Morgunblaðið - 11.03.1978, Blaðsíða 35
I MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. MARZ 1978
35
Strikin benda á bietti í falsaða
500 króna peningnum. Önnur
einkenni eru að rétt þykkt á
að vera 1.448 mm en er 1.359
mm á falsaða peningnum.
Rifflurnar í röndinni eiga að
vera 176 en ekki 164. Þvermál-
ið á að vera 23.025 eða 23.035
en ekki 23.098 mm.
og skriða færi af stað og seldist
peningurinn upp á skömmum
tíma. Hefir peningurinn verið
seldur úti um allan heim því ég
hefi séð hans getið í verðlistum
frá mörgum löndum.
Þegar peningurinn var nú
uppseldur tók verð hans skjótt
að hækka því margir voru um
boðið. Hefir hann verið skráð-
ur á mismunandi verði. T.d.
$400 í amerískum listum lengi
vel og allt að 3.400 dönskum
krónum eða um 150.000 ís-
lenzkar krónur í dag. Eg
kannaði það í seinustu viku
hvað fengist fyrir peninginn í
London og Kaupmannahöfn. í
London er hann keyptur á um
100 sterlingspund eða um 50
þúsund krónur. I Kaupmanna-
höfn kannaði ég það hjá 2
aðilum. Annar vildi ekki kaupa
peninginn af ótta við falsaða
peninga en hinn myntsalinn
vildi gefa um 1500 krónur
danskar fyrir peninginn eða
um 67.000 íslenzkar. Söluverð
peninganna hjá dönskum
myntsölum er þetta frá 2000 til
3400 danskar krónur.
í júlímánuði 1974 fundust 3
falsaðir peningar í Bandaríkj-
unum. Voru peningarnir rann-
sakaðir gaumgæfilega. Kom í
ljós að þeir hafa að öllum
líkindum verið slegnir í Beirút
í Líbanon. Eru þeir afar vel
gerðir og ekki nema fyrir
sérfræðinga að sjá muninn á
þeim og hinum ekta. Þessir 3
peningar, og ekki hafa komið
fram fleiri, hafa þó orðið til
þess, að þessi ágæti peningur
er ekki eins auðseljanlegur og
áður var. I amerískum mynt-
verðlistum féll verð hans strax
niður í 275 dollara. í dag er 500
króna gullpeningurinn seldur á
um 35 til 50 þúsund og hefir
verðið á honum breytzt lítið
undanfarin 3 ár. Það kemur
einn Jóns Sigurðssonar pening-
ur fram á uppboði Myntsafn-
arafélagsins í næsta mánuði
Saga 500 króna gull-
peningsins frá 1961
Útfærslan á skialdarmerkinu:
500 króna silfurpening-
urinn frá 1974
Ég minntist á það hér í
myntþætti hinn 4. febrúar s.l.,
að myntsafnarar vilja gjarnan
vita söguna á bakvið hvern
pening, sem þeir eignast. Ég
ætla því hér að fjalla um sögu
500 króna gullpeningsins frá
1961, Jóns Sigurðssonar pen-
ingsins. Sjálfur hefi ég að vfsu
ekki enn eignast þennan ágæta
pening, en ég keypti þó einn
slíkan árið 1963 í Landsbank-
anum og gaf hann. í þessum
þætti mun ég einnig minnast á
það hver er framhlið og bak-
hlið penings.
Saga peningsins hófst í
marzmánuði 1960, er þeir
hittust í boði Sigurgeir Sigur-
jónsscm hæstaréttarlögmaður
og Gunnar Thoroddsen þáver-
andi fjármálaráðherra. Stakk
þá Sigurgeir upp á því við
Gunnar Thoroddsen, að ís-
lenzka ríkið gæfi út gullmynt
til að minnast merkra manna
og atburða og hefði hagnað af
Sigurgeir Sigurjónsson,
hæstaréttarlögmaður. Höf-
undur 500 króna gullpenings-
ins frá 1961.
