Morgunblaðið - 10.02.1978, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. FEBRUAR 1978

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
RitstjórnarfuJltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson
Þorbjöm Guðmundsson
Björn Jóhannsson.
Árni GarSar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 1 01 00.
Aðalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 1 700.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 90 kr. eintakið.
Efnahagsúrræði
og framtíðarlausn
Ífrumvarpi ríkisstjórnarinnar um ráðstafanir í efnahagsmálum, sem nú
hefur verið lagt fram á Alþingi, er miðað aðþví að þrýsta verðbólgunni niður
á ný, þannig að i stað 40% milli áranna 1977 og '78 verði hún um 36%. en i lok
ársins ætti hún að vera komin niður fyrir 30% í stað 36% eða meira Þá er einnig
stefnt að því að halda óbreyttum kaupmætti launa og koma í veg fyrit atvinnuleysi
með því að tryggja rekstrargrundvöll atvinnuvega, ekki sízt útflutningsfyrirtækja
Þá er gert ráð fyrir skyldusparnaði félaga og stofnana, að vörugjald lækki um 2%,
heimilt sé að lækka fjárveitingu samkvæmt fjárlögum til framkvæmda eða rekstrar
um allt að milljarð og heimi'd til útgáfu spariskirteina er aukin um allt að 1 500
millj kr til þess að lækka erlendar lántökur og draga úr eftirspurnarþenslunni
innaólands Þá mun það ekki fara fram hjá neinum. að niðurgreiðslur verða
auknar um 1 300 millj kr og á næstunni kemur þessi aukning fram í lækkuðu
verði á landbúnaðarafurðum
En þó er eitt helzta nýmæli frumvarpsins það, að verðlagsvísitala er ekki
afnumin, eins og gert var í tíð Vmstri stjórnarinnar. heldur verði kaupgjald
samkvæmt verðbótavisitölu og verðbótaauka látið koma til framkvæmda að hálfu
leyti 1 marz, 1 júní, 1 sept og 1 des , auk þess sem allar umsamdar
grunnkaupshækkanir munu halda sér Þá er það einnig og ekki siður athyglisvert
nýmæli, að gert er ráð fyrir því, að allir óbeinir skattar verði felldir burtu úr
visitölunm miðað við 1 jan 1 979
Geir Hallgrímsson forsætisráðherra sagði um þetta síðasttalda atriði í samtali
v.ð Morgunblaðið í gærkvöldí, að hér væri um að ræða yfirlýsingu um
framtíðarmarkmið Og hann bætti við ,.Og hér er einnig farin ný leið til þess að
afnema vixlhækkanir verðlags og launa til þess að koma á jafnvægi í efnahags-
málum Oeðlilegt er, að óbeinir skattar séu fremur inni í visitölunni en bemir
skattar. sem eru ekki teknir með í vísitölu Það gerir það að verkum, að stjórnvöld
hafa ekki frjálst val á milli beinna og óbemna skatta En við sjálfstæðismenn
teljum, að nauðsynleg skattlagning eigi fremur að felast í óbeinum sköttum, þ e
sköttum af eyðslu. en beinum sköttum, sem eru skattar á verðmætasköpun
Beinir skattar hafa engu síður áhrif á lifskjör manna en óbemir skattar
Þá má geta þess, að reiknað er með að unnt sé að halda kaupmætti Jauna með
þeim ráðstöfunum. sem nú eru gerðar Og i frumvarpi ríkisstjórnarinnar er
sérstakt tillit tekið til hinna lægstlaunuðu. þar sem ákveðið er. að engin launþegi
fái minni verðbætur en 880 kr á hvert vísitölustig Gert er ráð fyrir því. að
verðbótavísitalan muni hækka um 10% 1 marz nk . en launþegar með um 100
þús kr mánaðarlaun fá þá 8 800 kr í verðbætur auk þess. sem aðrar
hliðarráðstafanir auka kaupmátt um 1 — 1.5% Þá má jafnframt geta þess, sem
einnig kemur fram í samtali Morgunblaðsins við forsætisráðherra, að ef hálfar
verðbætur á heildarlaun mánaðarins ná ekki þessari verðbótaupphæð, fær
