Morgunblaðið - 21.01.1978, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. JANUAR 1978
^ÁUÍÁMÍA
„Umræðurnar í framhaldsskólunum um utanríkismálin voru lærdómsríkar,
rök „herstöðvaandstæðinga" áttu ekki við."

eftir Hannes Gissurarson
Blað og fundir
um utanríkisstefnuna
I nóvembermánuði sl. gáfum við
Kristján Hjaltason viðskiptanemi og
Skafti Harðarson verzlunarmaður út
blað um utanrfkismál og héldum fundi í
mörgum framhaldsskólum landsins und-
ir kjörorðunum: „Samvinna Vestur-
landa — Sókn til frelsis". Blaðinu
dreifðum við til eins margra framhalds-
skólanema og annars ungs fólks og við
gátum með aðstoð fjölmargra áhuga-
manna. Við skoruðum á „Samtök her-
stöðvaandstæðinga", sem starfa enn, að
mæta okkur á fundunum, og tóku þau
áskoruninni. Við töldum (og teljum)
brýna nauðsyn bera til að hafa annan
hátt á umræðum um utanríkismál en
verið hefur síðustu árin og að minna enn
á rökin fyrir utanríkisstefnu Islendinga,
aðildinni að Atlantshafsbandalaginu frá
1949, varnarsamvinnunni við Banda-
ríkjamenn frá 1951 og annarrj samvinnu
við vestrænar lýðræðisþjóðir. í frjálsu
stjórnskipulagi bera einstaklingarnir
ábyrgð á gerðum sínum, verða að velja
og hafna af skynsemi, mega ekki hætta
að hugsa að frelsinu fengnu. Þessar um-
ræður um utanríkismálin voru mjög
skemmtilegar, fundirnir voru fjölsóttir
og tókust ágætlega. Athyglisvert var, að
menn úr Fylkingunni, stjórnmálasam-
tökum óvita, vörðu oftast mál „her-
stöðvaandstæðinga" og að kennarar I
„samfélagsfræðum" við skólana voru
víða ræðumenn þeirra. En umræðurnar
sjálfar voru umfram allt lærdómsríkar,
‘viðbrögð þjóðviljamanna og „herstöðva-
andstæðinga" við athöfnum okkar fróð-
leg. Ég er reynslunni ríkari um umræðu-
hátt „herstöðvaandstæðinga" og ætla að
deila henni með Iesendum í þessari
grein.
Þögn þjóðvilja-
manna um efnið
Þjóðviljamenn ræddu það ekki efnis-
lega, sem gat að lita í blaði okkar þre-
menninganna. Þeir ræddu ekki grein
Jónasar Haralz um viðskiptamálin, ekki
grein Björns Bjarnasonar um varnar-
málin, ekki svör Jóns Baldvins Hanni-
balssonar, Davíðs Oddssonar og Guð-
mundar G. Þórarinssonar við spurningt
okkar um utanríkisstefnuna, ekki upp-
lýsingarnar i blaðinu um hernaðargildi
Islands, vígbúnað Kremlverja, efnahags-
málin og varnarmálin, lýðræðishreyfing-
arnar í Grikklandi, Portúgal og á Spáni
og andófshreyfingarnar í Ráðstjórnar-
ríkjunum, Póllandi og Tékkóslóvakíu.
Allt skiptir þetta þó miklu máli, þegar
utanrikisstefnan er tekin, um það eru
flestir sammála. Hvað ræddu þjóðvilja-
menn? Þeir sömdu rangar fréttir um
fundi okkar: breyttu orðalagi ályktana,
sem samþykktar voru, breyttu tölum í
atkvæðagreiðslum, höfðu það ranglega
eftir mér, að ég væri fylgjandi kjarn-
orkuvopnavörnum í Keflavíkurstöðinni.
(Þeir notuðu með öðrum orðum það
frelsi, sem „málfrelsissjóðurinn" nýi
berst fyrir — frelsi til ósanninda, frelsi
Söguberavilla
„herstöðvaandstæðinga“
Víkjum frá umræðuhætti þjóðvilja-
manna að umræðuhætti þeirra „her-
stöðvaandstæðinga", sem mættu okkur á
fundunum. Þeir gerðu sig seka um al-
gengustu rökvillur þrætubókarmanna.
