Morgunblaðið - 31.01.1978, Blaðsíða 26

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 31, JANÚAR 1978
— Lífríki og lífshættir V:
Jón Þ. Árnason
„Engin heilsufræði, engin ve/ferðarþjónusta getur
veitt okkur, það sem náttúran gefur okkur. Ef við
særum hana, þá særum við sjá/f okkur, ef við
myrðum hana, þá fremjum við sjálfsmorð "
— Hermann Löns.
■vnrT-mm vm&aMMk
Próf. Wolfram Engels
Á þröskuldi
heimskreppu
DR. HERMAN KAHN
Jafnvel ötulasti — og tvi-
mælalaust lærðasti — alls-
nægtapáfi „velferðar“-aldar,
dr. Herman, Kahn, yfirforstjóri
„The Hudson Institute, Inc.“,
New York, höfundur bókarinn-
ar „The Year 2000. A Frame-
work for Speculation on the
Next Thirty-Three Years" (sem
efnis vegna ætti að vera heimilt
að íslenzka: „Við stöndum við
dyr Paradísar"), ráðgjafi risa-
fyrirtækja, Gaither-
nefndarinnar (almannavarnir
og samræmdur striðsrekstur),
kjarnorkunefndarinnar og mý-
margra deilda landhers, flug-
hers og herflota Bandaríkj-
anna, virðist hafa fengið að-
kenningu af raunsæi. Hann seg-
ir nú (í grein sinni í „Die
Welt“, nr. 305/31. f.m.):
„Þrátt fyrir allt, getum við
ekki varizt þeirri tilfinn-
ingu, að fyrst um sinn muni
skorta á góða stjórnun. Að
nokkru leyti af þessari
ástæðu munu báðir næstu
áratugir ekki verða nándar
nærri jafn hagstæðir og
næstliðin tuttugu og fimm
ár.“
Þessu líkum ívitnunum er
vandalaust að halda áfram, en
frekari vitna þarf ekki við, því
að þegar dr. Herman Kahn býst
við kalda, þá er hyggilegt af
okkur hinum að búa okkur und-
ir storm, og raunsýnismenn
hlytu að fagna því sem óvænt-
um og ómetanlegum sigri, ef
hann bættist í þeirra hóp.
Japan er eina „velferðar"-
ríkið, sem enn hefir ekki orðið
fyrir hrammi kreppunnar. bó
virðist hann einnig vera farinn
að teygja sig þangað. A.m.k.
spáir forsætisráðherrann,
Takeo Fukúda, óhagstæðum
viðskiptajöfnuði á nýbyrjuðu
fjárhagsári, enda alveg ósann-
að, að Japanir hafi svo afskap-
lega gott af meiri hagvaxtaraf-
rekum. Til hins gagnstæða
benda m.a. nýlegar fréttir.
Um helgina 14./15. þ.m. gekk
mikil jarðskjálftahrina yfir
Japan, sem átti upptök sín 120
km fyrir sunnan Tokio, á Izu-
skaga og við eyna Oshima. Á 2
dögum skóku yfir 220 skjálftar
Tokio. Jarðskjálftarnir höfðu í
för með sér dauða, limlestingar
og mannvirkjatjón eins og
gengur og gerist í þvílikum
hamförum. Þeir höfðu raunar
fleira í för með sér. Það hrundi
líka fjall. „Velferðar“-fjall eitt
hrundi með þeim afleiðingum,
að mörg hundruð þúsund rúm-
metrar af zyankali og öðrum
iðnaðarúrgangi streymdu út í
Kanofljót, og eftir því og í, á sjó
út. Ibúarnir beggja vegna
fljótsins, rösklega 25.000 tals-
ins, fengu þegar í stað ströng
fyrirmseli um að bragða ekkert
úr fljóti eða flóa. Strax daginn
eftir, segir í frétt úr borginni
Nagaoka, var dauðan fisk i smá-
lestatali tekið að reka á f jörur.
DULARFULLAR
SPRENGINGAR
Enda þótt órói sé farinn að
læðast að sumum hagvaxtar-
áhangendum vegna gruns um,
að vonlaust hljóti að vera að
halda áfram viðstöðulsusum
náttúruránsskap og lífríkis-
spjöllum, halda þó enn margir
við trúna á að hugsanlega megi
takast að tvöfalda neyzlu,
eyðslu og bruðl á 10—15 ára
fresti ' eins og áður. „Rök“
þeirra fyrir þessum dauða-
dæmda heilaspuna eru blátt
áfram óhugnanlega barnaleg í
allri sinni sakleysislegu ein-
feldni: Af hverju ætti það ekki
að vera hægt, þar sem allt hefir
gengið svo ljómandi vel hingað
til? Lítið bara á alla þessa gljá-
andi og breiðu bíla! Og bendir
ekki öll áþreifanleg reynsla
eindregið til þess, að við getum
haldið áfram götuna til góðs?