launþeginn mismuninn greiddan Skerðingin á verðbótavísitölunni hefst ekki fyrr
en á hærri laun en 100 þús. kr á mánuði, fer smám saman niður í hálfar
verðbætur. þannig að við 1 76 þús kr mánaðartekjur er skerðingin helmingur og
verður ekki meiri. þótt laun séu hærri Þá má einnig geta þess. að tekjutrygging
og heimilisuppbót hækka um 2%-stig 1 marz nk umfram hækkun almennra
bóta þann dag Þá munu og bamabætur hækka um 5% samkvæmt skattalögum
Hér er, eins og sjá má, farin millileið. sem miðar að því, að við getum á næsta
ári haldið áfram að þrýsta verðbólgunni niður og í samtalinu við forsætisráðherra
segir hann, að það sé ..síður en svo fórn eða kjaraskerðing fyrir landsmenn að búa
við sama kaupmátt á þessu ári að meðaltali og ríkti að meðaltali á síðasta ári, en
hærri kaupmáttar höfum við íslendingar aldrei notið Valið er því á milli þess að
gera þessar ráðstafamr eða búa við atvinnuleysi. þoka verðbólgunni mður eða
gefa henm lausan taummn. auka skuldir við útlönd eða lækka þær. ' eins og Geir
Hallgrimsson komst að orði
Björn Jónsson, forseti ASÍ, segir í samtali við Morgunblaðið i dag, að i
ráðstöfunum ríkisstjórnarmnar sé um ..miklu hurkalegri kjaraskerðingaráform að
ræða en okkur hefði órað fyrir — og því gengum við af fundi ráðherranna ' En
forseti ASÍ bætir við. að hann hafi síðar frétt ,,að eftir þennan fund hafi einhver
breyting orðið á verðbótaskerðingunm". eins og hann kemst að orði ,.en um það
hef ég ekki fengið staðfestar upplýsingar, svo ég get ekki sagt neitt um það að svo
stöddu"
Morgunblaðínu þykir rétt að benda á í lok þessarar forystugreinar, að vegna
ummæla forseta ASÍ um viðræður fulltrúa launþegasamtakanna við ráðherrana
hefur Geir Hallgrfmsson forsætisráðherra bent á ,,að tillit muni að nokkru verða
tekið til skoðana fulltrúa þessara félagasamtaka í endanlegri gerð frumvarpsins".
eins og forsætisráðherra kemst að orði í samtali við Morgunblaðið í dag Hann
segir jafnframt. að fundurinn hafi einmitt verið haldinn til þess ,,að fá skýrt fram
viðhorf þessara aðila, en hms vegar er hér um greinilegan ágreining að ræða",
eins og forsætisráðherra kemst einnig að orði Og hann bætir við ..Til þess að
koma til móts við sjónarmið launþegasamtakanna var ákveðið að greina á milli
helmmgunar vísitölubóta og þeirrar kerfisbreytingar, að taka óbeina skatta út úr
vísitölunni
Samhliða þessu er farin niðurfærsluleið, eins og þeir hafa bent á sjalfir, þótt
tekjuöflun þeirra sé með öllu óraunhæf og stefni í stórkostlegan hallarekstur
ríkissjóðs og auki verðbólguna", eins og Geir Hallgrímsson forsætisráðherra segir
í samtalinu
Ástæða er til þess að fagna því, að ríkisstjórnin hefur tekið af skarið, lagt fram
frumvarp til eflingar atvinnurekstri í landinu, og þá ekki sízt útflutningsatvinnufyr-
irtækjum. en markmið ráðstafana ríkisstjórnarinnar er ekki sízt það að halda við
kaupmætti launa. vernda hina lægstlaunuðu og koma í veg fyrir, að slagsíða verði
á þjóðarskútunni Allir þeir, sem hugsa um hag þjóðarinnar. hljóta að óska eftir
því, að friður gefist til þess að þessum markmiðum verði náð Launþegasamtök.
sem hreyfðu hvorki legg ne lið, þegar vinstri stjórnin ákvað stórfellda kjara-
skerðingu og afnam m a algjörlega kaupgjaldsvísitöluna 1974. hljóta að leggja
fram smn skerf til þess, að nú verði unnt að rétta við efnahagsástandið hér á
landi Þaer ráðstafanir. sem nú eru gerðar. eru mildar miðað við það, sem gert var
Þorskur
Ástand stofnsins
Árabilið 1955—1974 var meðal-
ársafli þrosks um 400 þús. tonn.
