Morgunblaðið - 19.03.1978, Blaðsíða 16

48
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. MARZ 1978
í ástríkum faðmi
Um þessar mundir eru liðin 60
ár frá stofnun eistneska lýðveldis-
ins, en það var stofnað 24. febrúar
1918. Þá stóð heimsstyrjöldin
fyrri sem hæst og Eistlendingar
þurftu að berjast harðri baráttu
við nágranna sína, Sovétríkin og
Þýzkaland, til að viðhalda sjálf-
stæði sínu. Með stuðningi Breta,
Frakka, ítala og Finna tókst
Eistlendingum að hrinda öllum
árásum og sá dagur rann upp, að
landið var viðurkennt af ná-
grannaríkjunum. En það átti ekki
fyrir Eistlendingum að liggja að
vera sjálfstæð þjóð um langan
tíma og þegar heimsstyrjöldin
síðari brauzt út innlimuðu Sovét-
ríkin Eistland. Síðan hefur sjálf-
stæði Eistlendinga heyrt fortíð-
inni til, en Eistlendingar muna þó
enn sjálfstæði lands síns og hafa
aldrei gefið upp alla von um að ná
því takmarki að nýju.
Fornieifar í Eistlandi sýna að
þar hafa Eistlendintjar búið í um
3.000 ár. Eistlendinjíar tala mál,
sem er með öllu óskylt slavnesku
en telst ásamt finnsku og ung-
versku til finnskúgríska mál-
stofnsins. Eistlendingar hafa þó
vissulega orðið fyrir áhrifum frá
nágrönnum sínum vegna langvar-
andi samskipta við þá.
Fram til 1300 voru Eistlending-
ar að mestu sjálfstæðir, en töpuðu
þá sjálfstæði sínu og næstu 400
árin réöu fyrir þeim margir
smákonungar. Árið 1709 vinna
Rússar sigur á óvinum sínum í
Norðurlandaófriðinum og þegar
friður var saminn kom Eistland í
þeirra hlut.
í kjölfar byltingarinnar í Rúss-
landi árið 1917 var gerð' bylting í
Eistlandi sjöunda nóvémber 1917
og 21 degi síðar var þing Eistlands
kallað saman og mættu allir
þingmennirnir nema fimm þing-
menn kommúnista.
24. febrúar 1918 lýstu Eistlend-
ingar yfir stofnun sjálfstæðs
lýðveldis. I
sjálfstæðisyfirlýsingunni gerðu
Eistlendingar tilkall til sömu
landamæra og fyrir stríð, lýstu því
yfir að borgaraleg réttindi þegna
landsins sk.vldu vera tryggð og að
landið skyldi vera hlutlaust. Þá
hófust einnig tilraunir til að
m.vnda starfhæfa stjórn í landinu.
Daginn eftir réðust Þjóðverjar inn
í landið og boluðu forseta landsins,
Páts, frá völdum. Það sem eftir
var vetrar og fram á vor réðu
Þjóðverjar öllu í landinu, en þá
tókst Eistlendingum að ná aftur
völdum í landinu með stuðningi
Breta, Frakka og Itala. Ósigur
Þjóðverja í stríðinu batt síðan endi
á tilraunir þeirra til að ná völdum
í Eistlandi.
Sovétmenn höfðu þó ekki gefið
upp alla von um yfirráð yfir
Eistlandi og Þjóðverjar voru ekki
fyrr farnir úr landinu, en Sovét-
menn gera innrás inn í það 28.
nóvember 1918. Markmið Sovét-
manna var að koma kommúnistum
í stjórn Eistlands og neyða þannig
Eistlendinga til að hafa náið
samband við Sovétríkin. En innrás
þeirra var hrundið af herjum
Eistlendinga og Finnar og Bretar
komu Eistlendingum til hjálpar.
Á sama tíma eða í júní 1918
gerðu Þjóðverjar lokatilraun sína
til að vinna Eistland en sú tilraun
fór út um þúfur.
Kosningar voru haldnar í Eist-
landi í apríl 1919 og var kosið til
þings. Þingið kaus stjórn landsins
sem hófst þegar í stað handa við
að rétta efnahag landsins við, en
hann hafði verið grátt leikinn í
stríðinu.
