Morgunblaðið - 15.02.1978, Blaðsíða 10
10 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. FEBRUAR 1978
Einar Benediktsson;
Magnúsi
Víglundssyni
svarad
í grein í Mbl. þann 8. febrúar
um útgáfuréttinn á verkum Ein-
ars Benediktssonar og Braga h.f.,
gerir Magnús Víglundsson það að
„verkefni" afkomenda Einars,
sem svo er að skilja, að þeir hafi
lengi stundað fy'rir dómstóium, að
sanna að hann „... hafi ekki verið
með réttu ráði hin siðari æviár
sín“. Er með þessu' væntanlega
reynt að gefa í skyn, að afkom-
endur Einars séu meir en lítið
skreytingarlausir um minningu
hans, sem Bragi h.f. og þá
væntanlega einkum Magnús sjálf-
ur, haldi virðulega á loft, enda til
þess kallaðir með „samningi" frá
árinu 1938, sem Magnús segist
hafa en hefur ekki viljað flíka og
nefnir spil sem ekki megi sýna
fyrr en tími er til kominn.
Frá því segir annars ekki, að
Magnús Víglundsson hafi verið
meðal stofnenda félagsins Braga í
janúar 1938. Af æviágripi hans í
uppsláttarbók verður ráðið, að
hann hafi þá dvalizt í Bilbao eða
við verzlunarstörf í Reykjavík.
bað virðist vera síðar að hann
kemur til skjaianna í Braga h.f.
og tekur að reka skáldið Einar
Benediktsson sem eins konar
einkafyrirtæki með mörgum öðr-
um verzlunar- eða atvinnurekstri.
Stofnendur Braga h.f., og aðrir,
sem þar urðu félagar skömmu eft-
ir stofnun, eru nú allir látnir og
ekki er mér kunnugt hvort þeir
eða nokkur annar maður en
Magnús Víglundsson sjálfur hafi
ætlað honum það hlutverk við
Einar Benediktsson, sem hann
virðist telja sér eðlilegt og sjálf-
sagt.
Föðursystkini mín, sem enn eru
á lífi, og við sonarbörn Einars,
sem nú höfum höfðað mál vegna
útgáfuréttarins, teljum það ekki
bera vott um skort á ást og virð-
ingu við minningu Einars Bene-
diktssonar að það komi fram af
okkar hálfu, enda alkunna, að
hann var á efri árum svo mjög
ellihrumur og farinn að heilsu, að
„samningur" hans við Braga h.f.
er ekki marktækur. Þennan
„samning", sem verður spilað út
af Magnúsi Víglundssyni, ber því
að ógilda með því að aðrar leiðir
virðast ekki fyrir hendi til að út-
gáfurétturinn falli til þeirra, sem
hann réttilega eiga. Með Einar fór
svo í ellinni, sem ekki er óalgengt
um gamalmenni, að hann hrörn-
aði óðfluga andlega. Ekki kastar
slíkt að mínu viti minnstu rýrð á
líf og störf þess fólks áður meðan
fullrar andlegrar heilsu naut við.
Magnús Víglundsson vill gera
þetta að feimnismáli hvað Einar
Benediktsson snertir og reynir að
ófrægja afkomendur hans fyrir
að nefna þetta heilsuleysi hans.
Slíkt hlýtur aðeins að gera mál-
flutning Magnúsar tortryggilegan
og hann sjálfan að minni manni.
En hvað þetta snertir kemur mér
ekki til hugar að ætla, að meðan
Einar var og hét myndi hann hafa
selt Braga h.f. verk sín svo sem
Magnús Víglundsson telur víst
tvfmælalaust að spil hans sýni.
Magnús Víglundsson fer með
rangt mál, er hann ræðir „nei-
kvæð erindislok“ fyrir dómstól-
um í fyrri tilraunum erfingja Ein-
ars að fá til sfn útgáfuréttinn.
Dómstólar hafa enn ekki kveðið
upp efnisúrskurð um útgáfurétt-
Einar Benediktsson
Einar Benediktsson
inn. Það er fyrst nú, að reynt skal
til fullnustu á réttarstöðuna.
Magnús víkur að þætti Níels P.
