Morgunblaðið - 14.01.1978, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. JANUAR 1977

Útgefandi
Framkvœmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur. Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthlas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn GuSmundsson.
Bjöm Jóhannsson.
Ámi GarSar Kristinsson.
ASalstræti 6, sími 10100.
ASalstræti 6, sími 22480.
Reks tr ar j öfnuður
ríkissjóðs
r
Asíðasta ári vinstri stjórnar i landinu, 1974,
var rekstrarhalli á ríkissjóði að fjárhæð 3.300 milljónir króna.
Yfirfært á verðgildi peninga í dag næmi þessi rekstrarhalli yfir
8000 m.kr. Þegar vinstri stjórnin lét af völdum síðla árs 1974
hafði hún unnið og mótað fjárlagafrumvarp fyrir komandi ár,
1975, svo sem venja er Ekki vannst tími til umtalsverðra
breytinga á því fjárlagafrumvarpi. Það var þvi óhjákvæmilegt, að
arfleifð og stefna fyrri stjórnar í ríkisfjármálum hlaut að setja mark
sitt á afkomu ríkissjóðs á árinu 1975. Það ár varð rekstrarhalli
ríkissjóðs 7.500 m.kr., sem næmi sennilega tvöfaldri þeirri
fjárhæð á verðgildi peninga i dag.
Núverandi rikisstjórn tók upp stranga aðhaldsstefnu i ríkisfjár-
málum, sem leiddi til þess m.a., að rekstrarafgangur var hjá
rikissjóði á árinu 1976, er nam 800 m.kr. Vóru það mikil
umskipti frá þvi sem verið hafði öll vinstri stjórnarárin og raunar
einnig árið 1 975, svo sem að framan greinir.
Menn gerðu sér vonir um, að rekstrarjöfnuður rikissjóðs yrði
áfram hagstæður á árinu 1 977. Þær vonir hafa nú brugðizt. Ekki
þarf að fara í grafgötur um, hverjar eru meginorsakir þess, að
rekstrarjöfnuður rikissjóðs hefur aftur reynzt óhagstæður, þó enn
liggi ekki fyrir nákvæmar tölur um fjárhæð hins óhagstæða
jafnaðar. A árinu 1977 urðu verulegar hækkanir kaupgjalds og
verðlags i landinu. Talið er, að almennar kauptaxtahækkanir hafi
numið frá 60 til 70% í krónum talið — að kauptaxtahækkanir hjá
ríkinu hafi verið i hærri kanti þeirra breytinga. Það má raunar
kalla umtalsverðan árangur aðhaldsstefnu í ríkisfjármálum á liðnu
ári, að ríkisútgjöld fóru ekki nema 10% fram úr áætlun fjárlaga á
árinu, sem fól í sér 60 til 70% kauptaxtahækkun. Engu að síður
ber að harma, að ekki tókst að ná því stefnumarki stjórnarinnar í
rikisfjármálum að skila hagstæðum rekstrarjöfnuði ríkissjóðs á
liðnu ári'*
Onnur meginorsök þess að rekstrarjöfnuður ríkissjóðs reyrvdist
óhagstæður á árinu 197 7 var sú, að innheimtar rikistekjur
reyndust 1000 m.kr. lægri en ráð var fyrir gert. Stafar þetta
einkum af lækkun í innheimtu beinna skatta og hins sérstaka
vörugjalds.
Þrátt fyrir óhagstæðan rekstrarjöfnuð ríkissjóðs á árinu 1 977 er
sýnt, að umtalsverður árangur hefur náðst með aðhaldsstefnu í
rikisfjármálum. Hlutfall ríkisútgjalda miðað við þjóðarframleiðslu
og þjóðartek^ur hefur lækkað frá því sem var á vinstri stjórnar
árum. Kaupgjaldsþróun í landinu á liðnu ári hefur að vísu skekkt
þá mynd, sem blasti við i hallalausum rikisbúskap á árinu 1976
En árangurinn er Ijós engu að síður — á flestum sviðum
rikisbúskaparins. Og nú verður ríkisstjórnin að haga fjármála-
stjórn sinni að breyttum forsendum, með það að meginmarki, að
ríkisútgjöld hækki ekki i hlutfalli af þjóðartekjum og stefnt verði
að hallalausum ríkisbúskap á nýbyrjuðu ári.
