Morgunblaðið - 10.02.1978, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. FEBRUAR 1978
Athugasemdír við frumvarp
ríkisstjórnarinnarum efnahagsmál
Framhald af bls. 1.
„Frumvarp það til laga um ráð-
stafanir í efnahagsmálum, sem
hér'er flutt, er áfangi i þeim að-
gerðum, sem ríkisstjórnin telur
nauðsynlegar til að bregðast við
þeim efnahagsvanda, sem við
hefur blasað. Gengisbreytingin,
sem Seðlabanki íslands tilkynnti
hinn 8. þ.m. með samþykkti ríkis-
stjórnarinnar, og frumvarp það
um ráðstafanir vegna gengis-
breytingarinnar, sem flutt var
sama dag, var gerð i þeim tilgangi
að afstýra restrarstöðvun fyrir-
tækja í helstu útflutningsatvinnu-
vegunum og þar með atvinnu-
leysi. Jafnframt mun gengisbreyt-
ingin breyta verðhlutföllum inn-
fl-utnings og innlendrar fram-
leiðslu og því hamla gegn óhóf-
legri innflutningseftirspurn, svo
að til betra jafnvægis horfi í utan-
ríkisviðskiptum. Orsök þess jafn-
vægisleysis, sem einkennt hefur
efnahagsframvinduna að undan-
förnu og þess mikla hallarekstrar
útflutningsatvinnuvegahna, sem
gerir gengisbreytinguna óhjá-
kvæmilega, eru mun örari verð-
breytingar hér á landi en í við-
skiptalöndum okkar. Ef ekkert
væri að gert, væru horfur á örum
víxlgangi verðlags og kauplags á
næstu mánuðum og enn vaxandi
verðbólgu.
Ráðstafanir þær, sem felast í
þessu frumvarpi, eru til þess ætl-
aðar að hamla gegn verðbólgu og
stuðla að betra jafnvægi í efna-
hagsmálum. Ef stefna á að því að
ná tökum á verðbólguvextinum
þegar á þessu ári, er sýnt, að ekki
er um annað að ræða en að draga
úr víxlgangi verðlags og launa
með því að takmarka nokkuð þær
kauphækkanir, sem ráðgerðar
eru með kjarasamningum, enda
væru önnur úrræði of seinvirk
eða hefðu í för með sér hættu á
atvinnubresti. í frumvarpi þessu
er því gert ráð fyrir, að verðbætur
á laun verði takmarkaðar nokkuð,
en hins vegar er gerðum kjara-
samningum ekki raskað að öðru
leyti. Ríkisstjórnin gerði þegar á
s.l. ári grein fyrir þeirri skoðun
sinni, að áfangahækkanir og verð-
bótaákvæði samninga gengju
lengra en fært væri, ef fast væri
við hvort tveggja haldið. Það
hefur komið á daginn, að af hefur
hlotist mikil verðbólga.
í frumVarpi þessu eru jafn-
framt gerðar tillögur um hliðar-
ráðstafanir til að milda áhrif tak-
mörkunar verðbóta á kaupmátt og
lífskjör almennings og lækka
verðlag með nokkurri lækkun
skatta. Þessar hliðarráðstafanir
valda ríkissjóði talsverðu tekju-
tapi og er því nauðsynlegt, að
hagur ríkissjóðs sé tryggður, eins
og frumvarpið gerir ráð fyrir,
með álagningu skyldusparnaðar á
félög til samræmis við skyldu-
sparnað einstaklinga og með
lækkun ríkisútgjalda, en frum-
varpið gerir ráð fyrir heimild til
að draga úr útgjöldum ríkissjóðs
um 1.000 m. kr. Jafnframt er lagt
til að heimild verði veitt fyrir
auknu framboði spariskírteina til
almennings til þess að styrkja
greiðslustöðu rfkissjóðs og draga
fé úr umferð.
Að öllu samanlögðu er það til-
gangur þessa frumvarps, ásamt
þeirri gengisbreytingu, sem til-
kynnt heíur verið, að tryggja
fulla atvinnu, draga úr verðbólgu
og treysta þau góðu lífskjör al-
mennings, sem náðust á síðast-
liðnu ári.