Svona „rök“ hrífa. Við þeim
hljóta allir að þegja. Það yrði
tilgangslaust að vekja athygli á,
að allt eigi sér endi, og að sagan
sýni að feitu og mögru kýrnar
Faraós hafi skipzt á um völdin í
efnahagsheiminum. Núna er
hins vegar svo komið, að jafn-
vel hinir ólíklegustu óttast að
valdatími hinna mögru sé að
hefjast og muni verða ónota-
lega langvarandi eins og hér að
framan er drepið á.
Sú skoðun hefir og lengi átt
miklu fylgi að fagna, að enda-
laust mætti fleygja hvers kyns
óþverra í sjóinn að skaðlausu,
„því að“, sögðu hinir visu, „allt-
af tekur sjórinn við,“. M.a. hafa
yfirvöld New York-borgar hyllt
þessa skoðun, eða — þangað til
nú.
Fyrri hluta desember sl.
kváðu við dularfullar spreng-
ingar austur af New Jersey. í
fyrstu var gizkað á, að um væri
að ræða heræfingar, háþrýsti-
loftsflugvélar eða vísindalegar
tilraunir i mikilli hæð. Ráðning
gátunnar var kunngerð i At-
lantic City hinn 23. f.m. Hún
var sú, að þarna áttu sér stað
gassprengingar. Gasið hafði
stigið upp úr hafinu yfir 50
ferkílómetra svæðinu, þar sem
skarni og sorpi New York-búa
hefir verið dembt um hálfrar
aldar skeið; rúmlega 6.000.000
rúmmetrar að meðaltali á ári,
þar af um 3.800.000 rúmmetrar
föst jarðefni. Sprengikraftur
„kjarabóta“-afurðanna jafngilti
sprengikrafti 100 smálesta af
dynamiti.
Þetta er bara eitt dæmi þess,
að þolinmæði lífríkisins er að
þrotum komin. Hömlulaust
grenj um fyrirgreiðslur, „kjara-
bætur“ og „velferð“ leiðir til
lífríkisnauðar, sem síðan leiðir
til framleíðslu- og viðskipta-
kreppu.
Allt bendir því til, að tilfinn-
anleg þörf sé þegar orðin á
raunsýnismönnum og framsýn-
ismönnum. Svartsýnismenn
gera veigalitla stoð, en af bjart-
sýnisflónum hefir heimurinn
fengið meira en nóg, enda er
löng og dýrkeypt reynsla feng-
in fyrir því, að þeir missa ekki
Orð
í tíma töluð
„Rök
skýjabúa”
Það flœðir,
springur
°ff ffffs
bara vitglóruna, þegar vel
vegnar heldur einnig kjarkinn,
þegar í álinn syrtir.
Áramót hafá sjandnast verið
tímamörk djúpstæðra atburða
eða áhrifaríkra í sögu mann-
kynsins. Gildi þeirra hafa aðal-
lega verið tfmatalsleg viðmiðun
á langri og margræðri vegferð í
fortíð og sem marktala á mót-
um nútíðar og framtíðar. Þá
notar einstaklingurinn gjarnan
tækifærið til þess að líta um
öxl, kanna stöóu sína og sinna í
nútíðinni, gera sér grein fyrir,
hvað úrskeiðis kann að hafa
farið á liðnu ári og ásetja sér að
gera betur á hinu komandi.
Venjulega hafa slíkar hugrenn-
ingar engin áhrif á aðra en þá,
sem næstir standa, ef nokkur.
Dr. Herman Kahn
DRAUMUR A FLÓTTA
Um áramót gerist því að jafn-
aði fátt eftirtektarverðara en
að þjóðaleiðtogar og aðrir odd-
vitar almennings, svo og ýmsir
lærdóms- og fræðimenn, leitist
við að gera úttekt á stöðu landa
og lýða þá stundina og horfum í
nánustu framtíð á grundvelli
fenginnar reynslu. Að vísu ger-
ist slíkt nánast alla daga ársins,
þó að með hversdagslegri hætti
sé. Alltaf er ómaksins vert að
hlusta, oft verða menn margs
vísari, aldrei er umtalsverð
hætta á að alþýðuspekin verði
fyrir barðinu á óbætanlegum
frádraganda.
Af árinu 1978 er nú nóg liðið
til að auðséð megi vera, að í
flestu hefir það byrjað eins og
árið 1977 endaði. Bjartsýnin,
sem um mörg undanfarin ár
hefir haldið lífinu í hagvaxtar-
draumum „velferðar“-
prédikara í niðurníddu nátt-
úruríki, að mestu reistum á
trúnni á óbrigðult aulalán,
heldur flótta sinum áfram, svíf-
ur nú seglum þöndum út i busk-
ann. Andstæða hennar, svart-
sýnin, virðist þegar komin í
öndvegi.