Eftirlitskerfi
ríkisendurskoðunar
Þau fjármunamisferli, sem komið hafa upp í þjóð-
félagi okkar á síðustu árum, hafa vakið alla góða íslendinga
til umhugsunar um, hvað megi verða til úrbóta. í því efni hefur
m.a. verið bent á baráttu gegn verðbólgunni, sem hafi skekkt
verðmætamat þjóðarinnar, rýrt virðingu hennar fyrir eigin gjald-
miðli og rýrt annars augljósa kosti samkeppni í viðskíptalífi fyrir
hinn almenna borgara. Það er talað um að endurvekja þurfi fornar
dyggðir: trúmennsku i starfi, sparsemi (er gefi eðlilegan arð),
nýtni og framsýni. En óhjákvæmilegt er einnig að auka á allt
eftirlit og aðhald í meðferð fjármuna og verðmæta.
Það vóru því rétt og eðlileg viðbrögð er Matthías Á. Mathiesen,
fjármálaráðherra, fól ríkisendurskoðenda, í samráði við ráðuneyt-
isstjóra fjármálaráðuneytis, að gera sérstaka könnun á því, hvaða
' rbóta sé þörf á eftirlítskerfi ríkisendurskoðunar til þess að draga
úr líkum á ógætilegri meðferð starfsmanna rikisins á fjármunum
og verðmætum, er leitt gæti til tjóns fyrir ríkissjóð eða þá sem
rikissjóður og ríkisstofnanir skipta við Er lagt til að allt eftirlitskerfi
ríkisendurskoðunar sé endurmetið með hliðsjón af framangreind-
um markmiðum.
I>örf á nýi
um banka o
HVERNIG starfar bankaeftirlit Seðlabankans? Hver er skoðun bankaeftirlitsins á þeim
atburðum, sem gerzt hafa í Landsbanka íslands og hvernig getur starfsmaður þar dregið sér
milljónatugi án þess að upp komist? Þetta eru allt spurningar, sem fólk spyr sjálft sig og
samborgara sína nú síðustu vikurnar. Morgunblaðið hefur að tilefni þessarar miklu umræðu
um bankaeftirlif og bankastarfsemi átt viðtal við Svein Jónsson, aðstoðarbankastjóra
Seðlabanka íslands. Fyrir rúmlega ári skoðaði bankaeftirlitið Landsbankann og samdi um
hann skýrslu, sem er á annað hundrað lesmálssíður og henni fylgja einnig umfangsmikil
fylgiskjöl.
Fyrsta spurningin, sem
Morgunblaðið lagði fyrir Svein,
var hverjar niíurstöður þessar-
ar skýrslu hefðu verið. Hann
svaraði:
0 Athugun á fjárhag
Landsbankans
„Bankaeftirlitið framkvæmdi
athugun á fjárhag Landsbanka
íslands fyrir rúmu ári. Sú
athugun var með þeim hætti,
sem lang algengastur er i
skoðunum bankaeftirlitsins,
þ.e.a.s. farið var nákvæmlega i
gegnum öll útlán bankans til
einstakra aðila, sem voru um-
fram ákveðna upphæð Þegar
rætt er um útlán, eru meðtald-
ar ábyrgðir bankans, bæði þær
sem eru í gangi og þær, sem
kunna að hafa fallið á bank-
ann. Hér er yfirleitt um mjög
umfangsmiklar athuganir að
ræða, sem kosta mikla vinnu
— ekki sízt hjá stærstu
bönkunum. Hjá Landsbankan-
um var þetta margra mánaða
starf. í slíkri athugun eru að
jafnaði einnig athugaðir aðrir
efnahagsliðir bankans, eignir
og skuldir að því marki, sem
nauðsynlegt er til að komast að
raun um fjárhagslegan styrk
bankans."
