Morgunblaðið - 17.01.1978, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. JANUAR 1978
Göngustafur vindsins
Ingimar Erlendur Sigurðsson:
GÖNGUSTAFUH VINDSINS.
Sögur. Letur. 1977.
SMASAGNASÖFN komu að
minnsta kosti þrjú út fyrir jólin
síðustu, mega þó hafa verið fleiri.
Allt er þegar þrennt er, segir mál-
tækið. Þau hafa stundum verið
færri. Ingimar Erlendur Sigurðs-
son hóf rítferil sinn með ljóðabók
— fyrir tæpum tuttugu árum, en
önnur bók hans var svo smásagna-
safnið Hveitibrauðsdagar. Nú
tekur hann þráðinn upp þar sem
frá var horfið.
Ingimar Erlendur SigurðSson
er það sem ég kalla þungur höf-
undur, mikið i hinu háifsagða.
Efni sagna hans er stundum tekið
úr gamaia tímanum og er þá
hversdagslegt á yfirborði. En við
nánari athugun kemur i ljós að
það, sem maður er vanur að lita á
sem efni og þar með kjarna verks,
er nánast yfirvarp. Það eru hin
dimmu djúp í sálinni sem höfund-
ur kannar fyrst og fremst —
manneðlið, og þá skiptir fjarlægð
í tíma og rúmi ekki höfuðmáli. Ég
nefni sem dæmi söguna Búðar-
drengurinn. Efnið minnir um
sumt á sumar sögur Þóris Bergs-
sonar, einkum hinar eldri: Ungur
piltur afgreiðir í búð og aðrir
leggjast á hann, bæði samstarfs-
fólk og viðskiptavinir. Þetta leiðir
náttúrlega til átaka. En það eru
tæpast átök í sama skilningi og
lesendur Þóris Bergssonar hefðu
fyrr á árum lagt í orðið, heldur
takast menn á með einbeitni
sinni, sálarþreki, en þó fyrst og
fremst þvf látbragði sem við tekur
þegar orðum sleppir. Slík átök
geta endað með því að svolinn,
sem skæðastur er f kjaftinum,
finni orð sín standa óvirk og mátt-
laus, þau fá ekki festu,-hrífa ekki.
Ég hygg að þessi saga megi kallast
dæmigerð fyrir bestu sögur Ingi-
mars Erlends, bæði fyrr og nú.
Þarna er gefið i skyn hvernig
Bókmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
hið hráa í manneðlinu lftur út
þegar umbúðunum hefur verið
flett ofan af því.
En Ingimar Erlendur kafar
ekki aðeins djúpt, heldur svífur
hann einnig hátt. I sögum hans
hyllir oft undir einhvers konar
upphafning, eitthvert takmark
sem ber hátt yfir gráan hvers-
dagsleikann. Slík upphafning
stefnir í átt til ævintýraskáld-
skapar. Sögurnar í Göngustaf
vindsins bera allar keim af ævin-
týri, sumar minna, aðrar meira.
Af síðarnefnda taginu er fyrsta
sagan f bókinni, Konungur jarðar
— um mátt auðsins. Á gull-
skildinginn er í árdaga letrað: »Sá
sem fægir mig nógu vel og lengi
finnur mynd sína grafna í gull-
Ingimar Erlendur Sigurðsson
kvikuna og verður konungur jarð-
ar.« Þetta kemur gullæðinu af
stað: eftir þetta taka mennirnir
að fægja gullskildinginn hver á
eftir öðrum sér til ólífis.
Svipaðs eðlis er Peningurinn:
Fátækur silfursmiður ákvað að
búa eitthvað til, sem aldrei hefði
verið til áður. Hann tók allt silfr-
ið, sem hann átti, og sló úr því
pening og letraði á hann »pening-
ur«. En þá tók peningurinn að lifa
sinu sjálfstæða lífi, hafnaði
eignarrétti silfursmiðsins og
sagði: »Enginn á mig«. Andi pen-
ingsins lýsir yfir að ljóminn af sér
sé »meiri en af sólinni, því hann
lýsir upp hjörtu fylgjenda minna
á nóttunni, þegar sólin skín ekki«.
Ég nefni líka Flugþrá, stutta
dæmisögu: Það er saga af litlum
andarunga sem undrast stærð
heimsins. Fullorðnu fuglarnir
segja honum að heimurinn sé
miklu stærri en tjörnin og
tjarnarbakkinn sem hann hafi
fyrir augunum. Og ungann langar
að verða fleygur og skoða heim-
inn. Þess er þá ekki langt að bíða
að litli andarunginn hefjist á loft.