Þegar hér var komið sögu, sáu
Sovétmenn þann kost vænstan að
viðurkenna sjálfstæði Eistlands og
gerðu þeir það 2. febrúar 1920. Það
var Lenín sem lýsti því yfir í ræðu
að Sovétríkin viðurkenndu Eist-
land, en jafnframt sagði hann að
það væri ekki í verkahring verka-
manna og hermanna Rauða hers-
ins að steypa stjórn Eistlands,
heldur ættu öreigar Eistlands að
gera það sjálfir. Var ljóst af orðum
Leníns að þó Sovétmenn ætluðu
ekki að blanda sér opinberlega í
málefni Eistlands, h.vgðust þeir
styðja eistneska kommúnista í
baráttu þeirra gegn réttmætum
valdhöfum lapdsins.
Næstu árin viðurkenndu ná-
grannaríki Eistlands sjálfstæði
þess og slíkt hið sama gerðu
stórveldin Bretland, Bandaríkin,
Frakkland, Italía og Þýzkaland.
Eistlendingar gengu í Þjóðabanda-
lagið og gerðu margvíslega samn-
inga við Lettland og Lithaugaland
sem og Sovétríkin. Má segja að
utanríkisstefna Eistlendinga hafi
á þessum árum verið byggð á
þremur atriðum: gagnkvæmum
samskiptum við hin löndin (Let-
land og Lithaugaland), góðri
sambúð við Sovétríkin og sam-
starfi við þjóðir Þjóðabandalagins.
Sumarið 1939 horfði mjög til
ófriðar í Evrópu. Þjóðverjar kröfð-
ust þess að vesturhluti Póllands
yrði innlimaður í Þýzkaland, en
Vesturveldin lýstu því yfir að þau
myndu ábyrgjast landamæri Pól-
lands. Vesturveldin og Sovétríkin
héldu fund í Moskvu síðla sumars
1939 þar sem ræða átti um leiðir
til að verja landamæri Póllands.
Stuttu áður höfðu orðið utanríkis-
ráðherra skipti í Sovétríkjunum og
Mólotov tekið við því embætti af
Litvinor. Þótti það ills viti því
Molotov var tortrygginn í garð
Vesturveldanna. I níu daga sátu
fulltrúar Vesturveldanna og So-
vétríkjanna á fundum, en þá slitu
Sovétríkin viðræðunum. Tveimur
dögum síðar eða 23. ágúst 1939
lýstu Sovétríkin því yfir að þau
hefðu gert griðasáttmála við
Þýzkaland. Var þar kveðið á um
skiptingu Austur-Evrópu í áhrifa-
svæði ef til styrjaldar kæmi. Áttu
Sovétríkin að fá í sinn hlut
austurhluta Póllands, baltnesku
löndin og Bessarabíu.
Skommu eftir innrás Þjóðverja
í Pólland lýstu Sovétmenn því yfir
að Eistland stefndi öryggi Sovét-
tákjanna í hættu. Rökstuddu þeir
skoðun sína með því að benda á að
pólskur kafbátur sem kyrrsettur
hafði verið í höfninni í Tallin,
komst frá Eistlandi. Sovézki flot-
inn sigldi inn í landhelgi Eist-
lands, Rauði herinn fylkti liði við
landamærin og sovézkar flugvélar
rufu margoft lofthelgi Eistlands.
Þegar hér var komið sögu lýsti
Mólotov utanríkisráðherra Sovét-
ríkjanna því yfir að Eistlendingar
væru alls ófærir um að verja
landamæri sín. Nú vildu Sovét-
menn að samningaviðræður um
hernám Eistlands hæfust, sem
þær og gerðu seint í september
1939. Stóðu þær yfir í nokkra daga,
en þá skrifuðu bæði löndin undir
samning þar sem kveðið var á um
að Sovétmenn skyldu hafa 25.000
manna her á hernaðarlegum
mikilvægum stöðum í Eistlandi, og
fá afnot af flugvöllum landsins og
höfnum. Sovétmenn skyldu þó
hverfa á brott með her sinn er
stríðinu lyki. Þá var ennfremur
kveðið á um í samningnum að yrði
annað landið fyrir árás skyldi hitt
veita því aðstoð.
Er fréttist um samningsgerðina
um allan heim, þótti mönnum
einsýnt að Sovétmenn hefðu í
hyggju að innlima Eistland, og í
blaðinu New York Times segir um
þennan atburð: „Með undirritun
samningsins við Sovétmenn er
litla baltneska ríkið komið undir
stjórn Sovétríkjanna um aldur og
ævi.“ Því miður hefur sagan sýnt
að greinarhöfundur hafði rétt
fyrir sér.