„Og hver varð niðurstaðan?"
„Niðurstaða þessarar skoð-
unar hjá Landsbankanum var
sett fram í skýrslu, sem er á
annað hundrað lesmálssíður,
auk umfangsmikilla fylgiskjala
Ég tel mér óhætt að segja á
þessum vettvangi, að í niður-
stöðu þessarar könnunar kom
fram jákvæð skoðun banka-
eftirlitsins á útlánastarfsemi
bankans i heild, enda þótt
óhjákvæmilegt sé alltaf í svo
viðamikilli könnun, að gerðar
séu athugasemdir eða settar
fram ábendingar um einstök
atriði.
Einn kafli skýrslunnar fjallar
um ábyrgðaveitingar bankans
vegna viðskiptaaðila hans,
þ.e.a.s. fyrst og fremst á hvern
hátt bankinn tryggir það, að
hann verði ekki fyrir töpum,
þótt hann verði um tíma að
inna af hendi fé vegna
ábyrgða, sem á hann falla. Hér
er að sjálfsögðu um að ræða
mat á því, hve háar ábyrgðir
eðlilegt sé að bankinn veiti og
með hvaða hætti greiðslutrygg-
ingar eru teknar. Hins vegar
verður að leggja á það mjög
ríka áherzlu, að þessi könnun
náði ekki til daglegra starfa í
ábyrgðadeildinni að þvi er
varðar útreikning á ýmsum
gjöldum, sem viðskiptavinirnir
greiða — og athugunin náði
heldur ekki til frágangs á fylgi-
skjölum og framkvæmd dag-
legs bókhalds. Ekki er hægt að
skýra frá því hér, hverjar vort
niðurstöður bankaeftirlitsins
varðandi ábyrgðardeildina
fremur en önnur einstök atriði i
niðurstöðum skýrslunnar. En
varðandi það mál, sem nú er
svo mjög til umræðu, verðurað
ítreka, að í þessari könnun
bankaeftirlitsins fólst alls ekki
að gera neinar þær prófanir,
sem nauðsynlegar eru til þess
að komast að þvi, hvort um
fjárdrátt af hálfu starfsmanna
ábyrgðardeildarinnar væri að
ræða, enda er í flestum tilfell-
um ekki ætlazt til þess og allra
sízt hjá stóru bönkunum að
bankaeftirlitið framkvæmi slík-
ar prófanir hvorki hér á landi né
í öðrum löndum."
0 Mannlegur breyzkleiki
„Hver á þá að framkværha
slíkar prófanir?"
„Áður en ég svara þessari
spurningu, langar mig að fara
örfáum orðum um þá áhættu,
sem svo mjög er til umræðu
hér á landi þessa dagana og
fólgin er í hugsanlegu misferli
af hálfu þeirra starfsmanna,
sem fenginn hefur verið
trúnaður, hvort sem er hjá
bönkum eða öðrum fyrirtækj-
um og stofnunum. Mér hefur
satt að segja virzt að margir
þeir, sem nú láta frá sér heyra
um þetta vandamál á okkar
landi, hafi engan veginn nægi-
lega ríkt í huga, að hér er ekki
um sérislenzkt vandamál að
ræða, heldur vandamál, sem
við er að stríða í öllum löndum
— þegar meðferð peninga og
annarra fjármuna er annars
vegar. Það þýðir ekkert að loka
augunum fyrir þvi að innláns-
stofnanir, þ.e. bankar og spari-
sjóðir, eru í öllum löndum við-
kvæmari en flestar aðrar
stofnanir á þessu sviði Að sjálf-
sögðu stafar það ekki af því að
bankastarfsmenn séu veikari á
svellinu en aðrir, heldur stafar
þetta af eðli þeirra viðskipta,
sem fram fara í innlánsstofnun-
um og þeim miklu fjármunum,
sem þar eru geymdir. Ég tel
ekki rétt að nefna hér neinar
tölur um tíðni slikra brota,
hvorki hér né í nálægum lönd-
um, þótt telja mætti slikar
upplýsingar gagnlegar í Ijósi
núverandi umræðna um þessi
mál. Þessi áhætta er þess eðlis
að aldrei er algjörlega hægt að
koma í veg fyrir hana. Áhætt-
una má hins vegar minnka
mjög verulega með skynsam-
legum aðhalds- og endur-
skoðunaraðgerðum. Henni
verður aldrei eytt og hún getur
komið fram í ýmsum og óvænt-
um myndum.
