Morgunblaðið - 06.04.1978, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 6. APRÍL 1978
Álafoss hf. í umræðu á Alþingi:
Sala á fyrirtækinu eða
sérstök löggjöf sett um það
— voru meðal efnisþátta í umræðu þingmanna
Máleíni íyrirtækisins Ála-
foss hf. komu til umræðu f
Sameinuðu þingi í gær, er
Geir Hallgrímsson forsætis-
ráðherra svaraði fyrirspurn-
um frá Þórarni Þórarins-
syni það varðandi. Taldi
forsætisráðherra að vel
kæmi til mála að athuga um
sölu þess fyrirtækis, sem er
í eigu Framkvæmdasjóðs
íslands, samhliða sölu á
öðrum ríkisfyrirtækjum, er
slík athugun næði til. Aðrir
töldu eins koma til mála að
setja um þetta fyrirtæki
sérstök lög og reka áfram f
eigu ríkisins, enda kæmu þá
mál þess með eðlilegum
ha*tti til umfjöllunar Al-
þingis á hverjum tíma.
Greinargerð framkvæmda-
stofnunar rfkisins um Ála-
foss hf., sem forsætisráð-
herra las upp á Alþingi í
gær, fer í heild hér á eftir,
ásamt fyrirspurnum Þórar-
ins Þórarinssonar.
• 1. Af hverju er Álafuss h.f.
ríkisfyrirta-ki?
Álafoss h.f. er ekki ríkisfyrir-
tæki samkvæmt þeim skilningi,
sem almennt er í það orð lagður.
Ríkisfyrirtæki eru fyrirtæki hins
opinbera, sem komið er á fót
samkvæmt sérstökum lögum. Því
teljast ekki ríkisfyrirtæki þau
hlutafélög, þar sem ríkið eða
opinberar stofnanir eru eigendur
hlutafjárins að meira eða minna
leyti. Hins vegar á Framkvæmda-
sjóður íslands nú allt hlutafé í
A lafossi h.f. og hefir svo verið
siðan árið 1971, að hlutafélagið
keypti til sín hlut fyrri eigenda.
Ástæða þess, að Framkvæmda-
sjóður á nú hlutafé félagsins
verður rakin til eftirgreindra
atvika:
Á árunum 1963—1965 lánaði
Framkvæmdabanki Islands veru-
legt fé til uppbyggingar ullarverk-
smiðjunnar á Álafossi. Var byggt
nýtt verksmiðjuhús og keyptar
nýjar kembi- og spunavélar, en
bæði húsakostur og vélar voru
mjög úr sér gengin. Framleiðsla
verksmiðjunnar var mest megnis
fyrir innlendan markað, en nokkuð
var um sölu á teppabandi til
Danmerkur. Reksturinn gekk erf-
iðlega á árunum eftir endurnýjun
verksmiðjunnar og lágu til þess
ýmsar orsakir bæði innan fyrir-
tækisins og vegna óhagstæðra ytri
aðstæðna. Á árinu 1968 má segja
að félagið hafi verið komið í alger
þrot og blasti ekkert annað við en
stöðvun rekstrar og gjaldþrot. Að
frumkvæði Framkvæmdasjóðs var
skipuð sérstök framkvæmdanefnd,
er starfaði í umboði stjórnar
félagsins um nokkurra mánaða
skeið að því að halda í horfinu með
rekstur fyrirtækisins, en í apríl
mánuði 1969 ákvað stjórn Fram-
kvæmdasjóðs að breyta skuldum
að fjárhæð 28 millj. kr. í hlutafé
í félaginu, enda var þess farið á
leit af stjórn félagsins. Árið 1971
var 30 millj. kr. skuld síðan breytt
í hlutafé með sama hætti.
Það var skoðun stjórnar Fram-
kvæmdasjóðs á árinu 1969 þegar
séð var að fyrirtækið Álafoss h.f.
yrði að hætta rekstri og gjaldþrot
var á næstu grösum, að ekki væri
einvörðungu hagsmunir Fram-
kvæmdasjóðs í hættu heldur
mundu slík afdrif fyrirtækisins
verða mikið áfall fyrir iðngreinina
sem slíka og fjöldi fólks mundi
missa atvinnu sína.