Umræðuefnið var utanríkisstefnan,
einkum ákvörðunin um varnarsamvinn-
una vestrænu 1949—1951. Við töldum
þessa ákvörðun rétta, þeir ranga. Með
hvaða rökum? Hvaða hátt höfðu þeir á
að sanna mál sitt? I fyrsta lagi sögðu
þeir sögur af fólskuverkum Bandaríkja-
manna um allan heim (einkum í Víet-
nam og Chíle). I öðru lagi skýrðu þeir
varnarsamvinnuna sem hagsmunatrygg-
ingu „íslenzku borgarastéttarinnar".
Með þessum rökum höfnuðu þeir utan-
rlkisstefnunni sem rangri! (Þeir eru
hættir að nota þjóðernisrökin og ráð-
stjórnarsælurökin, því að reynslan hefur
ógilt þau.) Það er ómaksins vert að
benda á hugsunarvillur þeirra sem eru
allt of algengar í umræðum. I fyrsta lagi:
Menn sanna ekki réttmæti eða óréttmæti
ákvörðunar með þvf að segja sögur
(hvort sem sögurnar eru sannar eða
ósannar). Að taka ákvörðun er að velja
um ófullkomna kosti veruleikans, en
ekki að óska eftir fullkomnum kosti.
Kostir veruleikans f utanríkismálum
voru og eru tveir, samvinna við Banda-
ríkjamenn og samvinna við Kremlverja.
(Þessa efnislegu staðhæfingu ber auð-
vitað að rökstyðja sérstaklega. Það er
auðvelt. Eða hver er þriðji kosturinn?)
Þess vegna eru rétt rök fyrir eða gegn
utanrfkisstefnunni fólgin I samanburði
þessara tveggja kosta frá einhverju sjón-
armiði, til dæmis viðskiptalegu eða
menningarlegu. Sögur um annan kost-
inn einan skipta ekki máli, þvf að vand-
inn er ekki sá, hvort hann sé góður eða
ekki, heldur hinn, hvor kosturinn sé
betri fyrir tslendinga en hinn að gefnum
aðstæðum. Sögurnar um fólskuverk
Bandarfkjamanna geta því ekki gegnt
hlutverki raka fyrir eða gegn ákvörðun
Islendinga um samvinnu við þá. Þær
voru á fundunum oftast heimildir um
lítið annað en tilfinningalff söguberans.
(„Herstöðvaandstæðingarnir" gerðu
ekki heldur nauðsynlegan greinarmun á
bandarfskum stjórnvöldum og banda-
rískum fyrirtækjum eða á afglöpum ein-
staklinga og á stefnu stjórnvalda, þeir
rugluðu öllu saman.) En sjálfa rökvill-
una, sem „herstöðvaandstæðingar"
gerðu, af því að þeir kunnu ekki rök-
fræði ákvarðana, má kalla „söguberavill-
una“.
Hvatavilla
„herstöðvaandstæðinga“
I öðru lagi: Sú söguskýring „her-
stöðvaandstæðinga" á utanríkisstefn-
unni frá 1949, að hún hafi verið tekin
sem hagsmunatrygging „íslenzku borg-
arastéttarinnar", að hún hafi verið
árangur „samsæris" hennar, er í anda
„vúlgarmarxismans" — þeirrar einföld-
unar sögulegrar efnishyggju Marx, sem
vitgrannir fylgismenn hans frömdu, að
vísu einungis til hagnaðarhvatar til skýr-
ingar sögulegra atburða. Spurning

UtanríJcissti
Islendinga:
Rannsóknir oe rn
n' “'"'dlku,
Nkiiráöh^rr*
Bjsrn*»on_
varnarmálum
Viðhoríin
n til frelsix
i austrii
Ellimörk
á yofunni
Skafti
'ðarson
nnréttindi
sjálfstæði sitt ekki með yfirlýsingum,
heldur með samvinnu við aðrar þjóðir.
