Morgunblaðið - 08.02.1978, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. FEBRÚAR 1978
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 1 01 00.
Aðalstræti 6, simi 22480.
Trúnaðarbrestur
Ekkert efnahagskerfi stenzt 60—80% kauphækkun á 12 mánuðum,
eins og verið hefur hér á landi. Morgunblaðið hefur margoft varað
við þeirri óheilaþróun, en við litlar vinsældir eins og kunnugt er. Nú er
komið að því, að menn þurfi að súpa seyðið af kaupgjaldskröfum, sem
voru umfram getu ríkis og atvinnuvega. Magnús Kjartansson, leiðtogi
Alþýðubandalagsins, sagði nýlega í grein í blaði sinu, að ekki verði
,,unninn bugur á verðbólgu nema með þvi að brúa andstæðurnar og
vinna að því að uppræta þær á markvissan hátt“. Þetta er rétt hjá
Magnúsi. Hann bendir á, að „sá aðili, sem samtök launafólks þarf fyrst
og fremst að takast á við, er ríkisvaldið, vegna þess hvernig íslenzka
efnahagskerfinu er háttað. Lykillinn að ríkisvaldinu er Alþingi og það
er helzta meinsemdin hjá samtökum launafólks, að þau eru veik á
þingi, þótt þau séu mjög öflug i samningum um kaup og kjör — þau
hafa til skamms tíma verið þverklofin á stjórnmálasviðinu“.
Þetta er sjálfsagt meira og minna rétt, en við skulum ekki gleyma
því, að þegar vinstri stjórnin hrökklaðist frá völdum, eða sú stjórn, sem
Magnús Kjartansson hafði hvað mest áhrif í, var óðaverðbólga hér á
landi og nam hún um 54%. Á síðásta ári miðju var verðbólgan komin
niður í 26%, en síðan hefur sigið á ógæfuhliðina vegna óraunhæfra
kjarasamninga. Enda þótt unnt sé að taka undir orð Magnúsar
Kjartanssonar verður samt sem áður ekki komizt hjá því að benda á, að
sjaldan hefur ríkisvaldið haft meiri áhrif á niðurstöðu kjárasamninga
en einmitt á tímum vinstri stjórnarinnar og þá varð eins konar
sprenging á launamarkaðnum. Þá hafa alþingismenn síður en svo sýnt
neina tilburði í þá átt að koma fram með hógværari launakröfur en
aðrar stéttir, heldur hafa þær þvert á móti verið jafn miklar mestu
kröfum. Það vita allir. Alþingi íslendinga hefur verið gagnrýnt harð-
lega fyrir það, eins og kunnugt er. Það er ekki gagnrýni út í hött eins
og á stendur. Fordæmin koma a.m.k. ekki úr sölum Alþingis. Auk þess
hafa þingmenn skammtað sjálfum sér skattfríðindi. Það veikir sið-
ferðisþrek annarra í hagsmunabaráttu.
I Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins 29. janúar s.l. var m.a. sagt:
„Vegna þess að þær ákvarðanir, sem teknar voru í launamálum á
síðasta ári, allt frá samningum vinnuveitenda og ASÍ til samninga
ríkisstjórnar og BSRB og ríkisbanka og bankastarfsmanna og til
ákvörðunar þingmanna um eigin kjör, voru rangar.“ — Þess vegna er
nú þörf aðgerða i efnahagsmálum.
Alþingismenn hafa því miður ekki gengið á undan í þessum efnum
með góðu fordæmi. Milli þeirra og þjóðarinnar hefur orðið nokkur
trúnaðarbrestur, sem leiðrétta þarf.
Nafnbirtingar
Verðbólga í þeim mæli, sem við þekkjum, er siðspillandi.
Hún kallar á brask og tilraun þegnanna til að „bjarga sínu“. Hún
er undirrót meinsemdar.
Morgunblaðið lifir ekki á þvi að selja ógæfu annars fólks. Það segir
frá staðreyndum, fylgist rækilega með því, sem er að gerast, tekur mið
af opinberum rannsóknum og niðurstöðum dómstóla en telur sig ekki
neinn hæstarétt yfir öllu, sem aflagg fer í þjóðlífinu. Það hefur verið
stefna blaðsins að birta nöfn þeirra, sem hafa játað sekt sína eða hlotið
dóm fyrir afbrot. Að vísu verður oft að meta hvenær nafnabirtingar
eiga rétt á sér og er það erfitt mál og veldur ritstjórum dagblaða einatt
miklu sálarstríði. En þetta er meginlínan.að birta nöfn við játningu og
dómsuppkvaðningu. Þegar Landsbanki Islands gaf út tilkynninguna i
upphafi Landsbankamálsins svokallaða var nafn deildarstjóra
ábyrgðardeildarinnar nefnt í frétt bankans. Af þeím sökum birti
Morgunblaðið nafn hans. Hann hafði játað sök sína. Og bankinn stóð
ábyrgur fyrir nafnbirtingunni. Á þetta mál, nafnbirtingu, er minnst
hér af gefnu tilefni.
