Morgunblaðið - 17.01.1978, Side 11

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. JANUAR 1978
11
MUSICA
POETICA

Uppruni tónlistar er tvíþættur.
Hann grundvallast annars vegar á
rannsóknum mannsins á hljómg-
un efnisins, sem eru varðandi
hljóðfærasmíði nátengdar þróun
smíðatækninnar, og hins vegar
tónmyndunarmöguleikum manns-
ins sjálfs, sem eru samofnir þró-
un hljóðtákna er náð hafa að þró-
ast f margvísleg og flókin hljóð-
merkjakerfi. Eðlilega náði maður-
inn fyrr valdi yfir söng sem list-
grein en hljóðfæraleik, en hann
er háður'keðjuverkandi áhrifum
smíða og leiktækni. Talið er að
söngur hafi mjög snemma klofn-
að, öðlast tvenns konar merkingu,
þ.e. klofnað í hljóð, sem urðu
táknandi fyrir ýmis fyrirbæri
(tungumál) og merkingarlausa
hljóðmyndun, sem nátengd var
tilfinningalegri upplifun (gald-
ur). Samkvæmt því sem nú er
vitað um viðhorf fornra menning-
arþjóða til tónlistar, þá var hljóð-
ið talið gætt túlkandi eiginleik-
um, galdri, sem ekki varð skil-
greindur gagnstætt skilgreinandi
merkingu orða. Þannig varð söng-
ur máttug listgrein, þar sem skil-
greinandi merking orða var
mögnuð tilfinningalegri túlkun,
eins og nokkurs konar leikræn
tjáning og hversdagslegum fyrir-
bærum lyft á æðra stig. í formi
sterkrar upplifunar. Með stofnun
kristinnar kirkju verður markmið
kirkjusöngsins smátt og smátt
ópersónubundin hljóðtignun, þar
sem leitast er við að líkja eftir
mikilleik og risavöxnu margfeldi
Guðs með stórfenglegum hljóm-
bálki og íburðarmiklu raddferli.
Um aldamótin 1600 eru tónlistar-
menn farnir að ræða um túlkun
og komast að þeirri niðurstöðu, að
fjölröddunin hefti hana. Sú óper-
sónulega lagmótun sem hófst með
slétta söngnum, við stofnum krist-
innar kirkju, og þróaðist upp í
rismikinn hljómbálk fjölröddun-
ar, hefur, eins og Vincenzo Gaiilei
ritar (1581), náð því marki „að
gleðja aðeins flytjandann og að
eina ánægjan, sem hlustandi hef-
ur af kontrapunktískri tónlist, er
að fylgjast með flóknu raddferli
hennar, sem veitir aðeins vitræna
ánægju, en tilfinning og boðskap-
ur textans er algerlega sniðgeng-
inn.“
Vegna hins flókna raddferils
var ekki mögulegt að nota viða-
mikinn texta og hafði notkun
textans fram að þessum tíma sí-
fellt skipt minna máli og var oft
ekki meira en nokkur orð. 1 bar-
áttu sinni við þessa þróun beittu
ítalskir tónlistarmenn rökum,
sem sótt voru í gríska sögu.
„Ahrif grískrar tónlistar á tilfinh-
ingar voru mjög sterk og meðal
annars var tónlist notuð til að
temja dýr og framkalla margvís-
leg og undursamleg geðhrif, sem
ekki er hægt með kontrapunkt-
fsku tónlistinni i dag. Grísk tón-
list var mónódisk og hlýtur það,
m.a. að vera ástæðan fyrir ágæti
hennar, þar sem skynsamleg sam-
setning laglinu, hljóma og hryns
stendur undir skýrum og túlkandi
flutningi textans." (Galilei).
Þannig standa málin um 1600.
Sönglagið, sem hafði að mestu
varðveist sem alþýðutónlist eða
sem lífilfjörleg skemmtitónlist,
var nú tekið til meðferðar og sam-
hliða þessari vakningu verður
einsöngurinn þýðingarmikill aðili
og tími söngsnillinganna rennur
upp.