Og þá dreymir hann að hann sé að
fljúga. En sá draumur á ekki fyrir
sér að rætast, því það var veiði-
bjallan sem hefur hremmt hann
— og gleypir síðan.
Um áreitni hins sterka og
varnarleysi hins veika eru líka
sögurnar Kertaljós og
Geymslurnar. Hin fyrri segir frá
djöfullegum ráðsmanni og ráðs-
konu með helgisvip. Hin seinni
segir frá skiptum vonsvikinnar
einstæðingskonu við dreng-
hnokka. Og minnir á sumar
sögurnar í Hveitibrauðsdögum,
það er að segja að hinn sterki
svalar grófum girndum á ofurvið-
kvæmum tilfinningum hins veika.
Og þess eðlis eru raunar pólarnir
í sögum Ingimars Erlends: annars
vegar sorinn, hins vegar hrein,
háleit tilfinning — löngun til
flugs í víðtækasta skilningi.
N útíðin á dögum Krists
A.C. Bouquet:
DAGLEGT LlF A
DÖGUM KBISTS. 241 bls.
Örn og Örl. Rvfk 1977.
ÞEGAR ég frétti af þessari bók
fyrir jólin og það fylgdi fréttinni
að dr. Jakob Jónsson hefði þýtt
hana leit ég svo til að um
»guðsorðabók« myndi vera að
ræða. Sú reyndist ekki raunin.
Þetta er hreint sagnfræðirit. Þó
svo að bókin sé kennd við daga
Krists er sjónarsvið hennar víð-
ara í tíma og rúmi en titillinn
gefur til kynna. Bókarheitið er þó
að því leyti réttlætanlegt að höf-
undur tekur í lýsingum sínum
mið af landi því þar sem Kristur
lifði og starfaði, sömuleiðis bein-
is't kastljós hans að fyrstu öldinni
eftir Krists burð, en um hana eru
til ærnar heimildir.
Þetta er ekki sagnfræði af því
tagi sem til skamms tíma var
kennd i skólum — og er kannski
kennd þar enn — um keisara,
konunga, herstjóra, innrásir og
landvinninga, heldur um hið dag-
lega líf að svo miklu leyti sem
heimildir greina frá slíku. Kristur
fæddist, lifði og starfaði í róm-
versku skattlandi. Þar sat því
rómverskur her. Það vita þeir
sem lesið hafa annað tveggja:
kristin fræði eða mannskynssögu.
En hvernig var lífinu lifað þar
og þá? Ef dæma skal af kristnum
fræðum hefur það verið harla
ólíkt því sem nú gerist. Rómversk-
ir sagnaritarar fjölyrða ekki held-
ur um hversdagsleikann. Þeir eru
ekki kallaðir klassískir fyrir ekk-
ert. Þeir rituðu fyrst og fremst
um það sem þeim þótti stórt, mik-
ilfenglegt og hetjulegt en sinntu
ekki smáatriðum nema þau væru
liður í einhverju meira, En ein-
mitt þannig komust smáatriðin
líka til skila. Með því að smala
þeim saman, hvarvetna sem þau
er að finna, fæst heildarmynd
eins og sú sem dregin hefur verið
saman í þessari bók.
Við skulum ganga út frá því
sem gefnu að eðli manna hafi
verið hið sama þí ag aú, að fólk
hafi ekki aðeins þurft að eta,
drekka, vaka og sofa þá eins og
nú, heldur einnig að skemmta sér
og leita afþreyingar með gagn-
kvæmum kynnum, auk þess sem
það hefur alið með sér sams konar
tilhneigingar og nú á dögum. Því
verður fyrst fyrir að spyrja
hvernig þetta fólk bjó, hvernig
voru heimili þess og hibýli, hvað
át það og drakk, hvernig mataðist
það, hvernig hvíldist það um næt-
ur, hvernig ferðaðist það og svo
framvegis? En þá er líka mikil-
vægasta spurningin eftir: hversu
var háttað menntun og upplýsing-
þessa fólks og hver voru við-
horf þess? Þvílíkum spurningum
svarar þessi bók. Þá eins og nú
vann fólk fyrir sér og galt síðan i
nauðsynjavöru sína með fé því
sem það hafði aflað sér með vinnu
sinni. Réttindi og skyldur voru
misjafnar. Sumir höfðu þá, rétt
eins og nú, ástríðu til að auðgast.
