Morgunblaðið - 02.02.1978, Page 30
30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. FEBRÚAR 1978
Matthías Bjarnason tryggingaráðherra:
Slysatryggingar sameinað-
ar öðrum tryggingaþáttum
Hér fer á eftir meginmál fram-
sögu Matthfasar Bjarnasonar
tryggingaráðherra, er hann flutti
með stjórnarfrumvarpi til breyt-
inga á lögum um almannatrygg-
ingar, þ.e. að slysatryggingar
verði lagðar niður sem sjálfstæð
grein almannatrygginga og yfir-
færðar á aðra þætti þeirra.
Addragandi
Frumvarp um breytingar á lög-
um um almannatryggingar er
samið af nefnd er ég skipaði á
ofanverðu ári 1975 til þess að
endurskoða lög um almannatrygg-
ingar. Aðdragandi þessarar
endurskoðunar er reyndar lengri.
Snemma á árinu 1975 fól heil-
brigðis- og tryggingamálaráðu-
neytið Guðjóni Hansen trygginga-
fræðingi að vinna að athugun á
tilteknum þáttum löggjafar um
almannatryggingar og skyld mál-
efni. Nefnd þeirri sem ég minnt-
ist á hér á undan var falið það
meginverkefni að fjalla um þessa
þætti eftir því sem athugun Guð-
jóns Hansen miðaði áfram.
Fyrsta greinargerð Guðjóns
Hansen fjallaði um sameiningu
fjölskyldubóta og tekjuskatts-
ívilnunar vegna barna. Voru
ákvæði þess efnis lögfest áður en
nefndin var skipuð sbr. lög nr.
39/1975, þannig að nefndin fjall-
aði ekki um þennan þátt.
í októbermánuði 1975 skilaði
Guðjón Hansen greinargerð með
tillögum þar sem fjallað var um
sameiningu slysatrygginga og
annarra greina almannatrygg-
inga. Það var því fyrsta verkefni
nefndarinnar að fjalla um þessar
tillögur og hóf nefndin störf með
þvf að óska umsagnar hinna ýmsu
samtaka vinnumarkaðarins um
tillögur Guðjóns. Jafnframt
ræddi nefndin við fjármálayfir-
völd, skattyfirvöld og fleiri um
einstök atriði tillagnanna. Vísast
um þetta nánar til athugasemda
við frumvarp þetta.
Nefndin hefur nú sent frá sér
sínar fyrstu tillögur í formi laga-
frumvarps þessa. Nefndin leggur
til að slysatryggingar verði lagðar
niður að mestu sem sjálfstæð
grein almannatrygginga. Það er
álit nefndarinnar að gera þurfi
gangskör að þessum breytingum
þar sem ekki þykir fært að bíða
eftir því að heildarskoðun ljúki.
Því er ekki að leyna að vegna
fjölmargra breytinga sem gerðar
hafa verið á núgildandi lögum um
almannatryggingar og vegna þess
að allar greinar trygginganna eru
í endurskoðun væri æskilegast að
lagt yrði fram frumvarp til nýrra
almannatryggingalaga á grund-
velli heildarendurskoðunar gild-
andi laga. Sem stendur er slíkt
óframkvæmanlegt þar sem ljóst
er að með breytingum á slysa-
tryggingum verður þörf aðlögun-
ar á öðrum sviðum og krefst slikt
nokkurs tíma. Ennfremur má
benda á það að sem stendur vinn-
ur önnur nefnd að þvi að móta
framtíðarkerfi lifeyristrygginga
þ.e.a.s. mótun heildarkerfis al-
mannatrygginga og lífeyrissjóða.