Það reyndist heldur ekki vera
ætlun Sovétríkjanna að láta við
septembersamninginn sitja og
vorið 1940 settu þeir Eistlending-
um úrslitakosti. 16. júní var
sendiherra Eistlands í Moskvu
boðaður í utanríkisráðuneytið og
honum afhentir úrslitakostir og
krafinn um svar innan átta og
hálfs tíma. Kröfur Sovétríkjanna
voru þær að þeir kröfðust þess að
komið yrði á fót nýrri stjórn í
Eistlandi, sem væri fús til að
standa við samning landanna frá
því haustið áður og í öðru lagi að
fleiri hermenn yrðu fluttir til
Eistlands svo Sovétmenn gætu
haft eftirlit með framkvæmd
samningsins. Ástæðurnar fyrir því
að Sovétmenn settu fram úrslita-
kosti voru þær að Eistland hafði
ekki sagt upp hernaðarsamningi
sínum við Lettland, Eistland hafði
hug á að leggja Lithaugaland
undir sig, Eistland hafði átt
leynilegar viðræður við önnur lönd
í desember 1939 og í marz 1940,
Eistland hafði náið samband við
herráð hinna baltnesku ríkjanna
og í Eistlandi var gefið út tímarit,
„Revue Baltique", sein studdi
hernaðarbandalag baltnesku land-
anna. Hið sanna var að „Revue
Baltique" var tímarit sem fjallaði
um menningarmál og að aldrei
hafði verið minnst á hernaðarmál
í greinum er í tímaritinu birtust.
Sovétríkin höfðu engan lagaleg-
an rétt til að setja Eistlendingum
úrslitakosti, né heldur gátu þeir
vísað til neinna alþjóðasamþykkta.
Þvert á móti voru Sovétmenn með
þessu að brjóta ákvæði í samningi
landanna frá því 1932, þar sem
sagði að samningsaðilar hefðu
engan rétt til að fara með her á
hendur hinum, hvorki í landvinn-
ingaskyni né heldur vegna ólíkra
stjórnmálaskoðana.
Þegar hér var komið sögu fóru
Sovétríkin að vinna að innlimun
Eistlands, en til að ná því
markmiði þurfti að breyta kosn-
ingalógunum og boða til kosninga.
Lögum samkvæmt áttu að líða að
minnsta kosti 35 dagar frá því
kosningadagurinn yrði ákveðinn
og þar til kjörið yrði. Þingið hafði
samþykkt að kosningar skyldu
fara fram dagana 14. og 15. júlí,
en nú ákváðu Sovétríkin að
kosningar skyldu verða 5. júlí.
Ákvörðun Sovétstjórnar batt enda
á rétt eistneskra dómstóla til að
ákveða kjördaginn og kommúnist-
ar fengu alla stjórn kosningamála
í sínar hendur. Eistneska þjóðin
hafði því aðeins þrjá og hálfan dag
til að velja frambjóðendur sína, en
eigi að síður tókst henni það.
Kommúnistar sem höfðu vonast til
þess, að hinn stutti frestur myndi
gera Eistlendingum ókleift að
velja frambjóðendur urðu því fyrir
miklum vonbrigðum er ljóst var að
svo færi ekki. Því ákváðu komm-
únistar að hver frambjóðandi
skyldi leggja fram stefnuskrá.
Þr^tt fyrir að frambjóðendurnir
hefðu aðeins nokkra ktukkutíma
til að semja stefnuskrá sína tókst
þeim það, en kommúnistar höfðu
álls ekki hug á því að leyfa
Eistlendingum að bjóða sig fram í
nafni annarra en kommúnista og
því fór svo að sumum frambjóð-
endum var skipað að hælta og
aðrir voru neyddir til þess.
Opinberar tölur um kosningaúr-
slitin sýna að 84.1% kusu og þar
af 92.8% kommúnista. Eftir kosn-
ingarnar voru flestir ráðherrar
stjórnarinnar sem og aðrir helztu
Kortið af Sovétríkjunum hér fyrir ofan sýnir hinn illræmda Gulag-eyjaklasa. sem Solsjenitsyn hefur skrifað
um. Staðir þeir sem merktir eru með X eru þrælkunarbúðir. en þeir sem merktir eru með + eru
geðveikraha'li,. sem andófsmenn hafa fengið að kynnast náið í gegnum árin.