Morgunblaðið - 19.03.1978, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. MARZ 1978
49
Lýðveldið
Eistland
60ára
Konstantin Pats, forseti lýðveldisins Eistlands, ásamt sonarsonum
sínum Matti ok Enn. Þeir voru allir sendir í fangclsi í Sovétríkjunum.
ráðamenn landsins handteknir og
fluttir í fangelsi og þrælkunarbúð-
ir í Sovétríkjunum þar sem þeir
létust flestir.
Strax að valdatöku kommúnista
í Eistlandi lokinni hófust þar í
landi miklar hreinsanir. Allir þeir
er gegnt höfðu starfi forseta í
Eistlandi, þann tíma er landið var
sjál'fstætt, voru handteknir og
sendir í fangelsi í Sovétríkjunum.
Aðeins einum heppnaðist að flýja
til Svíþjóðar áður en lögregla
handtók hann, annar framdi
sjálfsmorð við komuna til Sovét-
ríkjanna, en hinir átta eyddu allir
þeim ævidögum er þeir áttu eftir
ólifaða í fangelsum í Sovétrikjun-
um.
Meðal hinna átta var Konstant-
ín Páts, er var forseti Eistlands er
landið var innlimað í Sovétríkin.
Um hann er það eitt vitað að hann
var sendur í fangelsið í Kasan,.en
það hefur einnig gizt skáldið
Natalia Gorbonenskoja. Asamt
Páts voru send með honum til
Sovétríkjanna sonur hans, tengda-
dóttir og tvö barnabörn. Frá
honum hefur ekkert frétzt utan
það, að í gegnum Rauða krossinn
komu þær fréttir að hann hefði
látizt árið 1956. Hvar og hvenær
árs veit enginn, en Páts vár þá
áttræður að aldri. Síðastliðið
sumar bárust frá Sovétríkjunum
þrjú bréf sem sannað er að Páts
hefur ritað. Þau eru árituð til
ýmissa aðila og hafa þau verið 20
ár á leiðinni. Hér á eftir fara
bréfin í fullri lengd.
„Síðan árið 1940 hefur mér verið
haldið án dómsákvörðunar og án
nokkurrar ákæru í fangelsi í
Rússlandi í sjúkrahúsi fyrir fá-
tæka Gyðinga, þar sem ég, sem
forseti lýðveldisins Eistlands, hef
verið undirokaður og smánaður á
allan hátt og lifi mínu verið ógnað.
Sökum vaxandi elli og erfiðra
lífsskilyrða, sem ekki verða með
orðum lýst, hefur heilsu minni
hnignað mjög mikið. Það er erfitt
að lýsa því hversu miskunnarlausu
ofbeldi hefur verið beitt gegn mér,
allar persónulegar eignir mínar
sem ég hafði með mér hingað hafa
verið teknar af mér. Mér hefur
jafnvel verið neitað um að bera
mitt eigið nafn Hér er ég aðeins
kallaður númer 12. Ég hefi jafnvel
ekki leyfi til að skrifast á við
fjölskyldu mína eða þiggja nokkra
hjálp frá henni. Maturinn hér er
vondur. Ég er orðinn veikburða,
sjón mín og heyrn hafa dofnað.
Mótmæli mín varðandi það, að
mér er haldið hér án lagalegrar
undirstöðu, eru höfð að engu.
Bráðum verð ég áttræður. Ég á fáa
ævidaga eftir. Ég fæddist frjáls,
því langar mig til þess að deyja
frjáls.
Enginn dómur hefur verið felld-
ur yfir mér, ég hef lifað sem frjáls
mannleg vera og ég óska þess að
enda ævidaga mína í frelsi. Ég er
enn forseti lýðveldisins Eistland
og ég hef réttinn (orð ekki
læsilegt) að vænta meðferðar sem
því hæfir, þar eð föðurland mitt er
frjálst og sjálfstætt ríki. Ég vona
að heilbrigt almenningsálit muni
veita því vernd og styrkja mannleg
réttindi mín og stuðla að því, að
mér verði sleppt úr þessu hræði-
lega fangelsi, þar sem grimmilegt
ofbeldi og takmarkalaust ranglæti
ræður ríkjum. Ég er hér sem
forseti lýðveldisins Eistlands.