Mestur varð aflinn áríð 1954 tæp-
lega 550 þús. tonn, en minnstur árið
1967, eða 345 þús. tonn. Árin
1968—1970 óx aflinn á ný og náði
árið 1970 hámarki, 471 þús. tonn-
um. Þessi aukning stafaði af miklu
leyti af sterkum þorskgöngum frá
Grænlandsmiðum. Sfðan 1970 hefur
afli farið mínnkandi þrátt fyrir að
góðir árgangar bættust i veiðanlega
stofninn, t.d. árgangarnir frá 1964
og 1970. Árið 1977 er heildaraflinn
áætlaður um 340 þús. tonn. Á um-
ræddu tímabili hefur sókn aftur á
móti farið sívaxandi og náði hún
hámarki árið 1975. Við brotthvarf
útlendinga af miðunum hefur sóknin
aftur minnkað. Ástæðan fyrir þvi að
aukin sókn skilaði ekki auknum afla,
var minnkun þorskstofnsins. Þannig
hefur heildarstofninn minnkað úr
2.6 millj. tonna árið 1 955 i 1.2 millj.
tonna árið 1978. Hrygningarstofni
þorsksins hefur hrakað enn meira, úr
um 1 millj. tonna á árunum 1957 til
1959 í 180 þús. tonn árið 1978.
Það er eirvkum tvennt sem hefur
valdið minnkandi stofnstærð: 1.
Ástand þorskstofnsins við Grænland
hefur verið lélegt undanfarin ár og
fiskur þvi ekki gengið þaðan til
hrygningar hér við land. 2. Með
vaxandi sókn jókst óhjákvæmilega
sóknin i smáfisk, svo að af þeim
sökum hefur kynþroska þorski farið
fækkandi. Með útfærslu fiskveiðilög-
sogunnar, brotthvarfi útlendinga af
miðunum, stækkun möskva og lok-
un ýmissa uppeldissvæða tímabund-
ið eða til langframa, hefur dregið
talsvert úr sókninni i smáþroskinn,
eins og vikið verður að siðar.
Argangaskipan
í veiðinni 1977
Fyrstu tvo mánuði ársins voru
ágætar gæftir suðvestanlands. Tals-
verður þroskafli fékkst á linu og var
heildarþorskaflinn i janúar og febrú-
ar nærri 40% meiri en sömu mánuði
árið á undan. Uppistaðan i afla linu-
báta var smáþorskur af 1973 ár-
ganginum (allt að 70%) og varð af
þessum sökum að gripa til skyndi-
lokunar á Breiðafirði. Spáð hafði ver-
ið, að þar sem stærð hrygningar-
stofnsins yrði aðeins um 200 þúsund
tonn myndi lítið af vertiðarþorski
ganga á miðin og reyndist sú spá
rétt.
Hrygningin var hins vegar dreifð-
ari árið 1 977 en árið áður, þannig að
nokkur hluti hrygningarstofnsins
gekk t.d. á grunnmið norðanlands og
hrygndi þar. Uppistaðan í hrygning
arþroskinum bæði norðanlands og
sunnan var 7 ára fiskur, eins og gert
hafði verið ráð fyrir.
Á timabilinu janúar maí var 4 ára
þorskur yfirgnæfandi i afla linubáta
fyrir vestan. Afli togaranna, sem
flestir héldu sig á Vestfjarðamiðum,
var að langmestu leyti 4 og 5 ára
þorskur (um 70% aflans). Hlutfall
eldri og stærri þorsks var aðeins
hagstæðara i flotvörpu en i botn-
vprpu. Þannig var 42% þorsksins i
flotvörpu 4 ára og yngri, en 44%
aflans i botnvörpu. Yfir sumarmán-
uðina var hlutfall 4 ára þorsks og
yngri i botnvörpuaflanum svipað og
fyrri hluta ársins (42%), en mun
hagstæðara iflotvörpu (32%).
