. Þar sem
þessi málflutningur hefur eink-
um birzt í leiðurum þessara blaða,
hefur áróðurinn dunið yfir alþjóð
i gegnum útvarp, án möguleika til
andsvara á jafnréttisgrundvelli.
Þessi staðreynd, ásamt vissum
vandamálum atvinnuvegarins
sjálfs, sem bændur horfast í augu
við, urðu þess valdandi að bænd-
ur komu saman og ræddu sin mál
á opnum bændafundum.
Fyrsti fundurinn var haldinn á
Hvolsvelli seinni hluta nóvember-
mánaðar 1976 og síðan voru
haldnir fundir um allt land, allir
sóttir af miklum meirihluta
bænda í viðkomandi héruðum. Á
þessum fyrstu fundum voru eink-
um rædd vandamál sölufyrir-
tækja bænda. Það urðu ekki
deiidar skoðanir og bændur skipt-
ust ekki i stjórnmálaflokka,
heldur kom þar fram sameinuð
bændastétt.
Á s.l. ári var sýnt að neyzla
landbúnaðarvara dróst saman
innanlands með þeím afleiðing-
um að útflutningsuppbætur sam-
kvæmt fjárlögum nægðu ekki.
Eftir gildandi lögum verða bænd-
ur að bera þann skaða einir. Ut
frá þeirri staðreynd reyndu for-
ystumenn bænda á Stéttarsam-
bandsþingi að jafna niður fyrir-
sjáanlegum halla.
En það eru einnig önnur lög í
gildi. Að bændur njóti sömu kjara
og viðmiðunarstéttirnar. Núgild-
andi lög fara því ekki saman og
því þarf öðrum hvorum lögunum
að breyta.
Þegar stefna Stéttarsambands-
þingsins varð ljós, þ.e. hollusta
við stjórnmálaflokka í ríkisstjórn
og þá lagagreinina, sem ranglát-
ari var, komu bændur enn saman.
Bændafundir voru haldnir á
Suðurlandi, að Borg í Grímsnesi,
á Kirkjubæjarklaustri og á Hvols-
velli með þátttöku um 600 bænda,
sem mynduðu sérstæða samstöðu.
Þar var komin saman sameinuð
bændastétt.
Það væri með ólíkindum ef
stjórnmáiamenn myndu ekki
hiusta á sanngjarnar óskir þessar-
ar stéttar. Það væri óskiljanlegt,
ef forystumenn bænda, sem um
málefni Iandbúnaðarins fjalla,
myndu ekki allir taka eindregna
afstöðu með sinni stétt, eins og
Gunnar Guðbjartsson, formaður
Stéttarsambands bænda, hefur
gert.
Vegna þeirrar framvindu sem
orðið hefur, svo og að rikisstjórn-
in sem um 90% bænda hefur stutt
til stjórnar, hefur nú vandamál
landbúnaðarins til sérstakrar með
ferðar, eins og sagt hefur verið,
tel ég rétt að undirstrika sam-
þykktir bænda á þremur bænda-
fundum á Suðurlandi, jafnframt
því sem ég leyfi mér að leggja út
frá þeim samþykktum í anda
þeirra umræðna, sem á bænda-
fundunum urðu.
Núverandi hag-
kerfi landbúnad-
ar hefur gengid
sér til húðar
I samþykktum bændafundanna
var sagt „að núverandi hagkerfi
landbúnaðarins hafi gengið sér til
húðar“.
Ég vil leyfa mér að vekja at-
hygli á 5 eftirfarandi atriðum því
til sönnunar:
1. t fyrstu lögunum um Fram-
leiðsluráð 1947 var sett ákvæði
um að tekjur bænda yrðu sam-
bærilegar tekjum annarra vinn-
andi stétta. Með því áttu tekjur
bænda að verða lögbundnar og
bændastéttin að hljóta jafnrétti
við aðrar vinnandi stéttir með lög-
um.