Aðrir fóru á mis við þau veraldar-
gæði sem fást fyrir auð. En hvern-
ig sem öllu er á botninn hvolft er
svo mikið vist að lífið var þá stað-
reynd en ekki saga, það hafði sína
nútíð, sín vandamál og sinn sárs-
auka. Fólk þetta hugsaði og fann
til eins og við. Ýmsar skírskotanir
í kristnum fræðum, sem okkur
þykja í hæsta máta fjarlægar og
óhlutlægar, eru fullkomlega nátt-
úrlegar, séu þær aðeins skoðaðar í
ljósi þeirra lifnaðarhátta sem þá
tíðkuðust.
Miðjaðarhafið bar þá nafn með
réttu. Þar streymdi blóð sögunnar
örast. Á dögum Krists hafði róm-
verjum tekist að gera það að inn-
hafi, nánast öll lönd umhverfis
það lutu keisaranum. Það hafði
ekki aðeins stjórnmálalega, held-
ur einnig sagnfræðilega þýðingu
fyrir seinni tímann — fyrir bragð-
ið vitum við gerr hvað þar gerðist.
Bðkmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
í rómversku skattlandi gat eng-
inn lokað augunum fyrir því hver
réð né heldur létu hinir róm-
versku herrar fram hjá sér fara
hvað þar var aðhafst.
Hins megum við líka minnast að
okkur þykja kristin fræði ekki
aðeins framandleg vegna fjar-
lægðar í tíma, vegna þess að ná-
lega tvö þúsund ár eru liðin síðan
Kristur fæddist, heldur vegur hin
landfræðilega fjarlægð einnig
þungt á metunum. Nú orðið þykir
tæpast fréttnæmt þó íslendingur
ferðist til landanna handan Mið-
jarðarhafs. Og þeim, sem þangað
fara, bregður oftast svo við að
Biblíusögunum skýtur upp í hug-
skotinu: er þetta ekki eins og að
hverfa þúsundir ára aftur í tím-
ann? segir fólk. Það er líka svo að
höfundur Daglegs lífs á dögum
Krists styðst við eigin reynslu frá
ferðum sjálfs sfns um söguslóðir
kristinna fræða. Einnig það færir
bókina nær skilningi hins al-
menna nútímalesanda.
Sá er meginkostur þessarar
bókar að hún er skýrt orðuð og
læsileg. Þýðing dr. Jakobs er,
hygg ég, góð (hef því miður ekki
frumtextann til að bera saman).
Fáeinum orðum velti ég fyrir mér
án þess þó að véfengja beint þýð-
inguna. Til dæmis er vegagerð
lýst svo (bls 113); »Efsta lagið var
ekki, eins og hjá okkur, úr malar-
steypu, heldur þétt lagðir blá-
grýtishnullungar.«
Hnullungur er samkvæmt
málvitund minni ávalur steinn og
hentar illa til vegagerðar. Gæti
verið átt hér við »cobbles« af því
tagi sem viða eru enn notaðir í
slitlag á vegi — lítið eitt tilhöggn-
ir hnullungar? Þess konar slitlag
á vegum hefur víst aldrei þekkst
hérlendis og orð þar af leiðandi
ekki tiltækt. Þá þarf iesandinn að
gjaloa varhuga við því að höfund-
ur skírskotar víða til aðstæðna i
sínu landi — »hjá okkur« segir
hann oft óg víða.
Eigi að sfður verður niðurstað-
an um þessa bók: læsileg, fróðleg
Vladimir Ashkenazy
Joseph Kalichstein
Sinfóníutónleikar
Bela Bartok Tvær andlitsmyndir op.
5
Copin Pianókonsert nr. 2, op. 21.
Brahms Sinfónia nr. 4 op. 98.
Einleikari: Joseph Kalichstein
Stjórnandi: Vladimir Ashkenazy
í efnisskrá stendur: „í Hljóm-
sveitarverkinu Tveimur andlits-
myndum, op. 5, er seinni
myndin afskræmi hinnar fyrri,
þar sem tónskáldið vinnur
hægt út úr hljómvafningi
óhófslegrar laglínu einleiksfiðl-
unnar með furðulegri hug-
kvæmni og listfengi. Síðan eru
laglínurnar skrumskældar með
æstum valdagrettum, þar sem
hljómi og hrynjandi er hleypt í
kapp við þrumuveður hins nýja
heims, sem Bartok átti þó eftir
að kynnast betur í jazzinum."
Ja, hérna. Stundum hefur
„prógramm" ritum rekist upp,
en sjaldan eins glæsilega og
nú. Skrumskældar og æstar
velsagrettur í kapp við þrumu-
veðraðan jazzinn. Allt er nú til.
