Morgunblaðið - 22.01.1978, Blaðsíða 24

I
24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. JANUAR 1978
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiBsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen.
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn GuSmundsson.
Bjöm Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. simi 10100.
ASalstræti 6. simi 22480.
Áskriftargjald 1 700.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 90.00 kr. eintakiS.
izt að ná verulegum
árangri i að koma fjárhag
þjóðarinnar á réttan kjöl
eftir óstjórn og veizluhöld
vinstri stjórnarinnar. En
ríkisstjórn og Alþingi ráða
ekki öllu. Þeir, sem
ákvarðanir taka í launa-
málum, geta haft úrslita-
þeir sjálfir tóku um sín
launakjör. Það er kapituli
út af fyrir sig.
Þær ákvarðanir, sem
þannig voru teknar á öllum
sviðum kjaramála á síðasta
ári, voru rangar og munu
hafa alvarlegar afleiðingar
á þessu ári. Þetta er öllum
Hinn þögli meirihluti
Umræður um þjóðfélags-
mál einkennast í vax-
andi mæli af hávaða. Þeir
sem vilja láta taka eftir sér
og sínum skoðunum hafa
sig mjög í frammi í fjöl-
miðlum. Af þeim athöfnum
verður stundum sá mis-
skilningur, að margir telja
þennan hávaða hið sama og
almenningsálit.
Mikill meirihluti þjóðar-
innar er áhorfandi og
áheyrandi í þessum leik,
fylgist með en lætur ekki
til sín taka eða í sér heyra.
Þetta er hinn hljóðláti
meirihluti — hinn þögli
meirihluti, sem stundum
er talað um. Þessi meiri-
hluti, sem að lokum ræður
úrslitum í málefnum
þjóðarinnar — i kosning-
um —, er íhugull upplýstur
og vel menntaður og lætur
ekki segja sér fyrir verk-
um eða hafa áhrif á sig með
slagorðum, upphrópunum,
æsingi og hávaða. Þegar til
úrslita dregur þarf þessi
þögii meirihluti að láta að
sér kveða með afdráttar-
lausum hætti og koma
þannig í veg fyrir, að hinn
hávaðasami minnihluti
verði um of ríkjandi í þjóð-
málaumræðum.
Á þessu ári fara fram
kosningar til sveitar-
stjórna og alþingis. Þetta
eru mikilvægar kosningar,
sem fram fara á tímum
óvissu um framvindu í mál-
um þjóðarinnar. Með þolin-
mæði og þrautseigju hafði
núverandi ríkisstjórn tek-
áhrif á gang efnahags- og
atvinnumála. Sú stefna,
sem mörkuð var í kjara-
samningum verkalýðssam-
taka og vinnuveitenda s.l.
sumar var röng og hlaut
óhjákvæmilega að hafa í
för með sér stóraukna
verðbólgu eins og Morgun-
blaðið benti rækilega á þá
þegar. Sú stefna, sem
mörkuð var í kjara-
samningum ríkisstjórnar
og opinberra starfsmanna
s.l. haust var einnig röng
og hlaut að hafa i för með
sér verulega aukna skatt-
heimtu á landslýð eins og
Morgunblaðið benti á þá
þegar og siðan hefur komið
fram. Og ekki bættu al-
þingismenn úr skák með
þeim ákvörðunum, sem
ljóst — hverjum einstök-
um þjóðfélagsþegn verður
þetta ljóst, þegar hann
íhugar málið. Hvaða vit er í
því að hækka kaupgjald
um 60—80% til þess að ná
fram 8% aukningu kaup-
máttar á einu ári?
Ríkisstjórn Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknar-
flokks, sem hafði þegar náð
umtalsverðum árangri,
hlýtur að taka hér í taum-
ana. Mörgum kann að sýn-
ast, að það hefði hún átt að
gera áður en kjara-
samningar voru gerðir s.l.
sumar og koma þannig í
veg fyrir að þeir hefðu
stefnumarkandi áhrif á
aðrar kjaraákvarðanir. Það
var ekki gert og um það
þýðir ekki að fást úr þessu.