Dungal eða krufningsskýrslu
hans í málaferlum um þetta á
árunum 1945 til 1947, sem betur
hefðu verið leidd til lykta. Af því
varð ekki vegna rangs og furðu-
lega illkvittnislegs orðróms um
efni krufningsskýrslunnar, sem
ekki var leiðréttur af þeim, sem
það áttu ofurvel að geta og því sat
Bragi h.f. áfram með illa fenginn
„rétt“ sinn til útgáfu. Magnús seg-
ist ekki vita nánar um þau mál og
gefur þá víst í skyn, að hann sem
stjórnarformaður Braga h.f. sé
yfir slíkt hafinn. En það sem
hann þó telur sig vita um afstöðu
Niels P. Dungal i þessum efnum
er ekki það, sem máli skiptir.
Magnús Víglundsson talar um
þjóðardóm, sem ekki verði áfrýj-
að, án þess að virðast gera sér
neina grein fyrir því um hvað fólk
á að dæma. Hér er um að ræða
það siðferðilega atriði, hvort það
eigi að viðgangast að aðrir hafi
notað sér hrumleik allt að því
örvasa gamalmennis til samnings-
gerðar við hann um ráðstöfun á
öllum hans andans verkum fyrir
lítilfjörlega upphæð. Cr því að
Magnús Víglundsson vill vísa
þessu til dóms íslenzku þjóðarinn-
ar, sem ekki verði áfrýjað, vil ég
taka fram, að þann dóm óttast ég
ekki og geng sömuleiðis ótrauður
með þetta mál fyrir dómstóla.
Magnús Víglundsson virðist
horfa hreykinn um öxl að því er
varðar útgáfustarfsemi og önnur
umsvif Braga h.f. og nú mega
menn vita, að þau störf hafa
meira að segja snert seðlaútgáfu á
íslandi. Vonandi hverfa 5000
króna seðlarnir þó ekki alveg úr
umferð við þessi tíðindi og þá
hvatningu Magnúsar, að fólk taki
nú að safna þeim. I þessari úttekt
hans á starfsemi Braga h.f. er þó
ekki minnzt á styttuna á Mikla-
túni, sem félagið á að hafa gefið
Reykjavíkurborg fyrir arðinn af
útgáfustarfseminni undir hyggi-
legri fjármálastjórn Magnúsar.
Megi allir hluthafarnir vera jafn
ánægðir með það örlæti, en ef
þetta fé hefði komið sér vel að
öðrum notum, hygg ég ekki að
Reykvíkingar hefðu talið eftir sér
að greiða styttuna sjálfir. Ragnar
Aðalsteinsson hrl. veitti Mbl. upp-
lýsingar um málshöfðun erfingja
Einars og tel ég það sjálfsagt, ef
satt er, svo sem ég fregna, að
þetta mál veki nokkra athygli
meðal fólks. Fjölmiðlar leita víða
fanga og ættu eins að geta snúið
sér til lögmanna sem annarra.
Magnús Víglundsson kemur að
því í misheppnaðri gagnrýni á
Ragnar, að Bjarni heitinn Bene-
diktsson hafi ritað formálann að
sýnisbók kvæða Einars, sem Al-
menna bókafélagið gaf út þá er
Bjarni var formaður þess. Ég
leyfi mér hinsvegar að draga í
efa, að Bjarni Benediktsson eða
Almenna bókafélagið hefðu kært
sig um þessa samvinnu við Braga
h.f., ef þá hefði verið að draga i
ljós hver staðan var og er um
útgáfuréttinn. Þær fjaðrir mikils
velsæmis, sem Magnús vill nota
sér til skrauts með þessari upp-
rifjun, henta því alls ekki. Það
var annars gott að bókin seldist
vel en ekki trúi ég að þetta
kvæðasafn Einars hafi selzt betur
vegna þáttar Magnúsar í kvæða-
valinu, sem aðallega var i hönd-
um Péturs heitins Sigurðssonar,
háskólaritara, sem kunnáttu-
manns um slika hluti.