Samkvæmt því sem undirritað-
ur telur sig þekkja til vantaði
mikið á mótun stefja í fyrri
myndinni og seinni myndin var
við það að reiðlast í sundur, en
þó ekki óskemmtilega flutt.
Um flutning Josephs Kalich-
stein er fátt að segja annað en
að hann er frábær píanóleikari
og að ræða um túlkun hans á
píanókonsert Chopins hefur
engan tilgang. Heimurinn er
fullur af píanistum sem leika
sér að verkum tónsnillinganna,
kunna allt eins og ekkert sé, en
þó er eins og þeir hafi gleymt
einhverju, því leikur þeirra er
án þjáningar og gleði, aðeins
glæsileg kunnátta án skilnings.
Tónleikunum lauk með
fjórðu sinfóníu Brahms. Túlkun
Ashkenazys og Sinfóníuhljóm-
sveitar íslands var mjög sér-
stæð í tempói og mótum stefja.
Þetta langa verk var allt í einu
orðið svo stutt og þungbúinn
alvarleiki Brahms hvergi nærri.
Hvað svo sem segja má um
svona „alvörulausa" túlkun, var
flutningurinn víða mjög góður.
Fullt hús áheyrenda fagnaði
hljómsveitarstjóranum og er
rétt að geta þess, vegna fyrri
skrifa um hljómsveitarstjórn
Ashkenazys, að svo frábærum
tónlistarmanni sem honum ætti
hljómsveitarstjórn ekki að
verða erfitt viðfangsefni.
Tónllst
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
Kór Langholtskirkju
Jón Stefánsson organisti í
Langholtskirkju er einn þeirra
tónlistarmanna þjóðkirkjunnar
sem unnið hefur kirkju sinni
gott nafn. Kór Langholtskirkju
hefur í nokkur ár staðið fyrir
hljómleikahaldi og nú síðast í
Háteigskirkju, s.l. laugardag.
Tónleikarnir hófust á Atla Trin-
ita, ítölsku lagi frá 15. öld,
síðan dýrðarsöng eftir Hándel
og lauk þessum þætti tónleik-
anna með Offertorium, Locus
Iste og Ave María eftir Bruckn-
er. Söngur kórsins var mjög
góður og er óhætt að fullyrða
að kór Langholtskirkju er einn
besti kór okkar í dag. Fyrri
hluta tónleikanna lauk með
tónverki eftir Sverre Bergh,
Death shall have no dominion.
Textinn er eftir Dylan Thom-
as. Verkið er mjög sterkt og vel
unnið. Söngur kórsins var
feikna góður enda brugðu
hlustendur á það ráð að
klappa, sem þó var ekki gert á
eftir fyrri lögum. Nokkrir kór-
félagar fóru með stuttar ein-
söngshendingar inni í hljóm-
bálkinum og gerðu það svo vel
að hvergi hattaði fyrir. Tón-
leikunum lauk svo með Misa
Criolla eftir Ariel Ramirez. Eins
og fyrr var sagt er kórinn rnjög
'JJ' " "" 1 11 1 .....
góður, en þetta verk er sam-
kvæmt skoðun undirritaðs ekki
passlegt fyrir söngstíl kórsins.
Svona tónlist þarf að vera
sungin af meiri skerpu í fram-
buði og tóntaki, auk þess sem
hljóðfæraundirleikurinn þarf að
vera hrynsterkari en hér átti sér
stað. Verkið er ekki merkileg
tónsmíð, fábrotin í hljómum og
stefin sífellt endurtekin eins og
einnig á sömu tónunum. Það er
léttur blær yfir verkinu. Bestu
kaflarnir eru Credo og Gloría og
í þeim allt sem hlustandi er á í
þessu verki. Flutningur verks-
ins er engin stórtíðindi en það
stafar frá því ferskum blæ íjar-
lægra landa og er upplyfting
fyrir þunglamalegt messu-
formið. Það skal tekið fram, að
eftir því sem undirritaður veit
best, syngur Kór Langholts-
kirkju þessa tónlist við kirkju-
athafnir og einnig verk Sverre
Bergh. Á þann hátt verður starf
kórsins samofið skyldustörfun-
um og eykur gildi kórsins fyrir
safnaðarstarfið, auk þess sem
kirkjan vex að áliti. Einsöngvar-
ar í Misa Criolla, voru Sverrir
Guðjónsson og Rúnar
Matthíasson og stóðu þeir sig
■ CTflftjMftfiÍ.-
ré^mmmímv n m m w