Við erum nú að nálgast
endapunkt verðbólguæðis-
ins. Hingað til hefur verð-
bólgan verið fjármögnuð
m.a. með mjög verulegum
erlendum lántökum. Það
er ekki lengur hægt og nú
er komið að skuldadögum.
Ef fram fer sem horfir ríð-
ur ný holskefla óðaverð-
bólgu yfir landið á þessu
ári og þar sem ekki verður
unnt að fjármagna hana
með erlendum lántökum
og ekki er vit i því jafnvel
þótt það væri hægt, verður
að grípa í taumana og koma
í veg fyrir þá þróun, sem
ella yrði.
Þær aðgerðir sem til þarf
eru auðvitað sársaukafull-
ar en þær eru óhjákvæmi-
legar. Verði ekki til þeirra
gripið verða afleiðingarnar
enn alvarlegri með stöðvun
atvinnufyrirtækja og at-
vinnuleysi. Við eigum um
það að velja nú að tryggja
þann kaupmátt, sem náðst
hefur með skynsamlegum
aðgerðum eða standa
frammi fyrir atvinnuleysi
síðar á árinu.
Hinn hávaðasami minni
hluti mun vafalaust. ærast
við slíkar ráðstafanir. Þess
vegna þarf hin þögli meiri-
hluti, ábyrgt og íhugult
fólk, að veita stjórnvöldum
þann stuðning, sem þarf.
| Reykj avíkurbréf
^♦♦.♦♦♦♦♦♦♦♦<Laugardagur 21. janúar..
Bækur
Nú er jólabókastriðið liðið. Það
er því ekki út í hött að huga að
bókaútgáfu í upphafi nýs árs.
Ragnar Jónsson í Smára sagði
m.a. í samtali við Morgunblaðið
þegar hann ræddi um bókaútgáf-
una hér á landi í október s.l., að
„mestur hlutinn eða um 90%
gizka ég á er innlend vinna og
heilbrigð fjárfesting, umsetning í
heild skiptir hundruðum milljóna
og í henni þar af leiðandi veruleg-
ur gjaldeyrissparnaður. Stór hluti
þeirra bóka, sem út koma, er
menntandi og hefur uppeldislegt
gildi og bókin hefur það urafram
margt annað, að hún heldur verð-
mæti sínu um aldir.“
En Ragnar Jónsson lætur ekki
þar við sitja heldur bætir hann
við svofelldri athugasemd um
bókaútgáfu hér á landi: „Mér
þykir hins vegar illt til þess að
hugsa, að af hverri bók skuli mað-
ur þurfa að rétta ríkisvaldjnu um
þúsund krónur í söluskatt. Ég hef
nú fengizt við bókaútgáfu næst-
um hálfa öld og það hefur alltgf
verið helzta vandamálið að finna
eina, tvær eða þrjár bækur til að
standa undir útgáfunni að öðru
leyti og mín reynsla er sú, að um
70% bókanna seljast ekki fyrir
kostnaði. Samt hefur verið haldið
áfram, því að það er með bókaút-
gáfuna eins og áfengi og eiturlyf,
að þegar menn eru einu sinni
byrjaðir er erfitt að hætta."
Vonandi verður bókaútgáfa ein-
asta „eiturlyfið", sem heldur velli
hér á landi. tslenzka þjóðin verð-
ur vonandi ávallt háð bókum og
bókaútgáfu; betra er berfættum
en bókarlausum að vera o.s.frv.