um leið. Gunnari leizt strax vel
á hugmyndina og gat þess, að
á næsta ári stæði til, að ríkið
minntist á einhvern veglegan
hátt 150 ára afmælis Jóns
Sigurðssonar forseta og myndi
vel við eiga, að gefa út íslenzka
gullmynt af því tilefni. Bað
hann síðan Sigurgeir að kynna
sér málið nánar og gefa sér
skýrslu. Sigurgeir hafði síðan
samband við eitt virtasta firma
á sviði myntsölu í heiminurh,
B.A. Seaby í London, kynnti
þar hugmyndir íslenzkra yfir-
valda og bað um ráðleggingar
og upplýsingar. Ekki hafði
verið slegin gullmynt á Norð-
urlöndum síðustu 30 árin og
því var sjálfsagt að leita til
traustra aðila um ráð. Það er
ekki að orðlengja það, að
Sigurgeir Sigurjónsson sendi
fjármálaráðherra skýrslu með
nákvæmum tillögum um stærð,
upplag og verðgildi peningsins
og var farið að tillögum Sigur-
geirs í einu og öllu. Hinn 25.
marz 1961 voru samþykkt á
Alþingi lög um heimild fyrir
ríkisstjórnina til þess að láta
gera minnispening í tilefni af
150 ára afmæli Jóns Sigurðs-
sonar. I lögunum er svo kveðið
á um verðgildi peningsins sem
skuli vera 500 krónur og að
heimilt sé að selja hann með
allt að 50% álagi á nafnverð og
skuli verja ágóðanum til fram-
kvæmda á fæðingarstað Jóns
Sigurðssonar, Rafnseyri við
Arnarfjörð. Þá er einnig gert
ráð fyrir því að með forsetaúr-
skurði megi ákveða að pening-
urinn skuli vera mynt. Ekki er
Þetta eru myndir af framhlið og bakhlið ekta peninga. Strikað hefir verið í nokkur einkenni
sem komið hafa fram í sláttunni. Líklegast hafa verið notuð a.m.k. 2 mót í sláttunni. Einkenni
þessi sjást ekki nema í smásjá.
Athugiði Stallinn vantar undir landvættirnar.
10 krónur frá 1967
penings. í ágætri grein, sem
Ólafur Tryggvason læknir hef-
ir ritað í tímarit myntsafnara,
MYNT, segir hann um reglurn-
ar um það hver sé framhlið og
hver sé bakhlið penings: Fram-
hlið er: 1. Sú sem ber mynd
ríkjandi þjóðhöfðingja, fanga-
mark hans eða annað tákn
hans; 2. Sú, sem ber skjaldar-
merki ríkisins eða annað tákn
þess. Ólafur segir ennfremur:
Menn skyldu athuga að and-
litsmynd á hlið þarf ekki að
þýða að sú hlið sé framhlið, svo
sem á 500 króna peningnum
okkar frá Í961. Þar er mynd
Jóns Sigurðssonar á bakhlið. A
þjóðhöfðingjaskiptapeningum
er mynd þess, sem tekur við, á
frafnhlið, en þess fráfarandi á
bakhlið. Sé mynd þjóðhöfð-
ingja og skjaldarmerki sitt á
hvorri hlið telst sú með mynd
þjóðhöfðingjans framhlið.
Stundum eru skjaldarmerkin
stílfærð eða breytt, eins og til
dæmis þýzki örninn á Ólympíu-
myntinni frá 1972, en hann er
ríkistáknið og því framhlið,
sem ber mynd hans. Sænski
myntfræðingurinn Staffan
Björkman vekur einnig athygli
á þessu atriði með framhlið 500
króna peningsins í grein er
hann ritar um peninginn í
Nordisk Numismatik Unions
Medlemsblad í september 1965.
Björkman getur þess þar að
strangt tekið séu lögin um
peninginn og venjur myntsafn-
ara um hvað sé framhlið eða
bakhlið ekki samhljóða, en
Björkman getur þess þó að
þetta geri ekkert til sosum, þar
eð íslendingar líti á Jón
Sigurðsson sem eins konar
eilífan þjóðhöfðingja.