Annað bréf Páts er tileinkað
þjóð hans og hljóðar svo:
Samlandar.
Ég sendi ykkur kveðju mína,
ykkur sem heyið baráttu ykkar í
heimalandi okkar, einnig í rúss-
neskum fangelsum, erlendis og á
útlegðarstöðum ykkar og óska
ykkur alls góðs og stöðugs anda og
kraftar í ykkar réttlátu and-
spyrnu. Bráðum verðum við allir
frjálsir.
Ég sendi einnig stöðuglyndum
hetjum andspyrnunnar í Lettlandi
og Lithaugalandi og öllum land-
flóttamönnum kveðju mína.
Ég er hreykinn, okkar staðfasta
þjóð, ver hugrökk og örugg og
kappkosta að ná okkar mikla
marki, sem er í því fólgið að
heimili okkar verði frjáls í frjálsu
landi.
Þriðja bréf sitt áritar Páts til
framkvæmdastjóra Sameinuðu
þjóðanna.
Ég sný mér til Sameinuðu
þjóðanna og alls hins menntaða
heims með beiðni úm hjálp til
handa þjóðum Eistlands, Lett-
lands og Lithaugalands sem Rúss-
ar, er hafa lagt þær undir sig,
beita miskunnarlausu valdi sem
gæti haft tortímingu þessara
þjóða í för með sér.
Ég lýsi því yfir að innlimun
baltnesku ríkjanna sem átti sér
stað árið 1940 er hrottalegt brot á
alþjóðalögum og fölsun á frjálsum
vilja hinna innlimuðu þjóðar.
Bjargið þessum þjóðum frá
algerri tortímingu og leyfið þess-
um þjóðum að ákveða eigin örlög
af frjálsum vilja. Komið á fót
skrifstofu á vegum Sameinuðu
þjóðanna í baltnesku löndunum,
svo að þegnar baltnesku landanna
undir stjórn þeirra og eftirliti geti
af frjálsum vilja látið í ljós sannan
vilja sinn með þjóðaratkvæði.
Megi Eistland, Lettland og
Lithaugaland verða frjáls og
sjálfstæð ríki.
Páts hefur sjálfur undirritað öll
bréfin og auk þess merkt þau með
fingrafari sínu, enda hafa sérfræð-
ingar, er athugað hafa bréfin,
orðið sammála um að þau væru
skrifuð af Páts sjálfum og engum
öðrum.
Ekki er vitað um örlög annarra
ráðamanna Eistlands utan eins,
Arnolds Susis, en Solsjenitsyn
minnist á hann í fyrsta bindi
Gulag-eyjanna, blaðsíðu 202. Þar
segir hann meðal annars: „Fyrstu
næturnar eftir að sovézki herinn
hélt inn í Tallin, voru allir
menntamenn teknir fastir á heim-
ilum sínum. Fimmtán þeirra voru
sendir í Lúbjanka-fangelsið, en
aðeins einn hafður í hverjum
klefa. Þeir voru ákærðir eftir grein
58.2 og glæpur þeirra var að vilja
ráða málum sinum sjálfir."
Fyrir heimsstyrjöldina síðari
bjó í Eistlandi rúmlega ein milljón
manna, við lok hennar aðeins
helmingur þess íbúafjölda. Sovét-
menn gerðu sér snemma ljóst að
til að innlimun Eistlands væri
fullkomin yrðu þeir að skipta um
fólk í Eistlandi. í því skyni voru
hundruð þúsunda Eistlendinga
sendir til annarra hluta Sovétríkj-
anna, eða skráðir í herinn. Þannig
fækkaði sífellt Eistlendingum
sjálfum, en í stað þeirra komu
aðrir íbúar Sovétríkjanna. I djig er
svo komið að helmingur íbúa
Eistlands er aðfluttur.