Trió sem nefnir sig Musica
Poetica flutti í Austurbæjarbiói
tónlist þá, sem um 1600 er á mörk-
um alþýðu- og klassfskrar söng-
tónlistar og veraldleg tónlist Vest-
urlanda er að miklu leyti grund-
völluð á. Fyrstu verkefnin voru
eftir ítalska söngvara og tónskáld.
Fyrsta lagið er eftir Marchetto
Cara, sem starfaði hjá hinni gáf-
uðu greifynju Isabellá d’Este i
Mantua. Um Cara var ritað að
„söngur hans var mjög fagur,
ekki síst vegna þess að hann
gæddi orðin undursamlegum
krafti og glæsileik.“ Cara er tal-
inn eitt fyrsta söngtónskáld ftala
og voru Frottolurnar hans and-
svar gegn áhrifum fransk-
flæmskra söngva. Annað lagið var
eftir Caccini, sem með Galilei og
Peri lagði grundvöllinn að verald-
legri tónlist Itala. Amarilli er eitt
frægasta lag Caccinis, en hann
lærði söng i Napóli. Söngstíll
Napólibúa var svo sérstæður að
hann var kallaður „alla Napól-
itana“ og er líklegt að Falamero,
höfundur þriðja lagsins, hafi ver-
ið söngvari frá Napólí. Næstu við-
fangsefnin voru frá Spáni, en þar
i landi var löng hefð í flutningi
söng og lútutónlistar, sem talin er
að uppruna frá Márum. Luis
Milan og Alonso Mundarra sömdu
mikið fyrir lútu og Vihuela. Diego
Ortiz var „maestro de capilla" hjá
hertoganum af Alba, meðan hann
var sendiherra í Napólí og síðar á
Spáni. Hann samdi margvislega
tónlist og auk þess ritgerð um
„listina að semja tilbrigði á hljóð-
færi“.
Tðnllst
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
Juan Vasquez starfaði i Anda-
lúsíu og samdi aðallega verald-
lega tónlist. Þriðji flokkur tón-
leikanna var tónlist frá Frakk-
landi, en þar höfðu trúbadorarnir
lagt grunninn að túlkun orðsins i
söng. Adrian Le Roy var fyrst og
fremst útgefandi, en gerði mikið
af þvi að útsetja söngtónlist fyrir
lútu og ritaði bók um það, hvernig
best er að umrita kórtónlist fyrir
einsöng með lútuundirleik. Það
gagnar ef til vill lítið að halda
þessari upptalningu áfram, en því
er þessi formáli um sögu tónlistar
og höfunda orðinn svo langur, að
það kom undirrituðum á óvart
hversu hljómleikagestir virtust
vera slegnir út af laginu. Það er
varla nema von að fólki fallist
hendur, svona fyrst til að byrja
með, þegar flutt er tónlist sem
tilheyrir löngu liðnum menning-
artímabilum, sem auk þess eru án
allrar menningarlegrar samsvör-
unar í íslenskri sögu. Það þarf
nauðsynlega að undirbúa slíka
tónleika og veita meiri upplýsing-
ar um tónlist og höfunda, svo fólk
geti notið flutningsins að gagni.
Michael Schopper er ágætur
söngvari og flutti söngvana með
nærfærni en stundum of mikilli.
Dieter Kirsch lútuleikari og
Laurenzius Strehl gambaleikari
aðstoðuðu af smekkvisi. Besti
hluti tónleikanna voru ensku lög-
in, sérstaklega eftir John
Dowland. Hann var víðfrægur og
dáður en dó f fátækt, umkomu-
laus og bitur. Söngtónlist eftir
Dowland er talin með þeirri bestu
sem rituð var á þessari gullöld
söngsins. Philipp Rosetter var
einnig frægur lútuleikari og eftir
hann fluttu félagarnir þrjú lög,
þar á meðal hið fræga What then
is love but mourning, sem
Schopper söng frábærlega vel.