Þá er komið að því að ég
svari spurningunni um það,
hvaða aðilar það séu sem eink-
um ber að gera ráðstafanir og
framkvæma prófanir til þess að
draga úr líkum á þvi að fjár-
dráttur eða annað alvarlegt
misferli geti átt sér stað. Hér
verður að sjálfsögðu fyrst að
nefna yfirstjórn hverrar stofn-
unar. Það er á hennar valdi að
skipuleggja starfsemina á þann
veg, að möguleikarnir á brot-
um verði sem minnstir. Er hér
einkum átt við það að komið sé
á skynsamlegri verkaskiptingu
starfsmanna að gætt sé ítrustu
öryggisreglna við varðveizlu
viðkvæmra fjármuna og einnig
má í þessu sambandi t.d. nefna
þá aðgerð að færa menn til
innan stofnana með hæfilegum
hætti. Þær skipulagslegu
aðgerðir, sem hér um ræðir,
eru einu nafni nefndar innra
eftirlit og undir það fellur einn-
ig starfsemi svokallaðra innri
endurskoðenda.
0 Tvenns konar
endurskoðun
Hér erum við þá komnir að
endurskoðunarþættinum i
starfsemi stofnana og fyrir-
tækja. Endurskoðunin skiptist i
tvennt. Annars vegar eru störf
kjörinna endurskoðenda, sem
yfirleitt eru valdir af eigendum
viðkomandi stofnana til við-
tæks eftirlits með því, að starf-
semin sé i réttum farvegi og
hins vegar aðgerðir innri endur-
skoðenda sem eru starfsmenn
ráðnir af stjórnum stofnan-
anna. Það er á verksviði endur-
skoðendanna að gera athugan-
ir og prófanir sem miða að því
að minnka möguleika á misferli
og líkurnar á því að það geti átt
sér stað um lengri tíma án þess
að upp komizt. Það er of langt
mál að fara út i það, hvernig
skipting verka er milli kjörinna
endurskoðenda og innri endur-
skoðenda, en í örstuttu máli
má kannski segja, að fela eigi
innri endurskoðendum marg-
víslegar aðgerðir sem fram-
kvæma þarf daglega eða sem
með góðu móti er hægt að
skipuleggja nokkurn tíma i
einu. Hins vegar beri kjörnum
endurskoðendum að leggja
fram töluvert mikla endur-
skoðunarvinnu til viðbótar,
sem m.a. felst i þvi að fylgjast
með að starfskerfi stofnunar-
innar virki eins og til er ætlazt,
þar á meðal að vinnubrögð
innri endurskoðenda séu með
þeim hætti, sem nauðsynleg
teljast á hverjum tíma "
0 Opinberu banka-
eftirliti ekkert
óviðkomandi
„Hvert er þá hlutverk banka-
eftirlitsins og hvernig getur það
framfylgt þeim athugasemd-
um, sem það gerir?"
„Hér erenn á ferðinni viðtæk
spurning, sem erfitt er að gera
skil í stuttu máli. í fyrsta lagi vil