Helztu breytingar
Helstu breytingar, sem her er
lagt til að gerðar verði á gildandi
lögum eru eftirfarandi:
1) Slysatryggingar verði lagðar
niður að mestu sem sjálfstæð
grein aimannatrygginga. Sem sér-
stakar slysabætur teljist aðeins
tvær tegundir bóta, þ.e.a.s. bætur
vegna örorku frá 15—50W> sam-
kvæmt 34. gr. almannatrygginga-
laga og 8 ára bætur til ekkju eða
ekkils samkvæmt a lið 35. gr. Bæt-
ur þessar verði á vegum Iffeyris-
trygginga, hér eftir nefndar lif-
eyris- og slysatryggingar.
2) Lífeyristryggingar greiði þær
bætur sem réttur er til samkvæmt
2. kafla almannatryggingalaga,
enda þótt bótagreiðsla eigi rót
sina að rekja til vinnuslyss.
3) Sjúkrahjálp vegna vinnuslysa
verði greidd af sjúkratryggingun-
um eftir þeim ákvæðum, sem um
síðarnefndu tryggingarnar gilda.
Breyting þessi gefur tilefni til
nokkurra breytinga á bótaákvæð-
um sjúkratryggingakafla lag-
anna.
4) Sjúkratryggingar greiða sömu
dagpeninga í veikinda- og slysa-
forföllum. Jafnframt hækki
sjúkradagpeningar til jafns við
núverandi slysadagpeninga, dag-
peningar greiðist óskertir, meðan
á sjúkrahúsvist stendur og breytt
verði ákvæðum um greiðslu dag-
peninga til unglinga.
5) Núgildandi trygging öku-
manna bifreiða falli niður, en i
staðinn verði slysatrygging öku-
manns fyrir tiltekinni fjárhæð við
örorku og dauða innifalinn í
ábyrgðartryggingu bifreiða.
6) I stað núverandi vikugjalda at-
vinnurekenda, annars vegar til
lífeyristrygginga og hins vegar til
slysatrygginga komi eitt sam-
eiginlegt gjald, reiknað sem
Matthfas Bjarnason, heilbrigðis-
og tryggingaráðherra.
hundraðshluti af heildarlauna-
greiðslum á árinu. Flokkun eftir
áhættu falli niður, og sjóðmyndun
slysatrygging hverfi úr sögunni
(að undanskildu framlagi til vara-
sjóðs í samræmi við núgildandi
ákvæði um varasjóð lífeyristrygg-
inga).
7) Endurkröfuréttur almanna-
trygginga samkvæmt 59. gr. lag-
anna falli niður. Er hér um að
ræða endurkröfu slysatrygginga
og sjúkratrygginga.
Eins og hér kemur fram gerir
frumvarpið ráð fyrir því að slysa-
tryggingar verði lagðar niður sem
sjálfstæð grein almannatrygginga
og jafnframt að slysatrygginga-
deild Tryggíngastofnunar ríkisins
verði lögð niður og verkefni henn-
ar verði færð yfir á aðrar deildir
stofnuarinnar.
Þáttur
slysatryggingar
Slysatryggingar eru sú grein al-
mannatrygginga, sem á sér lengst
sögu hér á landi, og jafnframt sú
grein sem mestu svipar til einka-
trygginga.
Fyrstu slysatryggingalögin
voru sett árið 1903 og tóku þau
einungis til sjómanna á þilskipum
og tryggðu einvörðungu dánar-
bætur. Örorkutrygging bættist
við árið 1917 og dagpeningar
1925. Frá árinu 1925 nær trygg-
ingin einnig til verkamanna í
landi og skipting starfa í áhættu-
flokka var þá tekin upp.
Þáttur slysatrygginga i
almannatryggingakerfinu hefur á
síðari árum aðallega verið fólginn
í eftirfarandi:
a) Þær hafa tryggt mönnum bæt-
ur vegna vinnuslysa, þótt þeir
uppfylltu ekki biðtímaskilyrði Iíf-
eyris og sjúkratrygginga, skilyrði
lifeyristrygginga um rikis-
borgararétt eða skilyrði sjúkra-
trygginga um iðgjaldagreiðslur.