En ríkið hefur svo sannarlega
ekki komið til móts við bókaútgáf-
una í landinu, hvorki rithöfunda
né forlög, og mættu leikmenn
gjarnan íhuga þau orð Ragnars í
Smára, sem hér hefur verið vitn-
að til. Aftur á móti má bæta því
við til gamans, sem Guðmundur
Jakobsson bókaútgefandi sagði í
skemmtilegu samtali hér í blað-
inu í desember s.l.:
„Þessi eilífi barlómur í bókaút-
gefendum er hreint kjaftæði, skal
ég segja þér. Hvað hafa svo sem
margir útgefendur farið á haus-
inn? Enginn á sfðustu árum. Eng-
inn. Enda get ég nú ekki annað
séð en að umsvif þeirra, sem mest
berja sér, séu sæmilega peninga-
leg. Nei, væni minn. Bókaútgáfa
er góð atvinna, sem bezt sést á því
að ég hef nú verið í tuttugu ár að
reyna að komast á hausinn i þessu
og mér hefur ekki tekizt það
enn.“
Höfundar
Fullyrða má, að höfundum sé
ekki sýndur sá sómi hér á landi,
sem er nauðsynlegt til þess að
þeir standist erfiða samkeppni,
ekki sízt að utan. Nú skulu þessar
fullyrðingar studdar nokkrum
rökum í framhaldi af ummælum
Ragnars í Smára.
Þegar íslenzka kvikmyndin
Morðsaga var frumsýnd birtust
greinar um hana hér f blaðinu,
m.a. eftir kvikmyndagagnrýnend-
ur þess, og mátti þar m a. sjá
þessa setningu: „A meðan út-
hlutunarnefnd listamannalauna
ryður fé í ólesin og/eða útbrunn-
in „skáld“, þá hafa nútíma tónlist-
armenn (sem gamlingjar nefna
gjarnan ,,poppara“) og kvik-
myndagerðarmenn hlotið litla
náð fyrir augum þessara háæru-
verðugu nefndar."
Einkennilegt er að sjá slfkar
fullyrðingar, þegar vitað er að
flestir rithöfundar hér á landi
eiga mjög undir högg að sækja og
f raun og veru virðast einungis
örfáir gamalgrónir stórmeistarar
hafa efni á að veita sér þann
munað að lifa á ritstörfum sinum
einum. Hinir verða flestir að
þræla og vinna fyrir sér og sínum,
en það eykur a.m.k. ekki afkasta-
getuna, allra sízt þegar menn eru
komnir á miðjan aldur og taka að
mæðast nokkuð í glímunni við
hversdagslegt basl og skatt-
heimtumenn rfkisins.
Það er rétt, að sumir rithQfund-
ar.fá eins og aðrir listamenn dá-
litla uppbót frá úthlutunarnefnd
listamannalauna, en hún hefur
litla sem enga þýðingu vegna
verðbólgu, sem hrjáð hefur ís-
lenzkt þjóðfélag árum saman, og
mundi lfklega ekki skipta neinu
máli fyrir þessa rithöfunda, hvort
laun þessi yrðu lögð niður eða
ekki. Það getur ekki riðið bagga-
muninn, hvort menn fá um eða
yfir 100.000.— kr. á ári, auk þess
sem þessir peningar fara að
mestu aftur í rfkishítina, a.m.k. ef
rithöfundurinn vinnur ærlegt
handtak fyrir utan ritstörf sfn.
Þannig er fyrrnefnd fullyrðing út
í bláinn og tekur raunar ekki að
ræða hana f alvöru.
En snúum okkur nú aftur að
bókinni og kjörum rithöfunda. Þá
er ekki úr vegi að setja upp dálft-
ið dæmi, svo að menn skilji,
hvernig staðan er. Þó er rétt að
taka fram, áður en það verður
gert, að rithöfundar geta nú hlot-
ið starfslaun i nokkra mánuði og
má fullyrða, að þau eru bezta
kjarabót, sem þeir hafa að öllum
lfkindum fengið fyrr og síðar. En
þá er þess að geta, að þeir rithöf-
undar, sem eru í fullu starfi, geta
ekki fengið nema tveggja mánaða
laun sem nefnast viðbótarritlaun,
og eru e.k. uppbót á bók, sem þeir
hafa gefið út. Þó að þessi laun séu
dálítil búbót, eiga þau það sam-
merkt með listamannalaunum, að
þau duga lítið í glímunni við verð-
bólguna. Auk þess eru starfslaun-
in engin gjöf ríkisins til rithöf-
unda, heldur hefur rfkið komið
dálftið til móts við þá með því að
endurgjalda þeim með þessum
hætti örlítið af þeim gífurlegu
fjármunum, sem ríkið tekur til
sín f sköttum og skyldum af út-
gáfu ritverka, svo að ekki sé nú
talað um gffurleg afnot á almenn-
ingsbókasöfnum á verkum ís-
lenzkra rithöfunda, en greiðsla
fyrir þau er ekki teljandi. Sann-
leikurinn er sá, að rithöfundur-
inn fær minnst fyrir bókina, sem
hann semur, en rikið mest. Aðrir,
s.s. forlög, prentarar, bókbindar-
ar og aðrir bókagerðarmenn, svo
og prentsmiðjur, fá drjúgan skerf
í sinn hlut, en þá er þess einnig að
gæta, að ríkið tekur skatta af
þessum aðilum, ekki síður en rit-
höfundum, svo að í raun og veru
er það ríkið, seml*É#est ber úr
býtum. Og svo ofsaleg er skatt-
heimta rfkisins á hendur rithöf-
undum, að ekki væri út í hött að
fullyrða, að þeir séu í raun og
veru þjóðnýttir hér á landi; a.m.k.