Hlutfall 4 ára þorsks óx hins vegar
í afla linu og handfærabáta yfir sum-
armánuðina og var nær annar hver
þorskur í þessi veiðarfæri af 1973
árganginum. Gögn þau, sem hér að
framan er byggt á, ná fram í október
1977.
Sóknin á árinu 1977
Umtalsverðasta sóknarminnkun,
sem varð á timabilinu 1976—1977
er brotthvarf Breta af íslandsmiðum
1. des. 1976. Þeir veiddu 55 þúsund
tonn af þorski árið 1976, en ekkert i
fyrra.
Þá varð nokkur sóknarbreyting hjá
íslenska fiskiskipaflotanum á s.l. ári.
í fyrsta lagi jókst sóknin, vegna þess
að fleiri islensk skip stunduðu þorsk-
veiðar 1977 en árið áður og i öðru
lagi, vegna þess að engar veiðar
voru stundaðar við Austur-Grænland
árið 1977 og i þriðja lagi jókst sókn i
þroskinn vegna þess að minna var
sótt í ufsa og karfa. Á móti kehur svo
sóknarminnkun i þorsk vegna þrosk-
veiðibannsins s.l. sumar og i desem
ber s.l. Þá varð enn frekari sóknar-
minnkun i smáþrosk, þegar reglu-
gerð um 155 millimetra möskva tók
gildi 1. febrúar 1977.
Ekki er unnt að meta þessar sókn-
arbreytingar nákvæmlega á þessu
stigi, en þar sem langmest munar
um brottför Breta, er talið að heildar-
sókn i þroskstofninn hafi minnkað á
árinu.
Þessi sóknarminnkun hefur þó
fyrst og fremst komið fram gagnvart
1974
3 og 4 ára fiski, en sóknin í eldri fisk
hefur ekki minnkað.
í samræmi við sóknarminnkunina
hefur afli á úthaldsdag farið vaxandi
hjá öllum flotanum, eins og við var
að búast, að bátum SV-lands undan
skildum. Þar minnkaði afli enn á
úthaldsdag, vegna lélegs ástands
h rygningarstof nsins.
Horfur
Aflinn árið 1978 mun að óbreyttri
sókn frá s.l. ári verða 350 þúsund
tonn; árið 1979 verður aflinn 320
þúsund tonn og árið 1980 340 þús-
und tonn. Það er þvi fyrirsjáanlegt
að afli á næsta ári verður ekki mikill,
ef miðað er við afla undanfarinna ára
og verður reyndar að fara aftur til
ársins 1947 til að finna þetta lágar
aflatölur. Munurinn á ástandinu þá
og nú er sá, að þá var litill floti
fiskiskipa að veiða úr stórum stofni
og þvi varð afli á sóknareiningu mik-
ill. í dag eru aftur á móti of mörg
skip að veiða úr of litlum stofni,
þannig að nýting flotans er óhag-
kvæm miðað við stærð stofnsins.
Með óbreyttri sókn mun stærð
hrygningarstofnsins á næstu árum
verða á bilinu 180—280 þúsund
tonn. Þegar hrygningarstofninn
byggist á veiku árgöngunum frá ár-
unum 1974 og 1975 mun stofninn
tíma, sem stuðlar að þvi að einhver
hluti stofnsins hrygni við hagstæðar
aðstæður. Stóran hrygningarstofn
má þvi líta á sem aðlögun tegundar-
innar að breytilegum umhverfisað-
stæðum og tryggingu fyrir viðhaldi
hennar.
Hafrannsóknastofnunin telur
nauðsynlegt að byggja upp hrygn-
ingarstofninn og þorskstofninn i
heild og tryggja þannig viðkomu
stofnsins og hámarksafrakstur hans.
Telja má eðlilegt að haga nýtingu
þorskstofnsins á næstu árum á þann
veg, að nota sterku árgangana frá
1973 og 1976 sérstaklega í þessu
skyni.
Tillögur um
aflahámark 1978
Auk þeirra friðunaraðgerða, sem
þegar eru i gangi leggur Hafrann-
sóknastofnunin þvi til, að þorskafli
1978 og 1979 fari ekki yfir 270
þúsund tonn hvort ár.