Þrátt fyrir þessi lög, hefur
vantað nær öll ár síðan um 25 til
30% upp á að kaup bóndans næði
launum viðmiðunarstétta. Á
síðasta ári er talið af Hagstofu
Islands, að vantað hafi 32% upp á
að bændur næðu þessu lögbundna
kaupi, sem þýðir að bóndinn vinn-
ur tæpa fjóra mánuði ársins
kauplaust.
2. Verðskráning landbúnaðar-
afurða er nú í höndum Sexmánna-
nefndar. Að framanrituðu er ljóst
að sú nefnd er með öllu óábyrg.
Framvindan hefur orðið sú, að
Framleiðsluráð, sem var stofnað
til að verðleggja landbúnaðaraf-
urðir, kemur þar ekki nærri, að
öðru leyti en því, að það fær að
kjósa einn fulltrúa af sex i þessa
umtöluðu nefnd.
Með stofnun Framleiðsluráðs
var t.d. stefnt að því, að viss
sveigjanleiki væri í verð-
skráningu landbúnaðarvara eftir
markaðshorfum hverju sinni.
Þetta hefur ekki orðið í verð-
skráningu Sexmannanefndar til
mikiis óhagræðis fyrir landbúnað-
inn í heild.
3. Þegar fyrst komu upp vanda-
mál i landbúnaðinum gagnvart
umframframleiðslu og verð á inn-
anlandsmarkaði var hækkað
vegna þess, þá fóru neytendur í
Sexmannanefnd í mál við Fram-
ieiðsluráð 1958. Það mál vannst
bændum í hag, bæði fyrir undir-
rétti og Hæstarétti. Hins vegar
vildu stjórnvöld þá ekki una slíkri
framvindu og sömdu við bændur
um breytingar á Framleiðsluráðs-
lögunum í þá átt, að verðjöfnun-
argjaldi yrði ekki bætt á innlenda
verðið, heldur yrðu greiddar út-
flutningsuppbætur sem næmu
allt að 10% af heildarverðmæti
landbúnaðarframleiðslunnar
hverju sinni.
Dómstólar höfðu dæmt bænd-
um þann sjálfsagða rétt að fá sitt
verð fyrir afurðir sínar, þannig að
þeir næðu lögbundnu kaupi. Sam-
komulag um útflutningsuppbæt-
ur átti aldrei að geta hindraó það
grundvallaratriði. Eins var ekki
búist við að ríkisvaldið myndi
hindra sölu kjötframleiðslunnar
með því að leggja á 20% söluskatt
og auka þannig stórlega á þörf
útflutningsuppbóta. Það eitt út af
fyrir sig, má segja að sé brot á
gerðu samkomulagi frá 1960.
Það sem á hefur skort, að bænd-
ur næðu sínu lögbundna káupi,
allt frá árinu 1960, þegar útflutn-
ingsuppbætur komu fyrst til, er
til muna meira en allar greiddar
útflutningsbætur á þessum tíma.
Væri það fært til gengis krónunn-
ar í dag, væri hér um marga
milljarða að ræða og eðlilegt að
spurt sé: Á bændastéttin ekki rétt
á þeirri upphæð samkvæmt
Iögum?
4. Allt frá þvi að niðurgreiðslur
á kindakjöti komu fyrst til og
fram á þennan dag, hafa þær ver-
ið ákveðnar af ríkisstjórn, ann-
aðhvort einhliða eða i samningum
við verkalýðsforystuna. Aldrei
hefur verið leitað til Framleiðslu-
ráðs eða bændastéttar um niður-
greiðslurnar eða hvernig það yrði
landbúnaðinum til hagsbótar.
Með þessum hætti hafa niður-
greiðslur skapað sveiflur í land-
búnaðarframleiðslunni, sem oft
hafa komið bændum mjög illa.