Fynr undirritaðan var þessi
söngskemmtun einhver sú besta,
um langan tíma, fyrst og fremst
vegna tónlistarinnar, sem býr yfir
þeim töfrum, sem ekki verða skil-
greindir í orðum.
Jón Asgcirsson
Stolnar stundir
Hjörtur Pálsson
Hjörtur Pálsson:
FIMMSTRENGJALJOÐ
Helgafell 1977.
LJÖÐ Hjartar Pálssonar sverja
sig i ætt við skáldskap einkenn-
andi fyrir íslenska fræðimenn
sem yrkja í tómstundum sínum.
Oftast eru þessi ljóð hefðbundin
að formi, en með ýmsum tilbrigð-
um þó. Eftir formbyltinguna hafa
sumir þessara fræðimanna ort
jöfnum höndum rimað og órímað.
En það breytir ekki svo miklu.
Hugsunin er yfirieitt í föstum
skorðum, ekki er hætt sér of langt
til móts við það sem nýstárlegt
gæti kallast. Ætli ljóð eins og til
dæmis Leit í Fimmstrengjaljóð-
um Hjartar Pálssonar segi ekki
eitthvað um þetta:
Eins og finna opna perluskel
óvænt: að finna til á nyjan hátt
og ætla að binda alla reynslu sfna
f orð á samri stund ...
Og leita þeirra lengi,.
uns hún er týnd
f löðrið hvftt sem flæðir
vfir sandinn.
Þetta er vel ort eins og svo mörg
ljóð í Fimmstrengjaljóðum. Ann-
að ljóð, Að sitja, þykir mér einnig
lýsa skáldinu prýðilega:
Að sitja vfir þessum stóru hókum
með kiukku sem gengur hægt
nei betri eru stolnar stundir
og óskrifaðar bækur.
Þetta brot úr Að sitja eru orð
lífsnautnamanns með 'niðurstöð-
inni „ekkert er betra en annað“.
Viss togstreita í skáldskap Hjart-
ar Pálssonar milli skyldu og
frelsiskenndar sem heimtar að fá
að njóta sín gæðir sum ljóðin
spennu og gerir þau skemmtileg
aflestrar. Hjörtur kemur til dyr-
anna eins og hann er klæddur,
reynir ekki að leynast bak við
hátíðlegt líkinga- og myndmál
þótt þvf bregði að vísu fyrir. Per-
sónulegustu ljóðin þykja mér at-
hyglisverðust. I þeim kynnumst
við skáldi sem vill ekki sýnast, er
hreinskilinn og umfram allt
mannlegur. £g held að iðkun
ljóðagerðar af slíku tagi eigi
einna best við skáldskapargáfu
Hjartar. 1 þeim kemur fram
gletni sem Hirti er eiginleg og á
lika rétt á sér i ljóði, ekki siður en
alvara.
Því skal ekki leynt að sum ljóð
þessarar bókar kann ég ekki að
meta. Ég felli mig til dæmis ekki
við Sveig á aðventu, en býst við að
mörgum muni þykja þessi
hispurslausi ljóðaflokkur um fæð-
ingu Krists forvitnilegur. I
Hverfisgötu, fjórða kafla bókar-
innar, eru hásk ljóð sem hitta i
mark, til dæmis Frjálslyndi þar
sem vikið er að afskiptasemi
þeirra sem vilja hafa vit fyrir
öðrum.
Nokkur ástaljóð bókarinnar eru
Bökmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
frumleg til að mynda I orðastað
ófrjós Aþenings og Varnarleysi.
Önnur eru átakalltil, bergmál frá
öðrum skáldum: ísöld og Þér ann
ég þó eru meðal þeirra.
Fimmstrengjaljóð er að mörgu
leyti ójöfn bók, en ber þess vitni
að skáldið stefnir að listrænu
landnámi tilfinninga og vits-
muna. Bókin er að mínum dómi
ekki það framhald Dynfaravísna
(1972) sem vænta mátti. En þetta
er fjölbreytt Ijóðasafn og um vis-
bending merkilega þróun
íslenskrar Ijóðlistar.