Skilyrði þessi eru nú fallin brott
að undanskyldu biðtímaákvæðum
lifeyristrygginga, sem enn geta
skipt máli.
h) Bætur hafa að ýmsu leyti ver-
ið ríflegri en bætur lífeyristrygg-
inga og sjúkratryggínga, og hin
gömlu skerðingarákvæði lífeyris-
trygginga giltu ekki um gætur
slysatrygginga.
c) Sérstakur fjárhagur slysa-
trygginga, skipting starfa og siðar
fyrirtækja í áhættuflokka og sjóð-
myndun á tryggingafræðilegum
grundvelli hefur átt að tryggja, að
atvinnuvegirnir bæru kostnað af
þeirri slysahættu, er þeim fylgdi,
og þeim kostnaði yrði ekki velt
yfir á framtíðina. Vegna þeirra
miklu breytinga sem gerðar hafa
verið á undanförnum árum á al-
mannatryggingalögunum bæði
hvað snertir bótaákvæði og fjár-
hagsgrundvöll þótti ástæða til
könnunar á því, hvort sama þörf
sé fyrir núverandi skiptingu
tryggingagreina sem áður. Hér
verður að taka tillit til annarar
lagasetningar og kjarasamnings-
ákvæða, sem máli kunna að skipta
í þessu sambandi. Hér skal eink-
um bent á þau atriði er snerta
ákvæði laga og reglugerða um
launagreiðslur i slysaforföllum,
sbr. lög nr. 16/1958 um rétt verka-
fólks til uppsagnarfrests frá störf-
um og um rétt þess og 'fastra
starfsmanna til launa vegna sjúk-
dóms og slysaforfalla, sjómanna-
lög nr. 67/1963 og lög nr. 38 1954
um réttindi og skyldur starfs-
manna ríkisins. Auk þess koma til
greina ákvæði kjarasamnings um
laun i slysaforföllum, bótagreiðsl-
ur sjúkrasjóða stéttarfélaga,
greiðslur lífeyrissjóða vegna ör-
orku og fráfalls, ákvæði laga og
kjarasamninga um eingreiðslur
örorku og dánarbóta vegna slysa.
Í þessu sambandi má nefna sigl-
ingalög nr. 66/1963 sbr. lög nr.
108 1972 en i þeim lögum er raun-
ar kveðið á um bæði eingreiðslur
og lífeyrisgreiðslur. Einnig má
nefna hér rammasamning Al-
þýðusambands íslands og vinnu-
veitenda frá 26. febrúar 1974. Að
lokum bótakröfur á grundvelli
skaðabótaréttar.
Samkvæmt 29. gr. núgildandi
almannatryggingalaga taka slysa-
tryggingar til launþega, sem
starfa hér á landi, nemenda við
iðnám samkvæmt iðnfræðslulög-
gjöf, stjórnenda aflvéla og öku-
tækja, útgerðamanna, sem sjálfir
eru skipverjar, manna sem vinna
að björgun úr lifsháska eða vörn-
um gegn yfirvofandi meiriháttar
tjóni á verðmætum.
Starf launþega um borð í ís-
lensku skipi eða íslenskri flugvél
jafngildir starfi hér á landi. I
greininni er nánari kveðið á um,
hvað við er átt með launþegum.
Heimild er til' undanþágu frá
tryggingum fyrir þá sem sannar-
lega eru tryggðir samkvæmt er-
lendri slysatryggingalöggjöf, og
heimilt er að taka i tryggingu
starfsmenn íslenskra fyrirtækja
erlendis.
I 30. gr. almannatryggingalaga
er kveðið á um heimild atvinnu-
rekenda til að taka slysatrygginu,
heímild tíl tryggingar við heim-
ilisstörf og tryggingar heimilis-
fólks vegna þátttöku I atvinnu-
rekstri fjölskyldunnar.