Það er min skoðun, að Bragi h.f.
hafi alls ekki staðið svo sem
skyldi að útgáfum verka Einars
og ekki er ég einn um það. Magn-
ús Víglundsson segist hafa vonað,
að gleymt væri „bókarkver“ það,
sem hann svo óvirðulega nefnir
Helgafellsútgáfu snilldarritgerð-
ar Sigurðar Nordal um afa minn.
Ekki hygg ég að svo sé, né heldur
hvað Nordal segir þar í formála,
þ.e. að hátíðarútgáfa Braga „...
hafi af orsökum, sem ég átti eng-
an hlut að, komizt i hendur miklu
færri manna en til var ætlazt og
ritgerðin líklega í hendur enn
færri af þeim, sem ég hefði helzt
kosið“.
Ekki veit ég betur en að verk
Einars hafi i tið Braga h.f. verið
ófáanleg langtimum saman,
a.m.k. í þeim búningi, sem fólk
kýs sér bækur til lestrar og ekki
auglýsinga um sýndarmennsku.
Ötalið er, að fyrir löngu hefði átt
að stefna að visindalega undirbú-
inni heildarútgáfu því sem næst
alls, sem eftir Einar liggur. Ekki
hefur slíks verið að vænta af
Braga h.f. undir stjórn Magnúsar
Viglundssonar, sem nú gerði það
bezt að hætta öllum afskiptum af
þessari útgáfustarfsemi, enda
honum óviðkomandi mál, og fá í
hendur erfingjum Einars, sem
telja sig fullfæra og sjálfkjörna
til umsjár þess og annars, sem
þeim réttilega ber.
Parfs, 11. febrúar 1978
Dr. Jón Gislason:
Fomgrískir leikirí
lióðum eða lausu máli
Dr. Jón Gfslason
Þjóðleikhússtjóri, Sveinn
Einarsson, getur þess hér í blað-
inu 9. febrúar, að í þann veginn
séu að hefjast sýningar á Oidípús
konungi (Það er hin griska mynd
nafnsins, ekki Ödípus, sem er
latneska myndin). Er það að sjálf-
sögðu ánægjuefni.
En þjóðleikhússtjóri getur þess
um leið, að skortur á þýðingum i
bundnu máli hafi hamlað því, að’
Þjóðleikhúsið gæti ráðizt i að
flytja „hin frægu grísku leikhús-
verk“. (Hér mætti þá minna á
þýðingu Sigfúsar Blöndals á
Bakkynjum Evripídesar, sem er í
bundnu máli).
Þessi ummæli þjóðleikhús-
stjóra hljóta að vekja þá spurn-
ingu, hvort alls ekki komi til
greina að flytja þessi verk i lausu
máli. Eg tel víst, að ýmsir hafi
ekki sama smekk og ég i þessu
máli, þ.e.a.s. að leiðast flutningur
leikrita í ljóðum. Að minum dómi
fer margt af því, sem flutt er,
forgörðum við misjafnlega vel-
heppnaðar tilraunir leikara til að
láta ljóðin njóta sin sem ljóð.
Aherzlur verða óeðlilegar, flutn-
ingur oft og einatt tilgerðarlegur
og truflandi, svo að áheyrendur
missa af ýmsu og verða ruglaðir í
riminu. (Að vísu er það bót i máli,
að leikhúsgestir eiga þess kost að
hafa ísl. þýðingu sér við hönd á
sýningu, því að hún á að birtast
þegar fyrsta sýningardaginn).
Þó að frumtextinn sé í bundnu
máli, þá verða menn að hafa i
huga, að hér er um texta við tón-
verk að ræða, tónlist, sem nú er
glötuð. Harmleikaskáldin grisku
voru eigi aðeins skáld, þau voru
einnig tónskáld. En tónarnir eru
dánir út fyrir tvö þúsund árum og
við höfum aðeins textann. Og þar
sem laust mál nýtur sín betur á
leiksviði en ljóð, að núnum dómi,
skila þessi verk sér betur til
áheyrenda í lausu máli en
bundnu.
Nú kynni einhver að segjá, að
höfundur þessa greinarkorns
væri ekki óvilhallur dómari, þar
sem eftir hann hefðu birzt á und-
anförnum árum allmargar þýð-
ingar grískra harmleika í
óbundnu máli, en engin þeirra þó
verið sýnd á opinberu leiksviði.