Við skulum í lokin minnast á það, hverjum augum Liv Ulmann,
leikkonan heimsfræga, lítur á þá blaðamennsku, sem nú tíðkast svo
mjög. Hún segir í ævisögu sinni Umbreytingin: „Hvað er að segja um
skilnaðinn? (þ.e. skilnað þeirra Ingmar Bergmanns).
Hnýsni fólks í sorg sem var einkamál. Dagblöðin, sem rótuðu i
einkalífi okkar. Tróðu á öllu sem var viðkvæmt. Vikublöð með forsíðu-
myndum frá fyrsta árinu okkar saman. Brosandi, glaðleg andlit og
svartletraðar fyrirsagnir undir. Nýtt líf án Liv. Lesið um sögulokin. I
vansæld okkar urðum við góðkunningjar hálfrar Skandinavíu.
Blaðamaður nokkur hringdi til mín og sagði við mig vinsamlega í
hluttekningu, að ég mætti ráða, hvort ég vildi segja allan sannleikann
sjálf — eða hvort þeir neyddust til að prenta sína eigin útgáfu af
hxmum. Annar spurði, hvort ég gæti gefið honum símanúmerið hjá
nýju konunni hans (þ.e. Bergmanns). Ég varð að laumast út úr
hótelherberginu og hlaupa niður bakdyratröppurnar, því að ljós-
myndararnir stóðu við hótelinnganginn og biðu. Dökk sólgleraugu, sem
hylja sorg — lítill, mannleg þjáning, sem svífur hjá f ljósmynd — það
gengur vel út í lausasölu. Þegar textinn undir bætir þar að auki við
óhamingjusögum, séðum úr návígi .. “
Síðan lýsir Liv Ullmann því, hvernig hún faldi sig í bakgarði innan
um öskutunnur. Með því skirskotar hún til sorpblaðamennsku, sem
einskis svífst, þegar peningar eru annars vegar.
Morgunblaðið hefur ekki tiðkað þessa blaðamennsku. Og mun ekki
gera. Það tekur tillit til einkalífs fólks. Þegar ógæfumaður stenzt ekki
freistingar sínar, reynir það að muna eftir konu hans og börnum,
gamalli móður eða öðrum fórnardýrum harmleiksins. Það selur ekki
sorgir þessa fólks. Það krefst þess, að heimilislífið sé friðhelgt og hefur
reyndar margoft skorað á landsmenn að slá skjaldborg um heimilin og
eínkalífið. Það læjur alþýðudómstóla gróusagnanna lönd og leið. Og
allra sízt eyðir það dýrmætum pappír í að eltast við samkeppnisaðila
eða pólitíska andstæðinga með öðrum leikreglum en þeim, sem tíðkazt
á blaðinu. Þegar andstæðingar eiga i hlut, þá kemur í ljós, hvort innra
þrek er í samræmi við þær siðferðiskröfur, sem menn gera til sjálfra
sín og annarra.
En Morgunblaðið segir að sjálfsögðu frá staðreyndum, einnig sárum
staðreyndum. Það birtir nöfn ógæfumanna, sem játa sekt sína eða fá
sektardóm, a.m.k. ef brotin eru þess eðlis. En það veltir sér ekki upp úr
ógæfu þeirra. Slfkt lendir einungis á saklausum aðstandendum, fórnar-
dýrum, sem eiga ekki annað skilið en fá að vera í friði, jafnvel — og
ekki sízt — börnum og ííaklausum unglingum.
Kvikmyndahátíðin 1978:
ÞAÐ gengur á ýmsu með
fyrstu kvikmyndahátíðina
hérlendis. Finna má að
framkvæmdinni — myndir
berast of seint til landsins
eða jafnvel alls ekki og
raska dagskránni. Þetta má
þó flokka undirbyrjunarörð
ugleika og reynsluleysi,
sem verður að taka með
vissu umburðarlyndi. Óllu
lakari er afskiptasemi kvik-
myndaeftirlits og tveggja
embættismanna dóms-
kerfisins af hátiðinni, sem
beinlínis leiðir til þess að
þessi hátíð og hugsanlega
þær sem siðar verða haldn
ar teljast til hinna aftur-
haldssómustu í vesturálfu.