eru þeir einhverjar beztu mjólk-
urkýrnar í þjóðarfjósinu. Og þá
rithöfunda arðrænir ríkið mest,
sem lifa á öðrum störfum en bóka-
gerð. Ef þeir hafa talsverðar tekj-
ur, af föstu starfi, eru listamanna-
Iaun og viðbótarritlaun að mestu
tekin af þeim aftur í sköttum,
einnig þetta litilræði, sem þeir fá
frá bókasöfnum.
Snúum okkur nú að litlu, en
upplýsandi dæmi: bók er gefin út
i 3.000 eintökum, hún kostar
3.000.- kr., heildarútsöluverð
seldra bóka er kr. 9.000.000.-.
Samkvæmt samningi eiga rithöf-
undar að fá allt að 15% af nettó-
sölu hverrar bókar, en frá þessu
er venjulega dreginn kostnaður
til bókbindara, prentara o.s.frv.,
svo að höfundurinn fær yfirleitt
ekki nema um 10—11%. Ef við
reiknum með því, að rithöfundur-
inn fái 10%, koma 300 - kr. í
hans hlut fyrir hverja bók. En ef
hann er svo óheppinn að vera í
vel borgaðri stöðu greiðir hann
allt að helmingi þessara ritlauna í
skatta, því að listamannalaun og
aðrar tekjur slíks manns lenda
allt að helmingi i ríkishítina, eins
og kunnugt er. Þannig hefur
hann eftir 150 kr. af hverri bók,
en ríkið fær 20% af söluskatti
bókarinnar, þegar i upphafi, þ.e.
600 kr. af hverju eintaki. Þegar
ríkið hefur einnig tekið fyrr-
nefndar 150 kr„ hefur það fengið
750 kr. fyrir hvert eintak af bók-
inni, en rithöfundurinn 150 kr.
Síðan tekur forlagið sinn hluta,
svo og bókagerðarmenn, en af
þeim peningum fær ríkið að sjálf-
sögðu sitt í sköttum og niðurstað-
an verður sú, að rikið situr uppi
með hagnaðinn af bókinni, sem
rithöfundurinn samdi. Ef bókin
selst í fyrrnefndum 3000 eintök-
um, fær ríkið 4—6 milljón króna
hagnað í sinn hlut, en höfundur-
inn heldur eftir um 400 þús. kr. Ef
við gizkum á, að hér séu gefnir út
um 200 innlendir bókatitlar á ári
geta menn séð, hvað ríkið tekur
til sin af þessari starfsemi — en
það er engin smáupphæð, skiptir
a.m.k. hundruðum milljóna. Og
svo er talað um rithöfunda sem
e.k. förulýð og sveitarómaga —
eða skáld í gæsalöppum (!) Menn
ættu að fara varlega í að kveða
upp hvatvíslega dóma um þessa
stétt, sem á ekki síður erindi við
islenzkt mannlíf en aðrar stéttir,
þegar litið er á arf okkar og
menningu. An ræktunar ritaðs
máls yrði framtið islenzku þjóðar-
innar og menningar hennar I stór-
hættu.
Hér er hætta á ferðinni.