Því er ekki að neita, að mig
hefur stundum furðað á þessu.
Guðlaugar sál. Rósinkranz bað
mig fyrir mörgum árum að þýða
fyrir sig „Oidípús konung“. Varð
ég við þeirri beiðni. En svo leið og
beið og ekkert gerðist. Ég innti
Guðlaug eftir þessu, en hann gaf
litið út á það annað en að ein-
hverjir væru þessu mótfallnir og
þeir gætu skaðað sýningu, ef í
hana yrði ráðizt. Að visu var
handritið fjölritað í hæfilega
mörgum eintökum handa leikur-
um við æfingar, en þar við sat.
Kannski er skýringin fólgin í
því, sem kunnugur upplýsti mig
um löngu seinna: „Leikararnir
eru allir á móti þér“. — Mig furð-
aði nokkuð á þessari fyllyrðingu i
fyrstu, en þegar ég fór að hug-
leiða hana nánar, var ýmislegt,
sem benti til að hún væri ekki úr
lausu lofti gripin. Bæði varð mér
hugsað til þeirrar meðferðar, sem
handrit mitt hafði sætt í Þjóðleik-
húsinu og sömuleiðis var sem ég
kæmi að lokuðum dyrum, hvar
sem leikarar höfðu bæði tögl og
hagldir. Ég fór t.a.m. á fund Jóns
Þórarinssonar i Sjónvarpinu og
stakk upp á þvi við hann að taka
til sýningar í Sjónvarpi leikrit
eftir Evrípídes. Hann tók á öllu
líklega. Taldi það m.a. kost, hve
sviðsútbúnaður gæti verið ein-
faldur og þvi ódýr, auk þess sem
um gott verk væri að ræða. Síðan
heyrðist ekkert frekar um málið
þaðan. Ég spurði leiklistarstjóra
hljóðvarps um möguíeika á að
flytja eitthvert af verkum harm-
leikaskáldanna grísku þar. Eg
fékk hreint afsvar, því að það
bryti í bága við starfsáætlun þá
sem farið væri eftir o.s.frv.
Þó var það einmitt Ríkisútvarp-
ið, sem flutti á sínum tíma fyrstu
þýðingu mína „Antigonu"
Sófoklesar, undir leikstjórn Indr-
iða Waage. Var það þá frumkvæði
Ríkisútvarpsins, en ekki sam-
kvæmt málaleitan minni. Þótti sá
flutningur vel takast, svo sem get-
ið var í blöðum, enda var leik-
stjórn Indriða, sem vænta mátti,
frábær.
Nú kynni samt einhver að
segja: „Skýringin er ofur einföld.
Þessar þýðingar Jóns eru alveg
ómögulegar“. — Þessi skýring er
handhæg, einkum gagnvart fólki,
sem erfitt á með að mynda sér
sjálfstæða skoðun, en ég held, að
hún sé ekki rétt. Ymsir menn,
sem ég verð að telja dómbæra í
þessu efni, hafa talið þýðingar
mínar góðar, enda hefði Menn-
ingarsjóður og ísafoldarprent-
smiðja vart tekið þær til birting-
ar, ef þær væru óalandi og óferj-
andi.
En hér er við einhvern ósýni-
legan óvin að kljást, sem ekki er
gott að hafa hendur í hári á. Hann
hagar sér eins og Refsinornir,
rekur slóð fórnarlambsins og gef-
ur því engin grið. En látum það
liggja á milli hluta að sinni.
„Oresteia" er viðurkennt eitt
mesta afrek leikbókmenntanna
fyrr og siðar. Þetta leikhúsverk er
til í íslenzkri þýðingu, sem ég hef
að vísu gert, en kynni þrátt fyrir
það að hafa varðveitt eitthvað af
sinum upprunalega þrótti.
Nú vildi ég bera fram þá áskor-
un, að einhver snjall leikhússtjóri
og fordómalaus tæki sér fyrir
hendur að koma þessu verki á
svið með hæfum samstarfsmönn-
um. Þá fengist úr þvi skorið,
hvort frágangssök sé að sýna
griskan harmleik í lausu máli.
Jón Gíslason.