Morgunblaðið - 24.01.1978, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. JANUAR 1978
Jón Þ. Arnason
— Lífríki og lífshættir IV:
Verksmiðjure.vkur byrgir fyrir sðl.
Eiturframleiðsla bílanna er að mestu ósýnileg.
„Velferðin,, og eitr-
un andrúmsloftsins
„Okkur stendur ótti af umhverfisdauða, ótti af
þrotnum orkuöflunarmöguleikum, ótti af auknum
mætti kynngiþrunginna vísinda, ótti af endalokum
framfaranna, ótti af hinni stjórnmálalegu fram-
vindu: við teljum okkur alls staðar umsetin
hraðvaxandi ógnum.“
— Ulrich ÍVlatz.
I bílaborg
Ekkert líf fær kviknað eða þrif-
izt án náðar höfuðskepnanna fjög-
urra, sem eru jörð, vatn, loft og
eldur — eða skapara þeirra.
Þeirra allra. Loft er ekki þeijra
þýðingarminnst.
Hreint og heilnæmt loft er
mannneskjunni því lifsnauðsyn
eins og allir vita, sérstaklega sök-
um þess, hversu lungu hennar,
30—80 fm að yfirborðsstærð, eru
næm fyrir utanaðkomandi áhrif-
um. Þetta hefir lengi verið al-
kunna, en þó er 'ekki nema
skammt siðan sú staðreynd komst
á dagskrá, blátt áfram vegna þess
að það var óþarfi. Viðast hvar í
hinum byggilega heimi sá náttúr-
an fyrir óspilltu andrúmslofti,
sem hún lét í té af örlæti og
ókeypis. Nú er lífsloftið hins veg-
ar komið ofarlega á dagskrá.
Astæða: Hreint og heilnæmt loft
er hvergi nærri eins auðfengið og
áður. Víða, einkum i þéttbýlum
iðnaðarhéruðum, er m.a.s. þannig
komið, að daglegt andrúmsloft er
orðið heilsuspillandi, jafnvel lífs-
hættulegt — og sums staðar kost-
ar það peninga. í ýmsum stór-
borgum þurfa götuiögregluliðar
að skjótast af fjölförnum gatna-
mótum á næstu varðstöð á fjög-
urra stunda fresti til að lífga kol-
sýringsspillt blóð sitt við á ný með
súrefnisskammti af flöskum. Og í
sumum betri gistihúsum geta að-
framkomnir vegfarendur keypt
sér súrefnishylki með því að
stinga smámynt í sjálfsala.
Eins og af líkum leiðir, hefir
eitrun andrúmsloftsins orðið
einna verst í fjölmennum iðnaðar-
borgum og annars staðar, þar sem
bílabölið hefir geisað með hvað
skelfilegustum afleiðingum. Hinn
24. nóvember 1970 sagði t.d. i
fréttum frá New York, að af 328
dögum, sem þá voru liðnir af ár-
inu, hefðu hlutaðeigandi borgar-
yfirvöld bókfært 74 daga „hættu-
lega heilsu fólks“, 153 „óviðun-
andi“, 78 ,,þolanIega“ og aðeins 23
daga annað hvort „góða“ eða
„mjög góða“. Fréttinni fylgdi
ennfremur, að sérhver New York-
búi andaði að sér að meðaltali
álíka eitri og væri í 40 sígarettum
daglega. Síðan þetta var eru að
vísu liðin rösk sjö ár, en með
hliðsjón af þvi, að New York-borg
hefir riðað á barmi gjaldþrots
a.m.k. síðastliðin fjögur ár, er
harla ólíklegt að yfirvöld þar hafi
treyst sér til að verja fjármunum
að ráði til að bæta andrúmsloftið.
Og ekki hefir bílaumferð minnk-
að. Síður en svo, að því er öruggar
heimiidir herma.
Á villigötum „velferðar“
Um eitrun andrúmsloftsins hef-
ir feiknin öll verið ritað og rætt,
ekki siður en aðra þætti lífríkis-
spjalla, og — miðað við aðkallandi
úrbætur — alltof lítið gert.
Óþreyja lífverndarfólks er þess
vegna mætavel skiljanleg. Einn
úr þess hópi, Theo Löbsack, hefir
látið óþolinmæði sina í ljós með
þessum orðum:
„Ef brenndur yrði allur sá
pappír, sem á hafa verið
fest klögumál okkar út af
forpestun andrúmslofts-
ins, myndi sólin myrkvast
handan reykskýjanna, er
stfga myndu tií himins.
