Morgunblaðið - 31.01.1978, Blaðsíða 16

Myndlist
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 31. JANUAR 1978
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
Pétur postuli.
á söfnum er þeirra sanni óvin-
ur.
í ágætri listasögu, sem mér
barst í hendur fyrir nokkrum
dögum, lýkur formála með til-
vitnun f þýska rithöfundinn
Jean Paul, sem um 1800 sagði
„Listin er að vísu ekki lífsins
brauð, heldur vín þess.“ Þetta
er vel sagt og hefur meiri sann-
leik að geyma en margar meira
notaðar yfirlýsingar um list og
hlutverk hennar í mannlegu
samfélagi. Myndir voru fyrir
kirkjuna það, sem lesmál er
fyrir okkur í dag. í Evrópu
voru menn löngum hvorki læsir
né skrifandi. Meira að segja
sjálfur háaðallinn varð að hafa
í þjónustu sinni skrifara, sem
Altaristafla Ófeigs Jónssonar.
gripum úr safninu á þessum
stað, og efast ég ekki um, að það
mundi gefa safninu sjálfu og
munum þess nýtt líf, svo að ég
ekki tali um það þýðingu, sem
slíkt mundi hafa fyrir almenn-
ing í landinu. Sannleikurinn er
sá, að margur ómetanlegur list-
gripur leynist í þessu safni okk-
ar, sem endilega þarf að fá
meira húsrými sem allra fyrst.
Sumt af því, sem á þessari sýn-
ingu er, hef ég séð áður í sölum
safnsins, en svo er þarna annað,
sem ekki hefur áður borið fyrir
augu mín. Nefni ég þar sem
dæmi kirkjustól síra Hjalta
Þorsteinssonar, sem er aldeilis
gersemi. Hallgrímur Jónsson
málari á þarna einnig mjög fall-
ega hluti. Sama er að segja um
Guðmund Guðmundsson smið,
sem er ótrúlegur listamaður,
þegar vel er að gætt. Ámundi
Jónsson er listrænn völundur,
sem á þarna svo nútímaleg
veggspjöld og persónuleg, að
með ólíkindum má telja. Jón
Hallgrímsson málari á þarna
mjög merkilega muni, og sama
má segja um síra Gísla Guð-
brandsson. Ýmislegt mætti
segja um þessa muni, en ég
held, að best verði að orði kom-
ist á þann veg, að á sýninginni
sé valin hlutur í hverju rúmi.
Það var eitt smáatriði, sem
sérstaklega vakti eftirtekt mína
á þessari sýningu. í málverkun-
um, sem flest hafa frásögn úr
ritningunni að innihaldi, sér
maður hér um bil hjá öllum
málurunum, ef þeir á annað
borð sýna gólf í myndum sín-
um, tigulgólf, sem tæpast hefur
verið til hérlendis á þessum
Kirkjulist í Bogasal
í þjóðminjasöfnum er hluti
sögunnar varðveittur með grip-
um og myndum. Islendingar
eiga furðu myndarlegt þjóð-
minjasafn, þegar þess er gætt,
hversu forgengilegir hlutir yf-
irleitt voru á öldum áður. Að
visu hefur kirkjan hér á landi
eignast ýmislegt merkilegra
listmuna úr varanlegu efni. Það
hefur verið sagt, að skrúðhúsin
hér áður og fyrr hafi verið fyr-
irrennarar þjóðminjasafna, en
fyrir tíð skrúðhússins (sakrist-
ísins) hafi það verið grafirnar,
sem geymdu muni úr góðmálm-
um, og þannig hafi margur
gripurinn, sem í dag er að finna
á söfnum um víða veröld, varð-
veist frá upphafi siðmenningar.
Það er sögð sú saga um Eskil,
hinn danska erkibiskup, að árið
1177, er hann lét af embætti og
vissi, að hinsta stund hér megin
grafar var I nánd, hafi hann
látið taka kirkjugripi úr skrúð-
húsi og haft til sýnis fyrir sókn-
arbörn sfn, svo að þau gætu séð,
hve gjafmildur hann hefði ver-
ið kirkjunni í biskupstíð sinni.
Sem sagt ein fyrsta opinber
sýning á kirkjugripum, sem
sérstakar sögur fara af. Þetta
kom upp í huga minn í sam-
bandi við þá ánægjulegu sýn-
ingu, sem Þjóðminjasafn hefur
nú efnt til í Bogasal sínum á
íslenskri kirkjulist. Mikið hef-
ur verið vandað til þessarar
sýningar, og hún sannar ekki
síst, hve nauðsynlegt er að hlúð
sé að þessum gömlu gripum, að
þeir fái það umhverfi, sem
þeim hæfir og verði ekki að
hluta úr stórum haug. Þrengsli
voru sérfræðingar síns tíma í
að lesa og skrifa. En það var
eins með kirkjuna og stassjón-
istann hjá Laxness, „Mitt kon-
jak skal í hann“, og þegar mað-
urinn gat ekki lesið ritninguna
og guðsorðið, voru notaðar
myndir til að koma sannleikan-
um í kollinn á honum. „Mitt
konjak skal í þig“. Ég er ekki að
segja, að tslendingar hafi verið
ólæsir og óskrifandi, sjálfsagt
hefur það verið svona upp og
niður, eins og raunar enn þann
dag I dag. En með kristni kem-
ur ný tegund myndlistar inn í
þjóðlífið, og allt fram að siðabót
eru kirkjur i' kaþólskum sið
skreyttar, eins og annars stað-
ar, þar sem fólk hafði þann sið.