Um þær mundir og síðar hefir
mikil áherzla verið lögð á eflingu
iðnaðarins í landinú og töldu
stjórn Framkvæmdasjóðs og
bankastjórn Seðlabankans, sem þá
hafði með rekstur Framkvæmda-
sjóðs að gera, að stöðvun og
upplausn fyrirtækisins Álafoss
væri stórt skref aftur á bak í sókn
fram á við til eflingar íslenzkum
iðnaði.
Millj. kr.
Iðnlánasjóöur 15.5
Iðnþróunarsjóður 99.8
Iðnrekstrarsjóður 19.0
Skandinavian Bank (Engl.) 35.5
Banque Lambert (Belgía) 15.8
Landsbanki íslands 5.0
Seljendur 25.1
Ný lán alls 215.7
- Afborgun eldri lána 109.8
Lán, nettó 105.9
Hlutafé 30.0
Úr rekstri 259.2
Alls 395.1
Eins og yfirlit þetta greinir,
hefir fjárfesting félagsins á um-
ræddu 7 ára tímabili verið fjár-
mögnuð að tveim þriðju hlutum
með eigin fé fyrirtækisins, sem
reksturinn hefir getað lagt af
mörkum til uppbyggingar. _
• 2. Hverjir eru í stjórn Álafoss
h.f., hver kýs hana og til «hve
langs tíma?
Núverandi stjórn Álafoss h.f., er
þannig skipuð: Hafsteinn Bald-
vinsson, formaður, Guðmundur B.
Olafsson, Benedikt Antonsson,
Heimir Hannesson, Ragnar Jóns-
son. Varamenn: Bjarni Björnsson,
Björn Guðmundsson.
Stjórn félagsins er kjörin til
eins árs í senn af eiganda hluta-
fjárins, Framkvæmdasjóði ís-
lands.
• 3. Hvert er umboð stjórnarinn-
ar? — Hér er átt við hvaða
valdsvið stjórnin hefur. — Getur
hún ákveðið án þess að bera undir
aðra fjárfestingar og útflutning á
lopa í stórum stíl?
Eins og lög um hlutafélög gera
ráð fyrir sem og samþykktir
félagsins, hefir stjórnin æðsta
vald í málefnum féiagsins milli
aðalfunda. Rétt er að taka fram,
að lopi er ekki fluttur út nema í
afar litlum mæli, en hins vegar er
flutt út ullarband af ýmsum
gerðum. Hitt er annað mál, að
Álafoss h.f. hefir aflað sér einka-
léyfis á nafninu LOPI, og er
ullarband selt undir því merki.
í byrjun hvers árs eru gerðar
ítarlegar áætlanir um fram-
leiðsl3u, sölu og rekstrarafkomu
ársins og með hliðsjón af þeim
áætlunum svo og af rekstrar-
árgangi liðins árs og lánamögu-
leikum hjá lánasjóðum iðnaðarins
eru teknar ákvarðanir um fjárfest-
ingu ársins, innan ramma áætlun-
ar um fjárfestingar til lengri tíma.
Samsetning sölunnar milli tilbúins
fatnaðar, ullarbands, gólfteppa,
dúka, værðarvoða og annarra
afurða, innanlands og erlendis,
ræðst af markaðsaðstæðum og
framleiðslukostnaði hverju sinni.
• 4. Hvað er hlutafé Álafoss h.f.?
Hlutafé Álafoss h.f., eftir þá
fjárhpgslegu endurskipulagningu,
er lokið var 1971, nam 60 millj.
króna, en þar af voru hlutabréf í
eigu fyrirtækisins sjálfs 2 millj.
króna. Á árinu 1976 og 1977 voru
gefin út jöfnunarhlutabréf í félag-
inu samkvæmt heimild í lögum að
fjárhæð 240 millj. króna og er
hlutafé félagsins í árslok 1977 því
300 millj. króna, en fjárútlát
Framkvæmdasjóðs hafa, eins og
áður segir, numið 58 millj. króna.
• 5. Hvaða fyrirgreiðslu hefir
ríkið veitt Álafoss h.f. síðan ríkið
yfirtók fyrirtækið?