Kannski myndi öskuregn-
ið, er á eftir fylgdi, knýja
til rækilegri íhugunar en
hinn þolgóði pappír —
kannski."
E^jnfeldningum einum er
ókunnugt um orsakir ósvinnunn-
ar, sem einkum eru tvær, nefni-
lega þær sömu og á flestum öðr-
um sviðum afmenningarmála,
þ.e.:
Fagnaðarefni
eru fá
1. andúð okkar á öllu, sem
kostar sjálfsafneitun og
skerðingu stundarþæg-
inda, og
2. að við metum efnahags-
leg dægurmarkmið meira
en hamingju arftaka
okkar.
Flest okkar býsnast yfir
leiðinlegum umhverfisáhrifum,
m.a.s. ,,peningalykt“. En þegar
viðeigandi úrbætur hafa í för með
sér persónuleg fjárútlát eða
tekjumissi, þá þögnum við eða
heimtum að „ríkið geri ráðstafan-
ir“.
Okkur er svo mjög í muna að
framlengja hóglíferni okkar, að
ekki þykir neitt ámælisvert við að
safna skuldum til þess að við get-
um greitt reksturskotnað af bíl og
frystikistu. Allir virðast sammála
um, að það sé í raun og veru
skyldugasta hlutverk ríkisstjórn-
ar að annast þann erindrekstur,
sem þörf krefur til þess að geta
tryggt okkur þess háttar „kjara-
bætur", og teljum niðjana ekkert
of fallega til að borga.
Jafnvel við ömurlegar aðstæður
f aðframkomnu lffríki.
Ennþá mun reyndar ýmsa reka
minni til, að dagana 5.—11. júní f.
á. var 2. umhverfismálaráðstefna
Sameinuðu þjóðanna haldin í
Reykjavík. Hana sátu 130 visinda-
menn og sérfræðingar um lífríkis-
mál frá 20 löndum. Ráðstefnan
var hávaðalaus eins og vænta
mátti og engar sögur fara af telj-
andi ágreiningi. Henni lauk með
Mesta böl
borganna
einróma samþykkt ítarlegrar yfir-
lýsingar og áskorunarávarpi, þar
sem segir m.a.:
„Við alla frekari tækniþró-
un ætti að fylgja strang-
lega eftir bannmerkingum
á efnum á Alþjóðlega
eiturefnalistanum (Inter-
national Register of
Potentially Toxic
Substances), Við verðum
að varast að gera nokkuð,
sem við vitum ekki, hvaða
afleiðingar getur haft.
Dæmi af þróun efnaiðnað-
ar er nýlega uppgötvuð
eyðing Ozonlagsins.“
Fréttir, sem ber að fagna
Þótt Sameinuðu þjóðirnar hafi
iðulega — og allt frá upphafi —
verið harðlega gagnrýndar fyrir
umkomuleysi orðaflaum og ill-
deilur, hefir yfirleitt ekki verið
um það deilt, að ýmsar sér-
stofnanir þeirra hafi skilað góð-
um árangri og unnið stórmerk
störf, hver á sínu sviði. Hins veg-
ar hefir reyndin alltof oft orðið
sú, að sá jákvæði árangur hefir að
miklu leyti orðið minni en skyldi í
verki. Þar kemur aðallega til hið
þunglamalega skipulag samtak-
anna, enda óhægt að fylkja jafn
sundurleitum skörum, sem hlut
eiga að máli, nefnilega nær öllum
rikjum og þjóðum veraldar, til
sameiginlegra átaka. Þrátt fyrir
það væri óvizka hin mesta að láta
— Börnin
skulu borga
hugfallast, því að þó að ástand og
horfur séu að vísu dökkleitar og
varanleg úrræði ekki í sjónmáli,
er glötunin ekki fullkomnuð á
meðan vonin lifir. Og þegar haft
er í huga, að enn eru ekki liðin tíu
ár síðan almenningur og stjórn-
málaleiðtogar flestra menntaðri
þjóða gerðu sér sæmílega ljóst,
hversu lífríkið er hætt komið,
hefði verið ósanngjarnt að búast
við afgerandi umskiptum eða
gjörbreyttum viðhorfum.
