Morgunblaðið - 19.03.1978, Blaðsíða 12

44
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. MARZ 1978
Erindi flutt í Rótary-
klúbb Reykjavíkur
Frá skipasmíöastöðinni í Szczecin í Póllandi. Ameríska tímaritið „Marine Engineering Log“ kaus skipiö,
sem sést í smíðum á myndinni, „Skip ársins 1975“. Það var smíðað fyrir norskt útgerðarfélag.
Antoni Szymanowski sendirádunautur:
Hafid og þjóðarbú-
skapur Pólverja
Sé miðað við um 5 þúsun.d km
strandlengju íslands, kann strönd
Póllands, h.u.b. 500 km löng, að
virðast fremur stutt. Samt er
aðstaða okkar í þessum efnum allt
önnur og betri en fyrir stríð þegar
við höfðum aðeins aðgang að sjó
á tæpra 70 km löngu svæði. Ekki
bætti það úr skák að þessi
landspilda, sem þýskum stjórn-
málamönnum og rithöfundum
þóknaðist að kalla „Pólska hliðið",
lá eins og milli steins og sleggju á
milli þýska ríkisins og Aust-
ur-Prússlands sem þá var kallað.
Þá ber að minnast þess aö með
Versalasamningunum var borgin
Gdansk gerð að fríríki sem meö
árunum olli sívaxandi þrýstingi og
hindraði þannig að Pólland næði
rétti sínum þar; og svo fór að
nasistar höfðu þessa gróðrarstíu
árekstra að tylliástæðu fyrir árás
sinni á Pólland.
Þetta ástand, stórhættulegt og
skaðvænlegt pólskum hagsmun-
um, varð til þess að viö ákváöum
að gera okkar eigin höfn sem
tryggði okkur greiðan aðgang að
sjó án íhlutunar annarra. Þannig
þróaðist lítið útgerðarþorp,
Gdynia, á þriöja tug aldarinnar í
það að veröa stór og nýtískuleg
hafnarborg. Árið 1924 fóru 10
þúsund lestir af varningi um
höfnina í Gdyníu; en 9.2 milljónir
lesta árið 1938, og var hún þá
komin fram úr bæði Gdansk og
Szczecin.
Árið 1945 endurheimti Pólland
hinar fornu lendur sínar í vestri og
noröri ásamt aðgangi að Eystra-
salti á breiöu svæði, og þar meö
var úr sögunni þaö ástand sem
áöur hafði einatt ógnaö tilveru
þess. Nú eigum við vinsamleg
samskipti og samvinnu við öll ríki
sem eiga landamæri aö Póllandi.
Áður en ég gef stutt yfirlit um
helstu þætti í þeim hluta þjóöar-
búskapar Pólverja sem að sigling-
um og sjávarútvegi lýtur, vil ég
aðeins drepa á hve mikilvæg
Eystrasaltsströnd Póllands, með
hinum skínandi góðu sandfjörum
sínum, er fyrir skemmtiferðastarf-
semi og sem hvíldardvalarstaður.
Árlega leita þangað milljónir Pól-
verja og útlendinga í sumarleyfi
sínu, þannig að hér er augljóslega
einnig um efnahagslegan þátt að
ræða sem verulegu máli skiptir.
Hafnir
Áraið 1945 fengum við þrjár
stórar hafnarborgir: Gdansk,
Gdynia og Szczecin, auk allmargra
minni, en bæði borgirnar sjálfar og
hafnirnar sem þær stóöu við höfðu
allar orðið mjög illa úti í stríðinu,
þannig að í Gdansk og Gdynia
höfðu hafnarmannvirki nær gjör-
eyðilagsf og um þriðjungur slíkra
mannvirkja í Szczecin. Þegar var
hafist handa viö að endurreisa
þær, færa í nýtískulegra horf og
stækka, og þetta geysiumfangs-
mikla verk farsællega til lykta leitt.
í stórum dráttum má lýsa þremur
helstu hafnarborgum okkar og
hlutverki þeirra á eftirfarandi hátt:
Um Sqcqecin fara einkum flutning-
ar á lausafarmi: kolum, járngrýti,
kemískum efnum og korni. Úm
Gdansk fara einnig aðallega send-
ingar á lausavöru í heilum förmum.