Tilbúið undir tréverk
til sölu 3ja herb. íbúð við Spóahóla tilbúin
undir tréverk. íbúðin er á 3. hæð í 3ja hæða
stigahúsi og verður tilbúin undir tréverk 1. nóv.
n.k.
Jörfabakki
4ra herb. íbúð á 2. hæð við Jörvabakka íbúðin
er um 100 fm. Þvottaherbergi inn af eldhúsi.
íbúðin getur verið laus fljótlega. Uppl. í símum
73732 — 86854
Til sölu
Fasteignin Bolholt 6
DDDDCOCDD
OOOPOOGOCGOC
nÐ0ÐO|lDOCD
Vorum að fá til sölumeðferðar fasteignina nr. 6
við Bolholt. Samanlagður gólfflötur hússins er
ca. 4000 fm. Hugsanlegt er að selja eignina í
einu lagi eða minni einingum
Teikningar og allar frekari upplýsingar á skrif-
stofunni.
rm FASTEIGNA
LllJ HÖLLIN
FASTEIGNAVIÐSKIPTI
MIÐBÆR-HÁALEITISBRAUT 58-60
SÍMAR-35300 & 35301
Agnar Ólafsson. Arnar Sigurðsson, Hafþór Ingi Jónsson hdl.
EFÞAÐERFRETT-
NÆMTÞÁERÞAÐÍ
MORGUNBLAÐINU

Al ÆLYSINGA-
SIMINN KK:
22480

NÝLENDUGATA 70 FM
3ja herbergja íbúð í þríbýlishúsi.
Góðar innréttingar. Verð 5.5 — 6
millj. Útb. 4 millj.
RAUÐARAR-
STÍGUR CA. 75 FM
Góð 3ja herbergja ibúð á jarð-
hæð i fjölbýlishúsi. Laus fljót-
lega. Útb. 4.4 millj.
HÓFGERÐI 85 FM
3ja herbergja sérhæð i tvibýlis-
húsi. Sér inngangur, sér hiti,
falleg lóð. Bilskúrsréttur. Verð 9
millj. Útb. 6 millj.
FRAMNES-
VEGUR 115FM
4ra—5 herbergja hæð + ris í
tvibýlishúsi. Hugguleg ibúð með
sér hita og sér inngangi. Verð
8.5 millj. Útb. 6 millj.
HRAUNPRÝÐI 120FM
Neðri hæð i tvibýlishúsi. Húsið
er forskalað timbur og er 5 her-
bergi. Sér hiti. sér inngangur.
Verð 10 millj. Útb. 7 millj.
SELTJARNARNES
Skemmtilegt parhús á tveim
hæðum. Á efri hæð eru 5 svefn-
herbergi, og stórt fjölskylduher-
bergi. Á neðri hæð: Stofa, eld-
hús, baðherbergi. þvottahús og
geymsla. Bilskúrsréttur. Útb. 1 5
millj.
EINBÝLI GARÐABÆ
Litið einbýlishús i fallegu rólegu
umhverfi. Verð 8.7 milli.
SELFOSS EINBÝLI
1 20 fm. viðlagasjoöshus a einm
hæð. Eignin er i góðu ástandi
Verð 8.5 — 9 millj. Útb 5.5
millj.
VOGAR
VATNSLEYSUSTRÖND
1 20 fm. einbýlishús á einni hæð
er skiptist i 4 svefnherbergi. 30
fm. stofu, eldhús, bað og þvotta-
herbergi. Bilskúr.
HVERAGERÐI
Til sölu nokkrar raðhúsa- bg
einbýlishúsalóðir. Öll gjöld
greidd. teikningar fylgja.
LAUFÁS
GRENSÁSVEGI22-24
(LITAVERSHÚSINU 3.HÆÐ)
SÍMI 82744
KVÖLDSÍMAR SÖLUMANNA
GUNNAR ÞORSTEINSSON I87I0