Islendingar verða umfram allt að nota
fyrirhyggju í utanríkismálum, hafna
óskhyggju. Þeir ráða ekki leikreglum
alþjóðamála, aðstæðum á vettvangi
þeirra. Utanríkisstefnan er tekin með á
áhættureikningi, ef svo má segja, öryggi
þjóðarinnar er tryggt með þvf að koma
áhættunni niður í lágmark, ná einhverju
valdi á aðstæðunum. Hverjar eru þessar
aðstæður Islendinga? Hverjir eru með
öðrum orðum stefnuvaldar fslenzkra ut-
anríkismála? Þeir eru fjórir: (1) lega
landsins, (2) fólksfjöldinn, (3) efna-
hagslegar aðstæður og (4) menningarleg
viðhorf þjóðarinnar. Hvað verður ráðið
af þeim um rökrétta utanríkisstefnu Is-
lendinga? (1) Hernaðargildi íslands er
umtalsvert, þess vegna geta íslendingar
ekki verið hlutlausir án varna. (2)
Fólksfjöldinn (eða fólksfæðin) nægir
<ekki til þess að halda úti þjóðarher að
dæmi Svía og Svisslendinga, þess vegna
verða Islendingar að hafa varnarsam-
vinnu við aðrar þjóðir. (3) Utflutnings-
vörur landsmanna eru einhæfar og þeir
háðari innflutningi en flestar aðrar þjóð-
ir, þess vegna verða íslendingar að
tryggja markaði fyrir vörur sínar og
aðflutninga. (4) Menning Islendinga er
vestræn, hana má kenna við mannrétt-
indi og lýðræði eins og menningu Banda-
rfkjamanna, Breta og Norðurlanda-
manna, þess vegna eiga þeir og aðrar
lýðræðisþjóðir þá sameiginlegu hags-
muni að verja hugsjónirnar. Þessi voru
og eru rökin, sem hníga að utanríkis-
stefnunni. Samvinnan við aðrar vestur-
landaþjóðir er því bæði óumflýjanleg og
æskileg. (Gera ber þennan greinarmun:
Stefna Finna í utanríkismálum er lík-
lega óumflýjanleg vegna aðstæðna
þeirra, en hún er ekki æskileg.) Islend-
ingar eiga að vinna með öðrum þjóðum
Vesturlanda, leggja lóð sitt á vogarskál-
ina með þeim.
Að skilja ekki
vanda heimsmálanna
„Herstöðvaandstæðingar" gerðu áður-
nefndar rökvillur og margar fleiri í mál-
flutningi sfnum, og auk þess var van-
þekking þeirra í sumum efnum áber-
andi, staðreyndavillur og missagnir. Al-
varlegra var þó það, að þeir skildu ekki
vanda hinnar fámennu íslenzku þjóðar í
ófullkomnum og viðsjárverðum heimi,
skildu ekki þá hættu, sem okkur og
öðrum fbúum á hinum litla lýðræðis-
skika í heiminum stafar áf valdhöfum
alræðisrfkjanna, skildu ekki þann grein-
armun, sem gera verður þrátt fyrir allt f
„innri gerð“ risaveldanna, Bandarfkj-
anna og Ráðstjórnarríkjanna. Tilraun
okkar til að leggja rökstutt mat á risa-
veldin og rfkjabandalögin, Atlantshafs-
bandalagið og Varsjárbandalagið, töldu
þeir einungis óskiljanlegan stuðning
okkar við hernað og herstöðvar. Við vor-
um á máli þeirra „herstöðvasinnar“,
fulltrúar hins illa, þeir „herstöðvaand-
stæðingar", fulltrúar hins góða. Þeir
skildu ekki, að óhægt er að tala um fyrir
þeim, sem trúa á vopnavaldið eins og
Kremlverjr gera, skildu ekki, að vestur-
landabúar verða að sýna þeim það með
LÆRDOMSRIKAR UMRÆÐUR
án ábyrgðar.) Þjóðviljamenn tðldu það
skipta öllu máli, að „herstöðvaandstæð-
ingar" gerðu ályktanir, með því að fylg-
ismenn þeirra voru í meirihluta á flest-
um fundum okkar (eða öllu heldur f lok
þeirra, þegar flestir voru farnir). Þeir
töldu það til marks um sigur þeirra. Vita
þeir það ekki, að stundarvinsældir og
gildi raka eru sitt hvað? Vita þeir það
ekki, að eina ályktunin, sem skiptir máli,
er sú, sem þjóðin gerir í frjálsum kosn-
íngum? Við „smölum“ ekki á fundi eins
og „herstöövaandstæðingar" (sem ráku
sömu hjörðina á marga fundi). Það er
fjarri okkur. Við leiðum rök að skoðun
okkar og veljum að sjálfsögðu þann eina
vettvang, sem fylgismenn „herstöðva-
andstæðinga" eru einhverjir eftir á —
framhaldsskólana. Það var fagnaðarefni
okkar, að þeir fjölmenntu á fundina, við
þá bar nauðsyn til að ræða. Sá sigrar að
lokum, sem hefur gildari rökin, því að
ekki er hægt að rugla dómgreind margra
fullvita manna til iengdar. Eftir nokkur
ár og meiri lífsreynslu munu flestir
ungra fylgismanna „herstöðvaandstæð-
inga" hverfa frá þessum samtökum.