Þar var hafnaraöstaðan bætt á
árunum 1974—75 með tilkomu
hinnar gríðarstóru Noröurhafnar
með tveimur fullgerðum hafnar-
svæðum og er annað fyrir kola-
flutninga og hitt fyrir fljótandi
eldsneyti, en hið þriðja — til
umskipunar á málmgrýti — enn
ófullgert. Síðan gerð þessara
tveggja hafnarkvía lauk hafa þar
athafnaö sig á sjöunda hundrað
skip með 17 milljónir lesta af
kolum og yfir hundrað olfuskip
með 4 millj. tonna af fljótandi
eldsneyti. Markmiðið er 100 milljón
lestir á ári. Um Gdyniu fara einkum
flutningar á stykkjavöru og farþeg-
um. Þar er nú verið aö gera mjög
nýtískulega aðstöðu fyrir gáma-
flutninga.
Skipakvíar í höfnum okkar hafa
veriö dýpkaðar verulega, þannig
aö árið 1970 komust þar inn
aðeins 40 skip stærri en 30 þúsund
burðarlestir en á síðastliönu ári
hafði aöstaöan batnað svo að 400
slík skip gátu athafnað sig þar.
Samtals leita á þrettánda þús-
und skip árlega hafnar í þessum
þremur borgum, um 60% þeirra
undir erlendum fána.
Heildarvörumagn það sem þarna
fer um hefir farið sívaxandi, og
nemur samtals yfir 750 milljón
lestum frá stríðslokum. Árið 1946
náði það tæplega 8 millj. lestum —
1977 64 millj. lesta.
Pólskar hafnir gegna einnig
mikilvægu þjónustuhlutverki fyrir
landlukt ríki eins og Tékkóslóvakíu,
Ungverjaland, Austurríki, svo
nokkur séu nefnd.
Auk stóru hafnarborganna
þriggja hafa ýmsir minni hafnarbæ-
ir látið æ meir til sín taka eins og
Kolobrzeg-Swinoujscie hafnarsam-
stæðan, Ustka, Darlowo, svo og
nokkrar útvegshafnir.
Skipastóllinn
Ário 1939 var kaupskipafloti
Póllands samtals 120 þúsund
brúttórúmlestir að stærð. Skömmu
eftir stríðslok nam hann 84 þúsund
lestum, og voru það aðallega skip
sem fengin höfðu verið í stríös-
skaðabætur. í dag eigum við um
320 stór kaupför, samtals rúmlega
4.3 millj. lesta að stærð, sem
skipar Póllandi í átjánda sæti
meðal 80 ríkja. Til fróðleiks má
geta þess aö það tók okkur fyrst
aldarfjórðung að eignast 2 millj.
lesta skipastól, en stöan aðeins 5
ár að auka hann um 5 millj. lesta.
Af þessu leiðir að meira en 80%
allra pólskra skipa eru yngri en 10
ára, sem er langt undir sambæri-
legu aldursmeðaltali skipa í heim-
inum, þ.e. 61%.
Þessi floti heldur uppi reglu-
bundnum áætlunarsiglingum á 40
leiðum til allra heimsálfa, svo og
víötækum vöruflutningum án fastr-
ar áætlunar um öll heimsins höf. Á
síöasta ári fluttu pólsk skip alls 36
millj. lesta af vörum.
Þrátt fyrir vöxt sinn og viögang
getur pólski kaupskipaflotinn þó
ekki annað nema um 45% af
millilandaflutningum okkar, þannig
að afganginn verða erlend skip að
sjá' um.
Að lokum vil ég drepa á sívax-
andi mikilvægi áætlunarferöa með
ferjum á Eystrasalti. Nú ganga
pólskar ferjur til Stokkhólms,
Ystad, Kaupmannahafnar og Hels-
inki. Þá má einnig nefna flaggskip
okkar, Stefan Batory, eitt örfárra
stórskipa sem enn halda uppi
reglubundnum siglingum yfir
Atlantshaf. Að þaö er enn í feröum
og jafnvinsælt og raun ber vitni má
einkum þakka þeim þúsundum
Bandaríkjamanna af póslkum ætt-
um sem ár hvert heimsækja gamla
landiö.
Skipasmíöa-
iönaöurinn
Þetta er atvinnuvegur sem Pól-
verjar eru sérstaklega stoltir af og
naumast var til fyrir stríö, enda
iiefir vöxtur hans og viögangur
síöustu þrjá áratugina verið einkar
athyglisverður.
Fyrsta hafskipiö sem byggt var í
Póllandi, M/S Soldek, 2.500 lesta
lausafarmskip, hljóp af stokkunum
í nóvember 1948. Til þessa nema
samanlögð afköst pólskra skipa-
smíðastöðva rúmum 10 milljónum
lesta af buröarþoli, þar af tæplega
1600 skip yfir 100 þungalestir
hvert, af 116 mismunandi gerðum,
sem smíöuð hafa veriö fyrir á
annað hundrað viðskiptavini í 26
löndum.