I frumvarpinu er lagt til, að
hamlað verði gegn víxlgangi verð-
lags og launa með því að helminga
þá hækkun verðbóta og verðbóta-
auka sem koma ættu til fram-
kvæmda 1. mars, 1. júní, 1. sept.
og 1. des. n.k. skv. ákvæðum
kjarasamninga.
Þrátt fyrir takmörkun verðbóta
skv. 1. gr. frv. er þó tryggt með
ákvæði um lágmarksverðbætur í
2. gr., að þessi frádráttur komi
ekki fram með fullum þunga
gagnvart hinum tekjulægri í hópi
launþega. Hér eru einkum þeir
hafðir í huga, sem hafa tekjur af
reglulegri dagvinnu einni. Ljóst
er frá upphafi, að vandasamt
verður að framkvæmda þetta
ákvæði, þar sem ekki er hægt að
ákveða þennan bótarétt beint út
frá kauptaxta heldur ræður einn-
ig, hvort viðkomandi launþegi
hefur fengið verðbætur á yfir-
vinnugreiðslur og/eða ákvæðis-
eða álagsgreiðslur, sém samanlagt
koma verðbótum hans upp yfir
hið tilgreinda mark. Um þetta
efni þarf að setja sérstakar regl-
ur, en hér er um mikið sann-
girnismál að ræða og þessi fyrir-
höfn því eðlileg.
efni. Þessi tillaga er ekki beinlín-
is tengd stundarvanda þjóðarbús-
ins en hugsuð til þess að bætg
launaákvörðunarkerfið til fram-
búðar.
Áður en gripið var til efnahags-
ráðstafana þeirra, sem ríkis-
stjórnin beitir sér nú fyrir, voru
horfur á, að verðlag innanlands
hækkaði um 36% frá upphafi til
loka þessa árs og að meðaltali
næmi verðbreytingin á árinu
40%. Við þessar tölur má svo
bæta verðáhrifum gengisbreyt-
ingarinnar, sem nú hefur reynst
nauðsynleg, þótt i áætlunum þess-
um hafi raunar verið gert ráð
fyrir nokkru gengissigi á árinu.
182.raál.
N4
05 55.
Frumvarp til laga
um ráðstafanir í efnahagsmálum.
(Lagt fyrir Alþingi á 99. löggjafarþingi 1977—78.)
I. KAFLI
Um verðbótaákvæði kjarasamninga.
1. gr.
Hinn 1. mars 1978, 1. júnl 1978, 1. sepl. 1978 og 1. des. 1978 skulu verðbætur á laun
hverju sinni hækka sem svarar helmingi þeirrar hækkunar verðbótavísitölu og
verðbótaauka, sem Kauplagsnefnd reiknar samkvæmt ákvæðum kjarasamninga.
að hafi átt sér slað frá næstliðnu þriggja mánaða greiðslutimabili. Kauplagsnefnd
tilkynnir opinberlega, hvaða hækkanir skuli verða hverju sinni á verðbótum og
verðbótaauka frá næstliðnu þriggja mánaða greiðslutimabili.
2. gr.
Sú krónutöluhækkun verðbóta og verðbótaauka, sem launþegi fær samanlagt
frá byrjun greiðslutimabils fyrir dagvinnu, yfirvinnu, ákvæðisVinnu og annað, skal
aldrei vera minni en svarar 880 kr. á mánuði fyrir hvert 1%, sem öll hækkun verð-
bólavfsitölu að meðtöldum verðbótaauka hefur numið hverju sinni samkvæmt út-
reikningi Kauplagsnefpdar. Fyrir launþega. sem eru ekki i fullu starfi, lækkar þessi
fjárhæð hlutfallslega.
Nánari ákvæði um framkvæmd á fyrirmælum þessarar greinar skulu sett með
reglugerð.
3. gr.
Frá og með l.janúar 1979 skulu óbeinir skattar ekki hafa áhrif á verðbóta-
vísitölu eða verðbótaákvæði i kjarasamningum. Kauplagsnefnd skal meta hvað
telja skuli óbeina skatta i þessu skyni.
II. KAFLI
Um bætur almannatrygginga skv. lögum nr. 67/1971 með áorðnum breytingum,
sbr. lög nr. 96/1971, nr. 62/1974, nr. 13/1975,
nr. 36/1976, nr. 53/1977 og nr. 56/1977.
4. gr.