Ákvæði 40. gr. fjalla um sjúkra-
tryggingar, en samkvæmt henni
eru allir lansmenn sjúkratryggðir
I sjúkrasamlagi þar sem þeir eiga
lögheimili. Með orðunum „öilum
landsmönnum" er átt við alla þá,
sem lögheimili eiga á íslandi.
I kaflanum um lífeyristrygging-
ar eru víða sett skilyrði um
þriggja ára lögheimilistíma, og
gildir þetta bæði um barnalifeyri
og ekkjulifeyri, sbr. 14. og 18. gr.
Hins vegar er einskis lágmarks-
tíma krafist, þegar sótt er um
örorkulifeyri og hiutaðeigandi
hefur haft óskerta starfsorku,
þegar hann öðlaðist lögheimili
hér. Sama gildir um ekkjubætur
samkvæmt 17. gr. Með hliðsjón af
1. gr. laga nr. 35/1960 um lög-
heimili skal sérhver maður, sem
dvelst eða ætlar að dveljast á Is-
landi lengur en 6 mánuði eiga þar
lögheimili samkvæmt þvi sem fyr-
ir er mælt í lögunum. Sama gildir
um útlendinga, sem stunda hér
atvinnu, þó að dvöl þeirra sé
skemri en sex mánuðir. I 10. gr. er
ákvæði um lögheimili náms-
manna, sjúklinga, starfsmanna á
vegum ríkissins ofl. sem erlendis
dveljast. Með hliðsjón af þvi sem
að framan segir kemur fram, að
þeir sem slysatryggðir eru hér
eru nær undantekningalaust jafn-
framt sjúkratryggðir. Þeir sem
ótryggðir eru hér cru nánast ein-
göngu erlendir starfsmenn er-
lendra fyrirtækja sem hér gerast
verktakar. Munu það helst vera
erlendir ferðamenn, sem gætu
orðið fyrir slysum við akstur bif-
reiða án þess að vera sjúkra-
tryggðir, og einnig gæti komið
fyrir slys á ferðamönnum, er
tækju þátt í björgun mannslífa
eða verðmæta. þrátt'fyrir þessari
undantekningu þá réttlæta þær á
engan hátt að skilið sé milli slysa-
og sjúkratrygginga þar sem sam-
eining þessara greina hlýtur að
vera ákjósanleg með hliðsjón af
öðrum sjónarmiðum sem þyngra
hljóta að vega.
Lífeyris- og
sjúkratrygging
Fjármálaráðuneytið hefur látið
i ljós áhuga á breyttri tilhögun
slysatrygginga ökumanna og sam-
einingu þeirra trygginga og
áb.vrgðartrygginga bifreiða. Bæt-
ur slysatrygginga eru samkvæmt
núgildandi lögum sjúkrahjálp,
dagpeningar, örorkubætur og
dánarbætur.
I 32. gr. almannatryggingalaga
er kveðið á um sjúkrahjálp sem
veitt er af slysatryggingum en til-
svarandi ákvæði um sjúkratrygg-
ingar er að finna í 39,, 42., 43., 44.
og 47. grein. Hvað snertir mikil-
vægasta þátt sjúkrahjálparinnar
þ.e.a.s. sjúkrahúsvistina gildir
sama regla þ.e.a.s. kostnaður er
greiddur að fullu. Eini mismunur-
inn sem getur komið fram er
þegar maður slasast eða veikist
erlendis. Munur á læknishjálp
utan sjúkrahúsa svo og á lyfja-
greiðslum er að slysatryggingar
greiða slikan kostnað að fullu, en
hjá sjúkratryggingum greiðir
sjúklingur fast gjald fyrir hverja
komu til læknis og fyrir hvern
lyfjaskammt. Slysatryggingum er
ekki skylt að greiða sjúkrakostn-
að vegna slyss, er slasaði er
óvinnufær skemur en 10 daga, en
heimilt er að greiða sjúkrahjálp i
slíkum tilvikum, sbr. siðustu
málsgrein 31. gr. núgildandi al-
mannatryggingalaga.