Þó svo Eistland hafi verið
innlimað í Sovétríkin fyrir næst-
um 40 árum, er langt frá því að
Sovétmenn treysti íbúunum.
Vandlega er fylgzt með athöfnum
þeirra og gerðum, jafnt heima
fyrir sem og á vinnustað. Venju-
lega er á hverjum vinnustað einn
eða fleiri útsendarar sovézku
leynilögreglunnar, og er þeim
ætlað að fylgjast með athöfnum
allra Eistlendinga, sem þar vinna.
Er nú svo komið að Eistlendingar
eiga í mestu vandræðum með að
talast við, um daginn og veginn án
þess að útsendarinn heyri og telji
eitthvað saknæmt þar á ferð. En
það er ekki aðeins á vinnustað sem
leynilögreglan reynir að fylgjast
með Eistlendingum. Yfirleitt er
einnig hafður útsedari í íbúða-
hverfum og ber hann þá ábyrgð á
tilteknum fjölda íbúa í hverfi sínu.
Þannig reynir sovézka leynilög-
reglan að vaka yfir hverju fótmáli
Eistlendinga, og er ekki lengi að
grípa í taumana, ef eitthvað út af
ber.
Eins og kunnugt er liggur
Eistland að Eystrasaltinu. Lega
landsins hefur oft bakað Sovét-
mönnum nokkur vandræði, sakir
þess að tiltölulega stutt er frá
strönd Eistlands til Svíþjóðar. Því
hefur Sovétstjórn farið þá leiðina
að loka strandlengjuna af, og
verður hver sá er þangað hyggst
fara að hafa sérstakt leyfi, ef hann
þá fær það á annað borð.
Frá Eistlandi er einnig stutt yfir
til Finnlands, en þangað þýðir lítið
fyrir flóttamenn að flýja, því
Finnland og Sovétríkin hafa gert
með sér samning, þar sem kveðið
er á um að alla þá, er flýja frá
Sovétríkjunum til Finnlands, beri
að framselja Sovétmönnum.
En það er hægt að komast frá
Sovétríkjunum öðru vísi en að
flýja. Fréttir frá Sovétríkjunum,
frá árinu 1976, birtist viðtal sem
APN átti við Boris Sjumilin,
varautanríkisráðherra Sovétríkj-
anna. Þar segir Sjumilin eftirfar-
andi um brottflutning frá Sovét-
ríkjunum:
„Sovézk löggjöf er í samræmi
við alþjóðasamning um borgaraleg
og pólitísk réttindi, sem sam-
þykktur var á allsherjarþingi
Sameinuðu þjóðanna hinn 16.
desember 1966. Og þær takmark-
anir sem við grípum stundum til
eru einnig byggðar á þessum
Eitt bréfa Piits sem barst til Vesturianda síðastliðið sumar. Þetta bréf
er til samlanda hans. og má grenilega sjá fingrafar forsetans neðst
í vinstra horni bréfsins.
samningi þar sem meðal annars
segir að takmarka megi rétt
manna til að flytja alfarnir úr
heimalandi sínu í tilfellum sem
varða „öryggishagsmuni ríkisins,
röð og reglu í sámfélaginu, heil-
brigði íbúann^ eða réttindi og
frelsi annarra". Þetta táknar
að við tökum ekki ákvörðun um
umsókn fyrr en viðkomandi hefur
gengið fullkomlega frá samskipt-
um við sína nánustu. Þá getum við
einnig lagt til hliðar umsóknir frá
fólki sem hefur aðgang að ríkis-
leyndarmálum, eða hefur skömmu
áður fengið hernaðarþjálfun á
mikilvægum sérsviðum.“
Aðspurður um það hvort
urnsókn um brottfararleyfi geti
haft nokkur áhrif á stöðu manns
á vinnustað eða annars staðar í
samfélaginu, segir ráðherrann:
„Yfirleitt er það ekki. Þó eru til
undantekningar varðandi urnsækj-
endur sem starfa í hernum eða við
stofnanir, þar sem þagnarskylda
ríkir. I slíkum tilfellum geta
viðkomandi fengið lausn frá nú-
verandi störfum og um leið aðra
ábyrgðarminni stöðu. En svo
oftast gerist það, að fólk, sem
svona er ástatt um, grípur sjálft
til ráðstafana til þess að skipta um
starf hæfilega löngu áður en þa ð
sækir um leyfi til brottflutnings.