Ef við lítum svo aðeins á
skjaldarmerkið þá taka menn
eftir því að fótstallinn vantar
undir landvættirnar. í lögun-
um um gerð skjaldarmerkis
íslands er kveðið svo á um gerð
þess, að stuðlabergsfótstallur
skuli vera undir landvættun-
um, svo sem sjá má á myntinni
í dag. Jörundur Pálsson hefir
sagt mér að það hafi þeir verið
alveg sammála um, eins og allt
annað varðandi gerð penings-
ins, hann og Ásgeir forseti, að
sleppa fótstallinum.
500 króna gullpenihgurinn
kom svo til sölu hér á landi á
árinu 1961. Var hann til sölu í
flestum bönkum og sparisjóð-
um. Seldist hann tiltölulega
dræmt. Var hann fáanlegur
með og án öskju. Ekki seldust
allir peningarnir í öskjum og
voru þær til sölu til skamms
tíma hjá fjármálaráðuneytinu.
Var peningurinn seldur á 750
krónur, eins og gert var ráð
fyrir í lögunum.
Lá við að illa færii
Að framansögðu er augljóst
að Jóns Sigurðssonar pening-
urinn er mynt en ekki minnis-
peningur því hann hefir verð-
gildið 500 krónur og ég veit um
að nokkrir peningar voru not-
aðir sem gjaldmiðill skömmu
eftir að peningurinn kom út. I
tilefni af Alþingishátíðinni
1930 voru slegnir peningar með
verðgildunum 2, 5 og 10 krónur
skv. lögum frá 4. maí 1929.
Þessir peningar eru þó taldir
minnispeningar í dag, en ekki
mynt. Hvernig víkur því við?
Jú, vegna þess, að í lögunum
frá 1929 var gert ráð fyrir því,
að konungur úrskurðaði þessa
peninga sem löglega skipti-
mynt. En það gleymdist bara
aftur á móti að fella þennan
úrskurð og urðu því Alþingis-
hátíðar peningarnir aldrei lög-
leg mynt. En hvernig var það
með Jóns Sigurðssonar pening-
inn? Lá ekki við að svo færi
einnig fyrir honum? Jú, það
var einmitt tilfellið! Snemma
árs 1964 ritaði Staffan Björk-
man vini sínum Helga Jóns-
syni, sem síðar varð fyrsti
formaður Myntsafnarafélags-
ins, bréf þar sem hann spurðist
fyrir um löggildingu 500 króna
peningsins. Helgi sá strax hvað
á ferðinni var. Hafði hann
samband við Ólaf Guðmunds-
son myntsafnara og Kristján
Eldjárn. Rituðu þeir þremenn-
ingar bréf til fjármálaráðu-
neytisins hinn 17.4. 1964 og
vöktu athygli á málinu. Var
burgðið skjótt við og var
peningurinn gerður gjaldgeng
mynt með forsetabréfi hinn 25.
sama mánaðar.
Þegar þessi úrskurður var
fyrir hendi var allt í einu eins
neitt sagt í lögunum um stærð
og þyngd peningsins en í
greinargerðinni með frumvarpi
að lögum þessum segir að
fyrirhugað sé að peningurinn
verði með vangamynd Jóns
Sigurðssonar á framhlið og
skjaldarmerki íslands á bak-
hlið. Stærð hans verði 23 mm
í þvermál og þyngd 8.96
grömm, hreint gull að 9/10
hlutum. Fjármálaráðuneytið
sá um sláttu peningsins og var
samið við konunglegu brezku
myntsláttuna um að slá pen-
inginn og skyldu slegin 10.000
eintök. Jörundur Pálsson arki-
tekt var fenginn til að teikna
peninginn og voru það hann og
Ásgeir Ásgeirsson þáverandi
forseti sem réðu endanlegu
útliti peningsins. Við skulum
hér aðeins staldra við og
athuga hvernig fara saman
lögin um peninginn og venjur
myntsafnara um það hver sé
framhlið og hver sé bakhlið
Fundur verður í Mynt-
safnarafélaginu í dag
klukkan hálf þrjú í
Templarahöllinni.
Margir athyglisverðir
peningar eru á upp-
boðsskránni.
Jörundur Pálsson arkitekt
teiknaði 500 króna gulipen-
inginn.
eftir RAGNAR
BORG