Gerð hefir verið grein fyrir
hvernig og hvenær Framkvæmda-
sjóður Islands varð eigandi að
hlutafé félagsins. Ríkið hefir ekki
veitt fyrirtækinu neina fyrir-
greiðslu aðra en þá, sem aðrir
ullarframleiðendur hafa fengið.
Fyrirtækið hefir fengið styrki
frá Iðnrekstrarsjóði til markaðs-
öflunar, með sama hætti og önnur
sambærileg fyrirtæki, svo sem
Hilda h.f. og Gefjun, og fé til
niðurgreiðslu ullar hefir farið um
hendur fyrirtækisins eins og hjá
öðrum fyrirtækjum.
- 6. Greiðir Álafoss h.f. vexti
eða arð af hlutafé?
Skuldir Álafoss h.f. bera vexti
samkvæmt venjulegum lánskjör-
um og félaginu hefir tekizt að
standa við sínar skuldbindingar.
Félagið hefir ekki greitt út arð af
hlutafé, en jöfnunarhlutabréf hafa
verið gefin út eins og áður er lýst.
Eigið fé úr rekstri hefir verið
notað til uppbyggingar í fyrirtæk-
inu, enda er það forsenda þess, að
lánsfé fáist til nýrra framkvæmda.
- 7. Standa fyrir dyrum fjárfest-
ingar til þess að auka lopaút-
flutning?
Stjórn Álafoss h.f. telur eðlilegt
að vinna að áframhaldandi upp-
byggingu fyrirtækisins með fjár-
festingu og öðrum aðgerðum, sem
treysta stöðu þess og þeirrar
iðngreinar, sem fyrirtækið er hluti
af.
Hvað fært þykir hverju sinni fer
eftir því hver afkoman er og
hverjar eru markaðsaðstæður inn-
anlands og erlendis.
Vélar verksmiðju Álafoss h.f.
eru enn sumar hverjar í notkun
þótt orðnar séu allt að 30 ára
gamlar. Að því mun stefnt að taka
Framhald á bls. 34
Lúðvik Jósepsson:
Skipulagning á
fisklöndun til
fiskvinnslustöðva
Lúðvík Jósepsson (Abl) hefur
lagt fram eftirfarandi tilíögu til
þingsályktunan
„Alþingi ályktar að fela sjávar-
útvegsráðuneytinu að undirbúa
löggjöf um skipulag á fisklöndun
til fiskvinnslustöðva með það að
markmiði, að fiskiskipafloti lands-
manna nýtist sem best til þess að
tryggja fiskvinnslustöðvum sem
jafnast og best hráefni til sam-
felldrar vinnslu.
Áhersla skal lögð á eftirfarandi
meginatriði í hinu nýja skipulagi:
1. Landinu sé skipt í löndunar-
svæði í samræmi við samgönguað-
stæður og hagkvæm samskipti á
milli fiskvinnslustöðva. Endanlegt
ákvörðunarvald um svæðaskipt-
ingu hafi hagsmunaaðilar á svæð-
unum.
2. Yfirstjórn á hverju löndunar-
svæði sé í höndum heimaaðila á
svæðinu, þ.e.a.s. í höndum fulltrúa
fiskvinnslustöðva, útgerðaraðila
og sjómanna og fiskvinnslufólks.
3. Stefnt sé að því að miðla
hráefni á sem hagkvæmastan hátt
á milli fiskvinnslustöðva þannig
að vinna geti verið samfelld og
hagkvæm í öllum vinnslustöðvum
svæðisins.
4. Fiskafli sé fluttur í kældum
og lokuðum flutningatækjum á
milli vinnslustöðva eftir því sem
þörf er á.
5. Að því sé stefnt, að fiskveiði-
flotinn, sem veiðir fyrir svæðið, sé
í góðu samræmi við afkastagetu
vinnslustöðvanna.
6. Tryggt sé í væntanlegri lög-
gjöf, að ríkissjóður leggi fram
nokkurt fé til að koma skipulagn-
ingunni á og til þess að standa
undir hluta af rekstri nauðsyn-
legra flutningatækja.
Heimilt verði að taka nokkurt
gjald af öllum lönduðum fiski á
svæðinu til þess að standa undir
sameiginlegum kostnaði."