Þeir hafa lagt út í kostnaðarmikl-
ar framkvæfndir við að breyta
búskaparháttum sínum, miðað við
það sem væri arðbærast í það og
það sinnið, en ekki borið annað úr
býtum en kostnaðinn einan. Einn-
ig hafa niðurgreiðslurnar komið
Frá bændafundi á Hvolsvelli.
óréttlátlega niður á bændum og
aukið á aðstöðumun milli
búgreina.
Af þessum ástæðum hafa bænd-
ur talið að niðurgreiðslurnar
væru stuðningur við neytendur,
en ekki við bændur. Ilins vegar
væri öðru vísi á litið ef leitað væri
til Framleiðsluráðs og bænda-
stéttarinnar um hvernig ætti að
haga niðurgreiðslunum til beinna
hagsbóta fyrir landbúnaðinn.
5. Stefnan i landbúnaðarmál-
um, sem ríkisstjórn og Búnaðarfé-
lag Islands marka t.d með ráðu-
nautaþjónustu er skýr og afdrátt-
Halldór Gunnarsson
arlaus: Bændur, framleiðið
meira, stækkið búin og aukið
fituna.
Ef önnur stefna hefur komið
fram í landbúnaðarmálum, hefur
hún tekið mið af þessu sama:
Stækkið búin ennþá, ennþá meira
og framleiðið þeim mun meira.
Svo hart hefur þessi stefna ver-
ið rekin undanfarin ár, að bænd-
ur hafa nauðbeygðir orðið að
stækka sín bú, oft umfram fjár-
hagsgetu og oftar umfram starfs-
'getu, vegna þess að þeir hafa
fengið árlega minna fyrir afurðir
af sömu bústærð. I prósentum
hefur grundvallarbúið stækkað
um 56% á síðustu 16 árum. Þetta
er ekki lítil aukning, sem jafn-
framt hefur kallað á aukinn véla-
kost, ný útihús að viðbyggingu
útihúsa og aukna vinnuhag-
ræðingu, allt án aukinna tekna,
nema stækkunin væri umfram
þessa grundvallarbússtækkun.
Þetta þýðir, að eftir því sem t.d.
kúabóndinn hefur fengið meiri
mjólk, þá hefur aðeins mjólkur-
fatan stækkað.
Allir ræktunar- og byggingar-
styrkir og öll lán í landbúnaðin-
um hafa miðað við þetta sama, allt
fram á þennan dag: Ræktið
meira, byggið stærra og framleið-
ið meira.
Um verðjöfnun-
argjald og fóður-
bætisskatt
Bændafundirnir mótmæltu
framkomnum hugmyndum frá
Stéttarsambandsþingi um lausn á
núverandi vanda landbúnaðarins,
fyrst og fremst vegna þess, að
bændur bera ekki ábyrgð á þeirri
stöðu, sem fram er komin í dag,
eins og áður er að vikið.
Verðjöfnunargjald á kjöti og
allt að 25% fóðurbætisskattur
getur aldrei orðið annað en kjara-
skerðing fyrir bændur. Verðjöfn-
unargjaldið eitt jafngildir það að
fjárbóndinn þurfi að vinna
fimmta mánuðinn kauplaust við
sitt bú. Talið er að fóðurbætis-
skatturinn geti þýtt tveggja
milljarða króna tekjutap hjá
mjólkurbændum, sem áreiðan-
lega yrði fimmti ef ekki einnig
sjötti mánuðurinn þeirra í kaup-
lausri vinnu við búið.
Að auki eru hvorugar þessara
ráóstafana til þess fallnar, að
breyta núverandi land-
búnaðrstefnu til hagsbóta fyrir
bændur og neytendur, sem hlýtur
að vera forsenda breytinga, hverj-
ar svo sem þær verða.