Astæða er þess vegna til að
fagna — og vekja athygli á —
sérhverjum tíðindum, jafnvel
hinum smávægilegustu, sem ber-
ast kunna af árangri, er næst í
varnarviðleitni gegn ógnvöldum
um hverfisins. Að því leyti, sem á
færi greinarhöfundar er. mun
hann gera sitt til i því efni, þó að
állar ástæður séu til að óttast, að
fregnir af stórsigrum geti naum-
ast orðið fyrirferðarmiklar.
Sú góðfregn, sem nú ber að
fagna, þótt henni hamli þvi miður
dragbítur, var birt i Hannover
hinn 6. þ.m. í henni segir, að „hið
þykka loft“, sem legið hafi yfir
borgum iðnaðarlanda, sé orðið
I.ögregluliði f Tokio hressir sig á súrefnisskammti.
,,þynnra“, en — ekki heilnæmara.
Þetta er ein af þeim niðurstöðum,
sem fengizt hafa af rannsóknar-
stöfum við stjórnvísindadeild
„Frjálsa Háskólans" í Berlín.
Styrktarstofnun Volkswagen-
verksmiðjanna (Hannover), sem
undanfarin tvö ár hefir staðið
fjárhgslega straum af viðfangs-
efninu „Stjórnmál og tilvist í hin-
um þróuðu iðnaðarþjóðfélögum“,
birtitilkynninguna.
Samkvæmt niðurstöðum rann-
sóknanna, er prófessor Janicke
hafði veg og vanda af, hefir
brennisteinstviildi í andrúmsloft-
inu minnkað í 56 af 76 stórborg-
um og ryk í 43 af 53 síðastliðin tíu
ár. í Japan, Svíþjóð og Vestur-
Þýzkalandi minnkaði einnig blý í
stórborgaloftinu. Á hinn bóginn
kom i ljós aukning þeirra eitur-
efna, sem hingað til hafa ekki
verið mæld með jafn reglubundn-
um hætti.
Þess er og getið í fréttatilkynn-
ingunni, að flest iðnaðarríki van-
ræki áhrifaríkari — og ódýrari —
umhverfisvarnir. Á því sviði vofi
þess vegna yfir kostnaðarþensla,
alveg eins og átt hafi sér stað í
heilsugæziu- og tryggingakerfinu.
Fjárveitingar til hreinsngar og
hávaðavarna hafi reyndar hækk-
að til muna, séu t.d. komnar yfir
3% af brúttó-þjóðarframleiðslu
Japana, sem hafi átt við allra
þjóða verstu lífríkisvandamál að
striða og gripið til róttækari gagn-
ráðstafana en nokkur þjóðönnur,
en árangur ekki orðið sem erfiði.
Burt úr brælu
Framansögð frétt er, eins og
áður greinir, fjarri því að vera
ánægjuleg nema að litleu leyti.
Samt sem áður er í henni fólgin
glæta, því að flestir ættu að eiga
fremur auðvelt með að gera sér í
hugarlund, að enginn hægðarleik-
ur muni vera að efla umhverfis-
varnir samtímis og kapp er lagt á
hraðari hagvöxt og fulla atvinnu.
Hinn 15 þ.m. birti „Welt am
Sonntag“ aðra frétt, sem væri
meira fagnaðarefni, ef hún
minnti ekki of óþægilega á svip-
aða tilkynningu sama aðila frá
árinu 1970, en fagnaðarefni henn-
ar átti þá að rætast árið 1975.
Fréttin hljóðar þannig:
„Þýzkt loft
veröur hreinna
AP. Frankfurt. Loftið yfir
Þýzkalandi verður
hreinna. Til 1980 — svo
segir í álitsgerð innan-
rfkisráðunevtisins. — mun
í því verða 31% minna blý,
30% minna kolvetni og
ellefu prósent minna
brennisteinstívildi."
Vonandi er að rétt reynist, þó
að þýzkir vísindamenn virðist
ekki allir a.m.k. vera jafnbjart-
sýnir og embættismenn innan-
rikisráðuneytisins. Dæmi um það
gefur að líta i „Der Spiegel“ (nr.
3/16. þ.m.), þar sem segir í undir-
fyrirsögn:
„Himininn yfir Sambandslýð-
veldinu veldur stjörnufræðingun-
um gremju: of votviðrasamur og
rykugur, of bjartur um nætur
vegna bilaljósa og götulýsinga. Af
þeim sökum hörfa þýzkir vfsinda-
menn á heiðari slóðir: S^tjörnusjár
sinar af nýjustu gerð reisa þeir
uppi á spænskum og chilenskum
fjöllum."