Því var ákveðið að freista þess
að koma fyrirtækinu á réttan kjöl
og efla það svo sem tök væru á.
Fengnir voru í byrjun erlendir
sérfræðingar í tæknilegum mál-
efnum ullariðnaðarins til að gera
úttekt á verksmiðjunni og fram-
leiðsluháttum og leggja á ráðin um
úrbætur. Fyrirtækinu var fengin
ný forysta og gagnger endurskipu-
lagning fór fram á flestum sviðum
rekstrarins. Leitazt var við að búa
fyrirtækið að beztu skilyrðum
nútímalegs rekstrar og á það
jöfnum höndum við um endur-
skipulagningu fjármála, stjórnun
alla í fyrirtækinu, bæði yfirstjórn
og í framleiðslu, kostnaðareftirlit,
bókhald og skýrslugerð og skipu-
lagningu og uppbyggingu mark-
aðsmála. Kostnaður þessu sam-
fara var greiddur af fyrirtækinu
sjálfu. Síðan árið 1969 hefir
rekstur Álafoss h.f. skilað hagnaði
að undanskildum árunum 1971 og
1973. Frá árinu 1971, að endur-
skipulagning fyrirtækisins fór
fram, hefir fyrirtækið fjármagnað
frekari uppbyggingu með fé úr
eigin rekstri að viðbættum stofn-
lánum, er fengizt hafa úr lánasjóð-
um iðnaðarins og þá fyrst og
fremst Iðnþróunarsjóði.
Á árunum 1970 til 1976 að
báðum árunum meðtöldum námu
fjárfestingar Álafoss h.f. 395.1
millj. króna og voru þær fjár-
magnaðar með eftirgreindum
hætti:
Heildarrisnufrádrátt-
ur atvinnurekstrar
1977 rúmar 300 m.kr.
Það kom fram í svari fjár-
málaráðherra, Matthíasar Á.
Mathiesen, við fyrirspurn frá
Ragnari Arnalds, að ætla mætti
að risnufrádráttur í heildarút-
gjöldum allra skattskyldra fé-
laga og fyrirtækja á árinu 1977,
hefði legið á milli 300 og 350 m.
kr.
Ríkisskattstjóri lét gera úr-
tak, sem náði til 10. hvers
framtals skattskyldra aðila í
þremur stærstu skattumdæm-
unum: Reykjavík, Reykjanesi og
Norðurlandsumdæmi eystra. I
reynd varð þó úrtakshlutfall í
Reykjavík 11,6% í stað 10%.
Niðurstaða úrtaksins sýndi 343
m. kr. sem útgjöld vegna risnu
hjá skattskyldum félögum á öllu
landinu og var þá risnukostnað-
ur í öðrum skattumdæmum, en
nefnd voru hér að framan,
áætlaður með sama hlutfalli
milli risnukostnaðar og hreinna
tekna og fram kom í tveimur
nefndum umdæmum. Taldi
vararíkisskattstjóri, Ævar ís-
berg, í svari sínu til ráðherra, að
heildarrisnuútgjöld skatt-
skyldra félaga við álagningu
1977 hafi legið á milli 300 og 350
milljóna króna, með tilliti til
framanritaðs og annarra fyrir-
liggjandi gagna.
Þá kom fram í svari ráðherra
að í 2. málslið H-liðar 27. gr.
reglugerðar nr. 245 frá 1963 um
tekjuskatt og eignaskatt, væri
að finna ákvæði um risnufrá-
drátt, svohljóðandi: „Það má
draga frá risnu vegna atvinnu-
rekstrar eftir mati skattstjóra,
enda verði hún talin sem skyldu-
kvöð eða óhjákvæmileg til öfl-
unar teknanna." — Gjaldaliður-
inn félli undir ákvæði A-liðar
11. gr. laga um tekjuskatt og
eignaskatt sem fjallar um
rekstrarkostnað atvinnurekstr-
ar. Hér er um að ræða matsatr-
iði, sem erfitt er að setja reglur
um, þó stuðst sé í leiðbeiningum
við úrskurði ríkisskattanefndar
sem fordæmi. Þar hefur komið
til álita eðli atvinnurekstrar,
umfang, velta o.fl.