Er þarna átt við hlut ríkis-
saksóknara og rannsóknar-
lögreglustjóra i því að
sýningar á japönsku mynd-
inni Veldi tilfinninganna
eru felldar niður.
Reyndar var alltaf við þvi búist að
sýningar á Veldi tilfinninganna
mundu valda töluverðu umtali og
hneykslan, og særa sómatilfinningar
einhverra, en það hvarflaði þó aldrei
að manni fyrir alvöru að svo langt
yrði gengið að opinberir aðilar bem-
Líkam-
legar
fýsnir
og vel-
valdar
títfínn-
ingar
um fjölskylduna á dálítið sérstæðan
en áhrifaríkan hátt Hann teflir fram
Wit, velmetnum verkfræðingi, sem
aðalstjarna þeirra Pólverja, Daniel
Olbrychski, leikur Hann starfar hjá
stóru fyrirtæki í borginni og hefur
algjörlega slitið sig úr tengslum við
fjölskyldu sina — föður, systur og
móðursystur, sem búa á gömlu
sveitasetri Heimilið er farið að láta
mjög á sjá, og skyndilega fær Wit
skeyti um að snúa heim vegna þess
að faðir hans hefur orðið fyrir áfalli
Wit fær vin sinn með sér og þeim er
allt annað en fagnað við heim-
komuna Atburðarásin fer fram eftir
þetta að mestu innan veggja heimili-
isins og myndin gerist á tæpum
sólarhring en með ótrúlega hnitmið-
aðri og markvissri leikstjórn ásamt
frábærum samleik aðalleikaranna
tekst myndinni að yfirvinna hið
þrönga sögusvið og myndin er
þrungin bæði lífi og spennu, svo að
unun er á að horfa
Ungverska myndin Ættleiðing eft-
ir Mörtu Mészáros hefur að vísu ekki
trl að bera þess léttu stemmnmgu
sem Fjölskyldulif býr yfir en er þó
sérlega geðþekk og vel gerð mynd I
henni rikir kyrrlátt andrúm sem eins
og endurspeglar heldur dauflegt lif
aðalhetjunnar, Kötu Hún er ekkja,
starfar i verksmiðju og lifir heldur
atburðasnauðu lifi ef frá er talið
ástarsamband hennar við giftan
mann, sem starfar með henni Hann
vi 11 ekki skilnað né heldur gera
ekkjunni barn sem hún þráir til að
Fjölskyldulif
línis hlutuðust til um að sýningar á
myndinni á kvikmyndahátiðinni
yrðu stöðvaðar
Sýningar á kvikmynmdahátíð eru
pefnilega dálitið annar hlutur en
almennar sýningar Veldi tilfinning
anna er mynd sem tekin hefur verið
til sýninga á flestum þekktustu kvik
myndahátiðum á Vesturlöndum, t d
í Cannes, Lugarno og New York, án
þess að yfirvöld hefðu þar bein af-
skipti af Það eru lika fyrir löngu
óskráðar reglur í þeim löndum þar
sem þessar helztu kvikmyndahátíðir
eru haldnar að kvikmyndaeftirlit og
yfirvöld skipta sér ekki af myndum
sem þar eru sýndar, þótt einhverjar
þeirra kunni strangt til tekið að fara
yfir siðsemdarmörkin hvað lagalega
skilgreiningu viðkomandi lands
áhrærir
Einasta undantekningin sem ég
veit frá þessari meginreglu varðandi
hátíðasýningar á Veldi tilfinning-
anna var á Berlínarhátíðinni í fyrra
en þar tók lögreglan filmuna ! sína
vörzlu eftir fáemar sýningar
Atburðurinn þótti töluvert áfall fyrir
hátlðina í Berlín Hér er þó gengið
enn lengra — ekki einu sinni látið á
það reyna hvort sýningar á mynd-
inni hefðu verið stöðvaðar með lög-
regluaðgerð
Allt er þetta mál annars gott dæmi
um réttelysi listarinnar Þegar meta
á hvort almenningi sé hollt að sjá
ákveðna bersöglismynd eru kvaddir
til lögfróðir menn til að skera úr um
hvort hún falli undir tiltekna laga-
grein um klám svo óljós og raunar
persónubundin sem skilgreining á
slíku hugtaki hlýtur að vera Aftur á
móti eru ekki kvaddir til listfróðir
menn til að skera úr um listrænt
gildi myndarinnar og hvort það eigi
erindi við almenning í framhaldi af
því vaknar síðan spurning um hvort
sjónarmiðið sé þyngra á metunum
— að koma í veg fyrir að fullorðið
fólk verði vitni að athöfnum á hvíta
tjaldinu sem tveir embættismenn
telja ósiðsamlegar eða leyfa þessu