Um áródur gegn
landbúnaði
Bændafundirnir mótmæltu
rakalausunm áróðri gegn bænd-
um og landbúnaði, sem fram hef-
ur komið næstum dag eftir dag
undanfarna mánuði og útvarpað
hefur verið í lestri frá leiðurum
dagblaða. Þessum illskeytta
áróðri hefur ekkí verið hægt að
svara á sama vettvangi og því má
álykta að fjöldi fólks sé farinn að
trúa að satt sé.
Þessi áróður er næstum ekki
svaraverður, svo rætinn eða
heimskulegur sem hann er. Þó vil
ég leyfa mér að víkja að eftirfar-
andi auk þess sem þegar hefur
verið sett fram í þessari grein.
Rætt er um að landbúnaðurinn
kosti þjóðina 10 milljarði eða
meira, og það væri hin bezta bót
að láta blessaða bændurna hætta
og hefja smáiðnað í bílskúrum og
flytja inn landbúnaðarvörur.
Hvernig á að svara þessu?
Niðurgreiðslur eru áætlaðar 6
milljarðir. Eins og að framan er
sagt telja bændur að fram til
þessa hafi þessari upphæð verið
varið til hagstjórnar, til þess að
greiða niður kaupgjaldsvísitölu,
og þannig sparað ríkisstjóði þessa
sömu upphæð á einn eða annan
hátt, og sömuleiðis hefur aldrei
verið tekið mið af óskum bænda.
En lítum fram hjá því. Hvað kem-
ur á móti í beinum tekjum til
ríkissjóðs frá landbúnaðinum?
Alltaf 3 milljarðir I 20% sölu-
skatti af kjötvörum. Um 1
milljarður í tollum og söluskatti
af innfluttum landbúnaðarvélum.
Þá eru eftir 2 milljarðir og ætli
þeir greiðist ekki að stórum hluta
í beinum sköttum til ríkisins af
bensíni og olíum á vélar, svo og í
20% söluskatti af öllum
viðgerðarkostnaði á landbúnaðar-
vélum.
Utflutningsuppbætur eru áætl-
aðar tæpir 3 milljarðir á þessu
ári. Fyrr í þessu máli er vikið að
því, að útflutningsuppbætur voru
samningur milli bænda, neytenda
og ríkisstjórnar eftir að Hæsti-
réttur hafði dæmt bændum rétt
til þess að verðleggja afurðir sín-
ar þannig að þeir fengju sitt lög-
bundna kaup.
Ætli þessir 3 milljarðir ásamt 1
milljarði til styrkja og framlaga í
landbúnaðinum teljist ekki lág
upphæð þegar hugsað er til þess
að ein fjölskylda i landbúnaði er
talin útvega fjórum fjölskyldum
öðrum atvinnu í úrvinnslu á land-
búnaðarafurðum.
I framhaldi af þessu er sýnt, að
landbúnaður er grundvallarat-
vinnuvegur þessarar þjóðar enn
þann dag í dag og hagkeðjan má
ekki við að einn hlekkurinn veik-
ist.
Atvinnuvegir landbúnaðar og
sjávarútvegs standa hlið við hlið
og þurfa að hlúa að uppbyggingu
iðnaðar. Á þessum þremur
hlekkjum hagkeðju þjóðarinnar
ríður mestu um styrkleika, og ef
einhver þessara hlekkja er veikt-
ur, er þjóðarvá fyrir dyrum.
Það er skoðun bænda að verði
staða landbúnaðarins ekki styrkt
og ríkjandi stefnu breytt, bresti
landbúnaðarhlekkurinn.
Síðustu ár hafa árlega um 100
bændur hætt sínurrl búskap, af
augljósum ástæðum. Samfélag í
sveit byggist á lágmarksfjölda
fjölskyldna, að þar sé hægt að
halda uppi skóla og félagslífi,
ásamt þeirri samfélagsvitund að
eiga annan til hjálpar að.
Víða í sveitum er komið að þess-
um mörkum og ef ekki verður
sanngjörn breyting á, leggjast