I 33. gr. almannatryggingalaga
er fjallað um dagpeninga slysa-
trygginga en 45. gr. fjallar um
dagpeninga sjúkratrygginga.
Slysadagpeningar greiðast frá og
með 8. degi eftir slys enda hafi
slasaði verið óvinnufær í minnst
10 daga, biðtími sjúkratrygginga
er þrem dögum lengri. Það er
skilyrði fyrir greiðslu sjúkradag-
peninga að tryggði sé orðinn 17
ára og njóti hvorki elli né örorku-
lffeyris, en slík skilyrði gilda ekki
um slysadagpeninga. Samkv. 51.
gr. mega slysadagpeningar og elli-
og ekkjulífeyrir fara saman. Ör-
yrki, sem slasast við vinnu, getur
hins vegar valið þær bætur sem
hærri eru.
Slysadagpeningar nema nú kr.
1.975 á dag að viðbættum 425 kr.
fyrir hvert barn á framfæri. Hvað
snertir sjúkradagpeninga þá
kveður 45. gr. almannatrygginga-
laga á um hámark og lágmark
sjúkradagpeninga. Undanfarin ár
hefur greiðsla miðast við lág-
mark, sem nú er kr. 1.561 á dag að
viðbættum 425 fyrir hvert barn.
Er þarna nokkur munur á auk
þess sem sjúkradagpeningar
skerðast meðan á sjúkrahússvist
stendur, en slysapeningar greið-
ast óskertir.
Hvað snertir örorku sérstaklega
þá er höfuðmunurinn samkvæmt
gildandr almannatryggingalögum
á bótum lífeyris- og slysatrygg-
inga fólginn í endurgreiðslu
slysabóta ef orkutap nær 15% en
er þó undir 50%. Lifeyristrygg-
ingar greiða á hinn bóginn engar
bætur, ef örorka nær ekki 50%.
Ef orkutap er milli 50 og 75% eru
greiðslur slysatryggingar lög-
boðnar en greiðslur lífeyristrygg-
inga fara eftir heimildarákvæð-
um Sé örorka 75% eða meiri er
bótaréttur sá sami, en réttur til
uppbótar þ.e.a.s. tekjutryggingar
þó háður skiiyrðum lífeyristrygg-
inga.
Frumv. gerir ekki ráð fyrir að
réttur slasaðra til örorkubóta
breytist frá þvi sem er i gildandi
lögum.
Við dauðsfall er barnalífeyrir
og ekkjulífeyrir hinn sami hjá
báðum deildum. í stað ekkju- og
ekkilsbóta, sem Hfeyristryggingar
greiða i sex eða átján mánuði,
koma hins vegar átta ára bætur
slysatrygginga, og ennfremur inn-
an slysatryggingar af hendi ein-
greiðslufjár til foreldra og jafnvel
annarra aðstandenda.
Með hliðsjón af framangreindri
upptalningu er greinilegt, að
bætur slysatrygginga eru að meiri
hluta til greiðslur, sem menn að
öðrum kosti ættu almennt rétt á
hjá lífeyris- og sjúkratryggingum.
Þetta hlýtur að teljast eðlilegt,
þegar launþegar eiga í hlut og sé
litið á málið frá því sjónarmiði, að
atvinnureksturinn eigi að standa
undir þeim útgjöldum, sem slys
hafa í för með sér. Þegar hins
vegar er um að ræða frjálsa slysa-
tryggingu þ.e.a.s. samkvæmt 30.
gr. almannatryggingalaga verður
annað uppi á teningnum. Þeir,
sem siika tryggingu taka eru látn-
ir greiða iðgjald fyrir tryggingu,
sm þeir að jafnaði njóta að miklu
Heildarkerfi almannatrygginga
og lífeyrissjóða í endurskoöun