Stjórnvöld og efnahagssér-
fræðingar öflugustu fram-
leiðslu- og viðskiptaríkja heims
horfast í augu við vaxandi orku-
skort, þverrandi hráefnaforða
og því áframhaldandi verð-
bólgu og aukið atvinnuleysi. í
Vestur-Þýzkalandi er búizt við
um 3% hagvexti, 1.200.000 at-
vinnuleysingjum að meðaltali
yfir árið og hraðari skuldasöfn-
un ríkisins, einkum vegna slig-
andi tryggingakerfis. Frakkar
telja sig geta bjargast með „að-
eins“ 5% hagvöxt, ef þeim tæk-
ist að koma 1.000.000 manna,
sem nú eru atvinnulausir hjá
þeim, í atvinnu á ný. Efnahags-
undur Itala er liðin tíð, enska
verkalýðshreyfingin, sem um
langan aldur hefir legið eins og
martröð á efnahagslífi Breta,
gerir sig líklega til að hverfa að
hefðbundnu háttalagi, og
Bandaríkjaforseti berst í ör-
væntingu við að efla trú og
traust á blessun hagvaxtar með
verðbólguaðgerðum og halla-
rekstri.
Andspænis heimskreppunni,
sem nú hefir greinilega færzt í
aukana, telja stjórnvöld þeirra
ríkja, er máli skipta, naumast
nema eitt úrræði tiltækt:
Aukna framleiðslu, þ.e. aukna
neyzlu, því að lokatakmark allr-
ar framleiðslu er neyzla eða not
eins og alkunna er. Aukin
neyzla er sama og meiri eyðsla,
m.ö.o„ það er helzt til ráða að
ganga ennþá nær náttúruríkinu
og auðæfum þess en þegar
hefir verið gert — alveg svika-
laust.
VAKNANDI EFI
En einmitt um það, aó dæmið
geti gengið upp með þeim
hætti, hafa margir málsmet-
andi menn látið í ljós rökstudd-
ar efasemdir, þ.á m. nokkrir, er
ekki myndu hafa látið sér slík
til hugar koma fyrir aðeins
fáum árum.
Wolfram Engels, prófessor í
reksturshagfræði við háskól-
ann í Frankfurt, segir í grein,
sem hann birti í „Welt am
Sonntag“ hinn 8. þ.m. og nefndi
„Kreppan verður löng og sár“:
„Heimskreppan mikla er
nærri 50 ár að baki. Hag-
fræðingar og stjórnmála-
menn hafa trúað, að reynsl-
an frá þessum tíma, þekk-
ingin og hinir nýju hag-
stjðrnarhættir, sem upp úr
henni spruttu, myndu úti-
loka slfka kreppu f framtfð-
inni. Eins og komið er, verð-
um við að gera okkur Ijóst,
að hagsveiflumynztur eftir-
stríðs-tímans er útmáð. Við
crum komin í nýja heims-
viðskiptakreppu. . .
1 árslok 1978 er ástæða til að
óttast atvinnuleysi 1.5 millj-
óna manna. Ef framhald
verður á þeirri launamála-
þróun, að raunkaup hækki
sffellt meira en framleiðni-
aukningu nemur, þá verður
fjöldi atvinnuleysingja
kominn upp í 3 milljónir
eftir fimm ár.“
Friedrick Karl Fromme ritaði
forystugrein í blað sitt, „Frank-
furter Allgemeine Zeitung“,
hinn 19. þ.m., undir fyrirsögn-
inni „Andlát framfaratrúarinn-
ar“. Þeir, sem þekkja ,,FAZ“ og
fylgzt hafa með skrifum þess
undanfarin 15--20 ár, vita, að
það hefir, á sinn hógværa og vel
yfirvegaða hátt, haft trú á vax-
andi framleiðslu og ekki talið
hóflegan hagvöxt nema frá-
gangssök. I upphafi l,eiðara sfns
segir F.K.F.:
“Samtíð okkar er sannfærð
um gildi hinna tæknilegu
framfara: stöðugt fleiri vél-
ar eiga að leysa manneskj-
una undan því fargi að
þurfa að taka á sig líkamlegt
erfiði. En þar leynast
hættur að baki. Þannig
hefur það raunar ætfð verið.
Og nú gera menn sér þess
gleggri grein en áður...
Margir óska eftir endalok-
um framfaranna. Hætt er
hins vegar við, að aðeins fáir
séu reiðubúhir til að sætta
sig við afleiðingarnar.“
Við þetta er það eitt að at-
huga, að orðið „Fortschritt"
(framför) merkir eingöngu
efnahags-/tæknilegar framfar-
ir í meðferð þýzkra skoðana-
miðlara. Þeir láta „Fortschritt"
aldrei þýða nýtni, sparsemi,
sjálfsafneitun o.þ.h.; þau hug-
tök tákna þeir með orðunum
„Konservatismus" eða
„Reaktion“.