I Sovétríkjunum eru engar
félagslegar ástæður fyrir land-
flótta. Við höfum ekkert atvinnu-
leysi og enga örbirgð. Sovézkir
borgarar hafa tryggingu í stjórn-
arskránni fyrir
grundvallarmannréttindum sín-
um. Lífskjör batna stöðugt. Hin
lenínska stefna í þjóðernismálum
tryggir öllm þjóðum jafnrétti.
Þess vegna er það ekkert undrun-
arefni að mestur hluti umsókna
um brottfararleyfi er rökstuddur
með óskum um endursameiningu
fjölskyldna. Og það er einnig
auðskiljanlegt að flestar slíkar
umsóknir koma frá fólki af
evrópskum ættum, — fólki sem
rifið var upp með rótum í heims-
styrjöldinni síðari.
Önnur títtnefnd ástæða fyrir
óskum um brottfararleyfi er
hjónaband með útlendingum. A
síðastliðnum árutn hafa 5.500
sóvézkir borgarar ( það er að segja
allir umsækjendur) yfirgefið
Sovétríkin af þessum ástæðum og
setzt að í'110 mismunandi ríkjum.
Af þessum hópi voru 554 karlar.
Tvö þúsund sovézkir borgarar sem
giftir eru útlendingum hafa ekki
sótt um brottfararleyfi, þótt það
sé þeim fyllilega heimilt. Og
aðeins mjög lítill hlpti af umsókn-
um er af öðrum ástæðum.
Brottflutningur úr landi snertir
örlög margra einstaklinga, og það
skapa ákveðn vandamál. Við get-
um litið nánar á tvennt.
I fyrsta lagi varðar það endur-
sameiningu fjölskyldna. Því erum
við meðmæltir. En ósjaldan rek-
unist við á tilfelli þar seni óskir
einhvers aðila urn að flytjast úr
landi „til að ná samfundu fjöl-
skyldunnar" leiða í raun og veru
til upplausnar fjölskyldna, sem
fyrir eru, og frændsemistengsla:
börn yfirgefa foreldra sína, karl-
menn skilja við eiginkonur og
öfugt. Hvað ber að gera í slíkum
tilfellum? Við verjum náttúrlega
fyrst og fremst rétt og hagsmuni
þeirra Sovétborgara sem eftir
sitja heima.
I öðru lagi er það svo, að upp á
síðkastið hefur borizt mikið af
áskorunum g áköllum til sóvézkra
borgara frá alls óskyldum „ætt-
ingjum" í Israel. Okkur hafa borizt
margar kvartanir af þessu tagi.
Eftir stimplum og undirskrift-
um að dæma eru þessi plögg
útbúin af löglegum ísraelskum
yfirvöldum. En hvernig stendur á
því að svona mikill fjöldi bréfa
berast til fólks, sem þekkir hvorki
né telur til nokkurs skyldleika við
„hinn kæra frænda“?
Þannig reyna menn að hagnýta
í eiginhagsmunaskyni hina mann-
úðlegu hugmynd um endursamein-
ingu fjölskvldna sem sett er fram
bæði í Mannréttindasáttmála S.Þ.
og *Lokayfirlýsingu
Öryggismálaráðstefnunnar
Evrópu.
En hvað ætli kosti að fá
Framhald á bls. 51.