En við siðaskipti verður án efa
mikil breyting á skreytingum
kirkna, og enginn efi er á, að
mikið hefur farið forgörðum i
þeirri byltingu, sem þá varð og
enginn hefur enn getað sannað,
að hafi orðið til hins betra. Þau
verðmæti, sem fjarlægð voru úr
kirkjum og hent á hauga, verða
ekki aftur heimt. Aðeins örfáir
gripir virðast hafa lifað af þetta
sorglega slys, og þá einkum og
sér i lagi vegna fegurðar og
þeirra góðu málma og eðal-
steina, sem þeir gripir voru
gerðir úr.
Þeir munir, sem komið hefur
verið fyrir í Bogasalnum, eru,
að ég held, flestir úr lúterskum
sið, en ekki er ég svo vel að
mér, að ég viti það með vissu,
enda lit ég fyrst og fremst á
þessa sýningu sem listsýningu,
sem sannar okkur enn einu
sinni, að við eigum vissa hefð í
myndlist. Eftir því sem árin
liða og ég hef kynnst betur við
islenska myndlist frá fyrri tím-
um, er sú trú min í stöðugum
vexti, að myndlist hafi verið
hér í landi frá fyrstu tið og það
meira að segja með blóma.
Á þessari sýningu stendur
fyrir dyrum úti altari úr hrjúf-
um viði, lúið og farið að eldast.
Fyrir ofan það er altaristafla,
forkunnarfögur og nýlega við-
gerð, en upprunaleg gerð af
Ófeigi Jónssyni, ágætum mál-
ara. A altarinu sjálfu standa
tveir forláta kertastjakar, sem
keðjur hafa verið settar við til
að forða þeim frá því að verða
stolið. Þetta er i fyrsta sinn,
sem ég sé þannig gengið frá
hlutum hér á safni, og segir það
því miður sina sögu um móral-
Kirkjustóll síra Hjalta.
inn á þvi herrans ári 1978.
Þetta altari vakti sérstaka at-
hygli mína fyrir það, hversu
íslenskt mér finnst það í hrjúf-
leika sínum, líkast smíðað úr
rekavið, fábrotið í fátækt sinni,
en með reisn þess hlutar, sem
ber í sér sögu þjóðar.
Þegar inn í sjálfan Bogasal-
inn kemur, verður margt fyrir
augum manns; guðspjallamenn
á fjölum, myndskreyttir predik-
unarstólar, útskornir og málað-
ir kirkjustólar, altaristöflur og
minningarspjöld. Það er
ástæðulaust að tiunda hvern
hlut á þessari sýningu, og þvi
tek ég það ráð að tala aðeins
frekar um heildina og það,
hvernig hlutirnir veróa til, ef
svo mætti segja, þegar þeim er
gefinn sá rétti rammi. Hér er
hver hlutur séður sem listaverk
og komið fyrir sjónir manna
eins og hann á skilið. Fyrir all-
mörgum árum var haldin hlið-
stæð sýning á hlutum úr safn-
inu í Bogasalnum, og er hún
mér minnisstæð. Ég vona, að sá
háttur verði meir og meir upp-
tekinn að halda sérsýningar á
tfma, og fæstir listamannanna
höfðu dvalist erlendis. Hér er
um útlend áhrif að ræða, sem
gætu verið komin allt frá
Flórens endurreisnartfmabils-
ins yfir Holland, Þýskaland og
Danmörku eða verið eftirlegu-
kind úr kaþólsku. Hver veit?
Hér er verðugt ranr.sóknarefni
fyrir hina ungu listfræðinga
okkar, sem virðast uppteknari
af ómerkilegri hlutum en eldri
list eigin þjóðar. Það eru næg
verkefni fyrir hugmyndaríka
listfræðinga hér á landi, og þau
verkefni eru ekki einskorðuð
við nútímann eða þessa öld.
Það er sérlega merkileg
sýning, sem nú er í Bogasaln-
um, og ég vona, að fólk sjái sér
fært að athuga svolítið þá gripi,
sem hún hefur að geyma. Það
er okkar eigin arfleifð, sem hér
er á ferð, og væri vel, að sem
flestir lærðu að meta hana.
Enginn er góður þjóðfélags-
þegn, sem ekki kann að meta að
verðleikum vín, þess lífs, sem
hann er fæddur til að hrærast í.
Hafi þeir þökk mina, sem að
þessari sýningu hafa staðið.
Altaristafla eftir Amunda smið Jónsson.