í. Póllandi eru nú 6 skipasmíða-
stöðvar, 6 skipaviögerðastöövar
og 8 til smíða á fljótaskipum og
bátum. Samtals hafa 66 þúsund
manns atvinnu í þessum iðnaði, og
á annað þúsund iðnfyrirtæki af
margvíslegu tagi hafa samvinnu við
skipasmíðastöövarnar.
1975 var metár, en þá komst
heildarframleiðslan yfir milljón
þungalestir. Geta má þess að það
tók okkur 11 ár aö ná fyrsta
milljón-lesta markinu í skipasmíði,
20 ár að ná 5 milljón lesta markinu,
en aðeins sex ár í viöbót að
tvöfalda það.
Afköstin 1977 uröu nokkru minni
en nemur þessu meti: 67 skip voru
afhent, samtals 760 þúsund lestir
að burðarþoli, og 55 nýsmíðuðum
skipsskrokkum var hleypt af stokk-
unum, samanlagt 760 burðarl.
Þetta má í senn rekja til almenns
samdráttar í skipasmíðum í heim-
inum og þeirrar staðreyndar að
sérhæfð og flókin verkefni verða æ
stærri þáttur í skipasmíöum okkar,
og nýjum geröum fjölgar sífellt:
þær urðu 11 árið 1977. Smíða-
áætlanir fyrir yfirstandandi ár taka
til 66 skipa aö burðarþoli samtals
825 þúsund lestir, og meöal þeirra
verða skip af 16 nýjum gerðum.
í skipasmíðum eru Pólverjar í
áttunda sæti meðal þjóða heims
og nema þær 4.6% af heildarsmíði
í heiminum, en í fyrsta sæti í smíði
fiskiskipa, sem nemur allt aö 48%
af heildarafköstum skipasmíða-
stööva í heiminum.
Hlutur þessa iðnaðar í útflutn-
ingsverslun Póllands er stór og er
hlutur kolaútflutningsins eins
stærri, enda er þetta stærsti
þátturinn í útflutningi okkar á
vélum og mannvirkjum. Stærsti
viðskiptavinur okkar eru Ráð-
stjórnarríkin: í dag er fimmta hvert
skip í kaupskipaflota Ráðstjórnar-
ríkjanna smíðaö í Póllandi. Sá
næststærsti er Noregur, sem er
okkur sérstakt ánægjuefni meö
tilliti til þess hve Norðmenn eru
mikilvæg siglingaþjóö. Á síðast-
liðnum 10 árum höfum við afhent
Norðmönnum 63 skip, samtals 1.2
milljón lestir að burðarþoli. Sem
stendur er unnið fyrir þá að því aö
Ijúka raðsmíöi 12 skipa og er
meðal þeirra „Bow Fortune" sem
útnefnt var „skip ársins 1975" af
ameríska tímaritinu Marine
Engineering Log. Annað umtals-
vert afrek við smíöi 55 þúsund
lesta flotkvíar fyrir
Götaverken-skipasmíðastööina í
Gautaborg í Svíþjóð.
Þær ströngu kröfur um sérhæf-
ingu sem einatt verður að full-
nægja leiöa til mikillar fjölbreytni í
hönnun og smíði mismunandi
geröa af skipum. Segja má að
pólskar skipasmíðastöðvar hafi
gert smíði togara, fiskveiöimóður-
skipa og verksmiöjutogara — oft
með mikla sjálfvirkni um borð —
að sérgrein sinni. En Pólverjar
smíða einnig risaskip, t.d. 117 þús.
burðarlesta olíuskip sem afhent
var norskum eigendum 1976.
Skipasmíöastööin í Gdynia hefir til
afnota þurrkví þar sem hægt er að
smíða skip sem eru allt að 250
þúsund lestir að burðarþoli. Meöal
annarra sérsmíöa má nefna gríöar-
stór tankskip til flutninga á fljót-
andi jarðgasi, gámaflutningaskip,
bílaflutningaskip sem taka 3300
bifréiöar, rannsókna- og skólaskip,
fljótapramma og önnur fljótaskip
og báta, vandaðar skemmtisnekkj-
urT og fl.
Augljóst ætti að vera hve mikil-
vægar við teljum pantanir íslend-
inga á smíði fiskiskipa. Pólland er
meðal helstu innflytjenda á vörum
frá íslandi, og þá einkum vegna
árlegra kaupa á miklu magni af
fiskimjöli og gæruskinnum. Viö-
skiptajöfnuöur okkar hefir veriö
Pólverjum óhagstæður um árabil,
enda varla viö því aö búast aö
útflutningur á Wodka Wyborowa
Baðströnd viö Eystrasalt.