Bætur almannatrygginga, aðrar en fæðingarstyrkur, skulu 1. mars 1978, l.júni
1978 og l.september 1978 taka sömu hlutfallshækkun og laun almennt þessa daga.
Hækkun þessi skal einnig taka til greiðslna skv. 73. gr. laganna.
Fjárhæð uppbótar á lifeyri, tekjutryggingar, skv. 1. mgr. 19. gr. laganna, svo og
heimilisuppbótar, skv. 2. mgr. 19. gr. laganna sbr 1. gr. laga nr. 56/1977, skal hækka
um 2 prósentustig 1. mars 1978 umfram hækkun almennra bóta þann dag.
Það er ótvíræður galli á núgild-
andi verðbótakerfi, að breytingar
á óbeinum sköttum — öðrum en
þeim, sem fólgnir eru í verði
áfengis og tóbaks — valda breyt-
ingu á kaupgreiðslum en breyt-
ingar á beinum sköttum ekki. Hér
er lagt til að frá og með 1. janúar
1979 skulu breytingar á óbeinum
sköttum ekki valda breytingu á
verðbótum. Rökin fyrir þessu eru
vel kunn. í fyrsta lagi eru beinir
skattar ekki meðtaldir í verðbóta-
vlsitöiu, eins og að ffaman var
getið. Það veldur því, að val lög-
gjafans milli beinna og óbeinna
skatta er ekki óbundið að þessu
leyti, sem hlýtur að teljast óæski-
légt. 1 öðru lagi stendur ómæld
opinber þjónusta á móti óbeinum
sköttum, sem ekki er metin til
kjarabóta. Í þriðja lagi geta
stjórnvöld ekki með sama árangri
og ella beitt breytingum á óbein-
um sköttum til hagstjórnar vegna
þess að þeir eru í grunni verð-
bótavisitölu. í frv. er gert ráð
fyrir að Kaupiagsnefnd meti
hvaða skattar skuli teljast óbeinir
í þessu sambandi.
Ekki þykir rétt að binda í lög
með fullkominni' upptalningu,
hvaða skattar falli hér undir því
að skattalög geta breyst og sker
þá Kauplagsnefnd úr vafaatrið-
um.
Það er kunnugt í öðrum löndum
að undanskilja alla skatta úr verð-
bótavísit., m.a. i Danmörku, en
þar fylgir einnig að breytingar
niöurgreiðslna séu ekki heldur
taldar með. Þetta atriði þarf sér-
stakrar könnunar við. 1 frv. er
mörkuð framtíðarstefna í þessu
Kauptaxtar voru hins vegar álitn-
ir hækka um 43% frá upphafi til
loka ársins en um 53% að meðal-
tali á árinu, og kaupmáttur ráð-
stöfunartekna var því talinn
stefna í um 7% aukningu á mann
frá fyrra ári, þótt sú aukning væri
raunar mjög óviss vegna þeirrar
hættu á rekstrarstöðvunum og at-
vinnuleysi, sem óheft verðbólgu-
þróuit hlyti fyrr eða siðar að
valda. Með þeim breytingum á
verðbótaákvæðum kjarasamn-
inga, sem hér er gerð um tillaga,
er búist við að unnt reynist að
koma verðbólguvextinum allt árið
niður undir 30% og meðalverð-
breytingum á árinu í um
36—37%. Kauptaxtar myndu skv.
þessu hækka um rúmlega 20%
frá upphafi til loka ársins en um
rúmlega 40% að meðaltali á ár-
inu. Til að vega að nokkru leyti
upp kaupmáttaráhrif þessara að-
gerða hyggst ríkisstjórnin beita
margvislegum fjármálaaðgerðum,
sem að hluta felast í þessu frum-
varpi.
í frumvarpi þessu er gert ráð
fyrir tvenns konar ráðstöfunum
til að styrkja kaupmátt ráðstöfun-
artekna heimilanna. Annars veg-
ar eru barnabætur hækkaðar um
5%, en það léttir nokkuð skatt-
byrði barnmargra fjölskyldna.
Hins vegar er gert ráð fyrir lækk-
un sérstaks vörugjalds úr 18% í
16%. Þessar ráðstafanir valda rík-
issjóði u. þ. b. 1000 milljón króna
tekjumissi á ári. Þá er gert ráð
fyrir, að bætur almannatrygginga
hækki með launum, og á sömu
dögum, og auk þess er gert r^ð
fyrir sérstakri hækkun tekju-
tryggingar og heimilisuppbótar
umfram launahækkun hinn 1.
mars n.k. Loks hyggst ríkisstjórn-
in auka niðurgreiðslu vöruverðs
um 1300 m.kr. á ári, en það jafn-
gildir 1% í kaupmætti ráðstöfun-
artekna.