þeirra er: „Hver hagnast á ákvörðun-
inni?“ — og þeir telja svartð við spurn-
ingunni sanna eitthvað um samsæri
þeirra, sem hagnast á henni. En rétta
spurningin er auðvitað: „Hvað ræður
ákvörðuninni?" — og hún jafngildir
ekki fyrri spurningunni. Staðreyndir ut-
anríkismálanna ógilda einnig allar hags-
muna- og hagnaðarskýringarnar. Hvers
vegna voru Ölafur Thors og Bjarni Bene-
diktsson andvígir landleiguskoðun Jón-
asar Jónssonar frá Hriflu? Og voru for-
ingjar verkamannaflokkanna í Noregi,
Danmörku, Bretlandi, Hollandi og
Belgíu, sem höfðu forgöngu um stofnun
Atlantshafsbandalagsins, að tryggja
hagsmuni „borgarastéttarinnar" eða
Bandaríkjamanna? Sagnfræðingar, sem
kunna vísindaleg vinnubrögð, kenna
ekki samsæriskenningar og vísa ekki til
hvata (hvorki kynhVatar eins og fylgis-
menn Freuds eða hagnaðarhvatar eins
og fylgismenn Marx) til skýringar sögu-
legra atburða, heldur greina þeir þær
aðstæður, sem ráða afstöðu einstakling-
anna, valda stefnu þeirra. Utanrfkis-
stefnan fslenzka var ekki tekin vegna
„samsæris borgarastéttarinnar" eða „ills
fsetnings borgaralegra stjórnmála-
manna". Slfkar söguskýringar eru ein-
ungis til marks um hleypidóma þeirra,
sem gefa þær. Auk þess hafa orð eins og
„borgarastétt" og „öreigastétt" misst
alla merkingu í nútímamáli, hvort sem
þau hafa átt við eitthvað eða ekki á
nftjándu öldinni. Þeir, sem nota þau eða
misnota, kunna ekki að hugsa, eru f
flokki vísindalegra forngripa. Hugsunar-
villu þeirra má kalla „hvatavilluna".
Rökrétt utanríkis-
stefna fslendinga
Ég hef bent á þann umræðuhátt „her-
stöðvaandstæðinga“, sem hafnað er af
öllum rökfræðingum. Rök þeirra, að
segja sögur og vísa til hvata andstæð-
ingsins, eiga ekki við efnið. En hvaða
hugsunarhátt ber mönnum að temja sér í
utanríkismálum? A fundunum bentum
við á tilgang utanríkisstefnunnar og að-
stæðurnar, sem hún er tekin við: Utan-
ríkisstefna íslenzku þjóðarinnar er tekin
til tryggingar sjálfstæði hennar og það
haft f huga, að vopnlaus smáþjóð tryggir
nægilegum viðbúnaði að þeir sigri ekki í
átökum. Við erum auðvitað allir her-
stöðvaandstæðingar, í réttri merkingu
orðsins en sumir okkar eru ekki blindir,
sjá herstöðvar alræðisríkjanna. Herstöð-
in á Miðnesheiði er ill nauðsyn. En hún
er nauðsyn. Hún er mikilvægur hlekkur
í þeirri varnarkeðju vestrænna þjóða,
sem ein getur fælt Kremlverja frá árás.
„Herstöðvaandstæðingar" axla ekki þá
ábyrgð, sem fylgir frelsi vesturlandabú-
anna. Þeir leggja á flótta til annars
heims, þar sem þjóðirnar geta lagt niður
vopn, án þess að vigstaða þeirra breytist,
þar sem friðlýsipgarnar nægja til að
tryggja friðinn og þar sem óskir frómra
manna rætast án fyrirhafnar. En sá
heimur er einungis hugarheimur þeirra,
lífsreynslan ein, reynslan af þessum
heimi, getur komið fylgismönnum „her-
stöðvaandstæðinga", sem sumir eru
vafalaust einlægir hugsjónamenn, i
skilning um þessi efni. Við getum ein-
ungis vonað, að það taki ekki of langan
tfma, og reynt á meðan að rökræða við
þá, sá fræk-ornum efans í sálir þeirra.