Æskileg aflasamsetning i þorsk-
veiðunum árið 1978 verði sem hér
segir
þús. tonn
3—4 ára 35
5—6 ára 167
7 ára og eldri 68
Afli alls 270
enn minnka og fara niður fyrir 190
þúsund tonn, ef ekkert verður að
gert.
Ekki liggja fyrir athuganir á
ástandi þorskstofnsins við Austur-
Grænland á s.l. ári, þar sem engir
leiðangrar voru farnir þangað. Rann-
sóknir undanfarinna ára benda þó til
þess, að þaðan sé engra gangna að
vænta, sem heitið geti, á allra næstu
árum, enda er ástand þorskstofnsins
þar lélegt.
Á þessu ári og þeim næstu bætast
mjög missterkir árgangar við veiðan-
lega hluta þorskstofnsins. Árgang-
arnir frá 1974 og 1975 er taldir
lélegir, en árgangur 1976 er talinn
sterkur.
Slæmt ástand þorskstofnsins síð-
ustu árin hefur haft i för með sé
minnkandi afla þrátt fyrir aukna
sókn. Ört minnkandi hrygningar
stofn hefur leitt til vaxandi likinda á
því, að klak þorsksins misfarist.
Enda þótt ekki hafi verið sýnt fram á
samhengi milli stærðar hrygningar
stofns og niðjafjölda. er þó augljóst.
að einhver eru þau stærðarmörk
hrygningarstofnsins, þar sem hann
verður ófær um að gegna liffræði-
legu endumýjunarhlutverki sinu. í
þessu sambandi er athyglisvert, að
viðkoma þorskstofnsins hefur verið
mjög sveiflukennd síðustu 4 árin,
þ.e. eftir að stofninn fór niður undir
og niður fyrir 200 þúsund tonn.
Lítill hrygningarstofn samsettur af
tiltölulega fáum aldursf lokkum,
kemur til hrygningar á takmörkuðu
tímabili og veltur því á miklu, að
umhverfisaðstæður séu hagstæðar
einmitt þá. Þegar hrygningarstofn er
stór og i honum eru margir aldurs-
flokkar, dreifist hrygning yfir lengri
Tilgangur þessarar aflatakmörkun-
ar er sá, að vernda svo þá árganga,
sem eru i uppvexti, að þeir geti
byggt upp hrygningarstofninn á allra
næstu árum og ennfremur að tryggja
með áframhaldandi friðunaraðgerð-
um á komandi árum enn frekari
stækkun hrygningarstofnsins Sam-
kvæmt þeim aflatakmörkunum sem
hér er mælt með, mun hrygningar-
stofninn i ársbyrjun 1980 verða 400
þúsund tonn, eða 120 þúsund tonn-
um stærri en ef ekkert yrði frekar að
gert. Er^þá búið að ná hrygningar
stofninum upp fyrir þá stærð sem
hann var í árið 1973. Þrátt fyrir
þessar friðunaraðgerðir er búist við,
að hrygningarstofninn minnki á ný
árin 1981 og 1982, þegar lélegu
árgangarnir frá 1974 og 1975 verða
kynþroska, en nauðsynlegt er að
nota sterka árganginn frá 1976 til
þess að byggja upp hrygningarstofn-
inn, en eins og er verða ekki gerðar
tillogur um hámarksafla lengra fram
í timann, þar sem endurmat með
tilliti til nýrra upplýsinga um stofn-
stærð og árgangastyrkleika er nauð-
synlegt á hverju ári.
Minnkuð sókn í 3 og 4 ára fisk
hefur leitt til betri nýtingar stofns-
ins. Þá benda nýjustu rannsóknir til
þess, að árgangar frá 1 973, 1 974 og
1975 séu Svið sterkari en fyrstu
athuganir gáfu til kynna. Tillaga um
hámarksafla árið 1978 lækkar þvi
ekki meira frá tillögu Hafrannsókna
stofnunarinnar i fyrra, en raun ber
vitni, þótt afli árið 1977 hafi farið
talsvert fram úr þeirri tillögu. Þó skal
bent á það hér að lokum, að ef
tillaga Hafrannsóknastofnunarinnar
um 275 þús. tonna hámarksafla á
s.l. ári hefði komið til framkvæmda.