sama fólki að horfa á mannlegt at-
ferli sem tveir listfræðingar teldu
t d framreitt á tjaldinu með list-
rænum hætti Allt er þetta síðan
auðvitað sú grundvallarspurning
hversu langt á að ganga í því að
hafa vit fyrir öðrum — hver sá sem
keypti sig inn á Veldi tilfinnmganna
hefði vitað að hverju hann gengi
En það þýðir víst litið að elta ólar
við þetta frumhlaup úr því sem kom-
ið er Sú kvikmynd sem á þessari
hátíð hefur haldið uppi merki ósið-
seminnar og orðið hvað flestum
hneykslunarhella er Sæt mynd
Frekar en fyrri daginn verður ekki á
móti borið að Dusan Makavejev,
höfundur myndarinnar, kann vel til
verka og tæknilega er myndin öll
mjög kunnáttusamlega gerð Að
öðru leyti þykir mér myndin heldur
léttvæg og ádeilan sem maður finn-
ur móta fyrir. kafnar með öllu i
smekklausum tiltækjum
Makavejevs Að visu fer hann býsna
vel af stað og myndin er töluvert
glettin framan af, en eftir að hann
kemst i kynni við frönsku kommún-
una, sem hann virðist geta látið gera
alla skapaða hluti fyrir sig, er eins
og algjörlega slái út i fyrir honum og
myndin fer út um þúfur Sæt mynd
er þannig kvikmyndalist á villi-
götum Rétt er þó að taka fram að
ýmsa hef ég hitt sem þykir mikið til
myndarinnar koma, telja hana
skarpa ádeilu á neyzlusamfélögin,
bæði innan hins kapitaliska heims
og hins sósíaliska Sitt sýnist
hverjum
í Sætri mynd og Veldi tilfinning-
anna svalar fólk likamlegum fýsnum
sinum á margvíslegan hátt Hempas
bar, Ættleiðingin og Fjölskyldan eru
af allt öðru sauðarhúsi, þvi að þar er
fremur fjallað um tilfinnmgalífið og
mannleg samskipti á því sviði Allt
eru þetta lika athyglisverðar myndir
Pólska myndin FjölskyIdulíf eftir
Zanussi, skólabróður og kunningja
Þrándar Thor , er þó sú þeirra sem
ég hafði mesta ánægju af og
tvimælalaust einn af hápunktum
hátíðarinnar Zanussi fjallar þarna
öðlast fyllingu í lífinu Um þetta leyti
kemst Kata einnig í kynni við unga
stúlku af upptökuheimili og tekst
með þeim vinátta sem leiðir til þess
að ekkjan ákveður að ættleiða barn
Gildi myndarinnar er ekki sízt fólgið
í þvi hvernig hún lýsir vináttu
ekkjunnar og stúlkunnar sem árin
þó aðskilja, en stigandin er svo hæg
að myndin rambar stundum á mörk-
um þess að verða langdregin
Hempas bar er eftir ungan Svia,
Lars Thelstam, hinn sama og gerði
Gangsterfilmen er sjónvarpið sýndi i
fyrra Hempas bar hefur flóknari
söguþráð og er i alla staði heil
steyptari og metnaðarfyllri mynd af
hálfu höfundar. þó að honum takist
ekki fullkomlega að koma efninu til
skila
Áhorfandinn kynnist verkamanna-
fjölskyldu í sænskum smábæ Eldri
sonurinn hefur farið til sjós og kom-
ist til Bandarikjanna i þann mund
sem Presley er að koma þar fram á
sjónarsviðið Yngri sonurinn er enn
á barnsaldri, spjarar sig vel i skóla
og leik og hefur hug á lengra námi,
sem fjárráð heimilisins þó tæpast
leyfa Hann þráir athygli föður sins
en fær hana aðeins þegar hann
getur höfðað til metnaðar föðurins,
sem aftur á móti á þann draum
æðstan að eignast einhvern tima
góðan bíl. Ovænt kemur eldri sonur-
inn heim frá Ameríku. kemst að því
að vinkona hans hefur tekið saman
við útlenzkan verkamann og leggst
þá í þunglyndi Það tekur að hrikta i
stoðum heimilisins, átökin innan
fjölskyldunnar magnast og endalok-
in eru blóði drifin
Thelstam tekst vel að endurlifga
þetta timabil sem myndin á að
gerast á, en plötur Presleys gegna
þar veigamiklu hlutverki
Myndin hefur raunsætt yfirbragð
en í handriti og persónusköpun er
þó holur tónn sem gerir það að
verkum að áhorfandmn lifir sig
aldrei verulega inn í vandamál fjöl
skyldunnar
— BVS