Kaupmáttaráhrif þeirra ráð-
stafana, sem hér hafa verið
nefndar, jafngilda þegar allt er
talið saman tæplega l'/i% aukn-
ingu kaupmáttar ráðstöfunar-
tekna frá því sem ella hefði orðið.
Með þessu gæti kaupmáttur ráð-
stöfunartekna á mann árið 1978
orðið nálægt því sá sami og á
árinu 1977, en þá var hann nær
því jafnmikill og hann hefur
mestur orðið áður, á árinu 1974.
Ráðstafanir þessar hafa veruleg
áhrif á afkomu ríkissjóðs. Fjárlög
þessa árs voru afgreidd með
tekjuafgangi er nam 1 milljarði
króna og var þá byggt á áætlunum
frá s.l. hausti. Raunveruleg út-
koma ríkisfjármálanna 1977 var
hins vegar óhagstæðari en gert
var ráð fyrir við fjárlagaaf-
greiðsluna. Endurmat á fjárlaga-
tölum 1978 vegna þessara breyt-
inga á grunni þeirra bendir til 2.1
milljarðs króna lakari stöðu en í
fjárlögum. Gjöld yrðu þvi um 1
milljarði króna umfram tekjur að
óbreyttu. Hér er einkum um að
ræða meiri vaxtagreiðslur og út-
gjöld til almannatrygginga en
reiknað var með við afgreiðslu
fjárlaga. Áhrif kauplags- og verð-
lagsbreytinga af völdum ráðstaf-
ana þessara svo og áhrif gengis-
breytingarinnar á fjárhag ríkis-
sjóðs eru samtals taldar fela í sér
3.3 milljarða króna bata í stöðu
ríkissjóðs á árinu og hefur þá
verið reiknað með hækkun
rekstrarútgjalda vegna gengis-
breytingarinnar og reyndar
nokkrum niðurskurði einnig eins
og fram kemur á fylgiskjali með
frv. Með þessu einu væri stefnt i
1.2 milljarða króna bætta stöðu
hjá ríkissjóði. Ráðstafanir þær
sem gert er ráð fyrir til að milda
ahrifin af breytingum verðbóta-
reglna eru álitnar kosta ríkissjóð
1.1 milljarð króna f útgjaldaauka
og tekjutapi. Þessari fjárhæð er
skv. frv. þessu, að hluta mætt með
aukningu ráðstöfunarfjár ríkis-
sjóðs með álagningu skyldusparn-
aðar á félög til samræmis við
skyldusparnað einstaklinga. Jafn-
framt gerir frv. ráð fyrir heimild
til lækkunar framkvæmdafram-
laga og rekstrargjalda á A-hluta
fjárlaga um 1.0 milljarð króna.
Eftir þessar aðgerðir væri um
smávægilegan tekjuafgang að
ræða hjá rikissjóói á árinu, allt að
0,6 milljarða króna, ef heimild til
útgjaldalækkunar yrði að fullu
notuð, en það er ótraustari staða
ríkissjóðs en varlegt getur talist.
Hér verður að hafa i huga þá
óvissu, sem jafnan ríkir um fram-
vindu efnahagsmála og áhrif
þeirra á ríkisfjármálin. Auk þess
telur ríkisstjórnin nú afar brýnt,
að rikisfjármálin verði ekki
þensluvaldur i því árferði, sem nú
rikir, heldur sé þeim beitt til að
draga úr þunga innlendrar eftir-
spurnar. Því er f frv. þessu gert
ráð fyrir nokkrum breytingum á
lántökuáformum ríkissjóðs í
þessu skyni. Gert er ráð fyrir, að
framboð spariskirteina verði auk-
ið um 1.5 milljarða króna frá fyrri
áformum eingöngu til að styrkja
greiðslustöðu ríkissjóðs og draga
fé úr umferð, en ekki til að fjár-
magna útgjöld. Með þessum hætti
er því stefnt að 2.1 milljarðs
króna greiðsluafgangi á þessu ári
en það felur í sér nokkru traust-
ari afkomu en reiknað er með á
fjárlögum, enda nauðsynlegt til
að hamla gegn verðþenslu. Auk
þess verður unnið að því á
næstunni að leita leiða til að
fresta framkvæmdum sem fjár-
magnaðar eru með erlendum lán-
tökum um a.m.k. 1.000 m.kr.
Með gengisbreytingunni hinn 8.
þ.m. og þeim ráðstöfunum, sem
þetta frumvarp felur í sér, er eins
og fyrr segir að þvi stefnt að
tryggja öruggan rekstur undir-
stöðuatvinnuveganna og þar með
fulla atvinnu jafnframt því sem
hamlað sé gegn verðbólgu á árinu
og grunnur lagður að sókn gegn
verðbólgunni á næsta ári. Jafn-
hliða er með þessum ráðstöfunum
stefnt að bættum viðskiptajöfnuði
og bættri stöðu landsins út á við.
Til þess að ná þessum árangri
þarf nokkra kaupmáttarfórn, sem
þó gæti verið meiri i sýnd en
reynd.
Að óbreyttu blasti við halla-
rekstur og rekstrarstöðvun í fisk-
iðnaðinum og útflutningsiðnaði.
Ráðstafanirnar tryggja viðunandi
rekstrargrundvöll allra helstu
atvinnuvega.
Að óbreyttu hefði verðbólgu-
hraðinn á árinu orðið meiri en
40% að meðaltali en 36% frá
upphafi árs til loka þess. Ráðstaf-
anir þessar þoka þessari tölu
niður í 36—37% að því er árs-
meðaltalið varðar en niður undir
30% frá upphafi til ársloka.
Að óbreyttu hefði stefnt í a.m.k.
um 4—5 milljarða króna við-
skiptahalla á árinu. Ráðstafanir
þessar bæta viðskiptajöfnuð um
6—7 milljarða á þessu ári og snúa
halla í afgang.
Þessi árangur og hallalaus
ríkisbúskapur, sem aðgerðirnar
tryggja, er mikilvægur og þeim
mun meira er um vert, að með
þeim er á raunhæfan hátt leitast
við að tryggja þann kaupmátt,
sem náðist á árinu 1977, og leggja
þannig traustan grundvöll að
kjarabótum siðar og jafnframt
varanlega breytingu á vísitölu-
bindingu launa þannig, að frá
upphafi næsta árs hafi óbeinir
skattar ekki áhrif á verðbótavísi-
tölu.“
voulgaris telur
bannið einsdæmi
GRlSKI leikstjórinn og kvik-
myndagerðarmaðurinn Pantelis
Voulgaris hefur látið f Ijós undr-
un sfna með þá ákvörðun að felld-
ar skulu niður sýningar á
japönsku myndinni Ai no Corida
cða Veldi tilfinninganna. Kom
þetta fram á blaðamannafundi
með Voulgaris f gær.
Voulgaris telur myndina vera
ótvírætt listaverk og mjög miður,
að sýningar á henni skuli ekki
leyfðar. Þekkir hann ekki til
slíkra aðgerða gagnvart kvik-
myndahátíðum erlendis. Voulgar-
is taldi, að val mynda á þessa
kvikmyndahátíð væri með ein-
dæmum gott, og sagði aó á henni
væri að finna allt það nýjasta,
sem væri að gerast í kvikmynda-
listinni þessa stundina. Það kom
einnig fram á þessum fundi, sem
Thor Vilhjálmsson sat m.a., að
frétt um bannið á japönsku mynd-
inni hefði þegar verið birt i
frönskum blöðum. Veldi tilfinn-
inganna kom hingað til lands frá
Frakklandi fyrir sérstakan vel-
vilja franska menntamálaráðu-
neytisins og sendiráðs þeirra hér
á landi og taldi Thor illa vegið að
góðum mönnum með þvi að láta
að því liggja, að þessir aðilar
væru að senda okkur klám. Taldi
Thor hina einhliða „júridísku"
ákvörðun fáránlega og hefur
krafist þess, að framkvæmda-
stjórn Listahátiðar sýni myndina
og láti reyna á 210. gr. hegningar-
laganna. Þá kom það og fram, að
Woman under the Influence er
komin til landsins og verður sýnd
í dag, en myndin Cantata de Chile
er enn ókomin.