Morgunblaðið - 27.04.1978, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. APRÍL 1978
Bænadagurinn 1978:
Helgi mann-
legs lífs
Ég minni á hinn almenna
bænadaj?. 5. sd. e. páska, 30.
apríl. Eins og endranær óska ég
þess, að hann verði haldinn í
hverri sókn með tíðagjörð í
kirkjunni og annist leikmenn
tíðaflutning þar, sem prestur
fær því ekki við komið.
Það er ósk mín, að kristnir
menn á landi hér megi á þessum
degi samstilla hugi sína í bæn.
Hver einstakur gerir „í öllum
hlutum óskir sínar kunnar Guði
með bæn og beiðni ásamt
þakkargjörð" (Fil. 4,6). Bænar-
efnin eru eins rnörg og menn eru
margir. Allir trúaðir kristnir
menn á Islandi eru daglega
sameinaðir í bæn. Þeir hefja og
kveðja hvern dag með bæn fyrir
sér og sínum, fyrir sjúkum og
sárum, fyrir þjóð og heimi. Og
í önn dagsins vakir bænin hljóð
í huga.
En á almennum bænadegi
skulu hugir allra leggjast á eitt
um ákveðið bænarefni.
I fyrra var efni bænadagsins.
Helgi lands og lífs.
Eg tek á þeim þræði að nýju
og bendi á efnið: Helgi mann-
legs lífs. Á síðasta bænadegi var
þess beðið, að þjóðin væri
minnug ábyrgðar sinnar í
skiptum við náttúru lands og
sjávar. Ef hún bregst í þyí
hlýtur hún að gjalda þess
áþreifanlega. Skilningur á þessu
hefur vaxið og er það vel. En
árvekni verur alltaf nauðsynleg
á þessu sviði.
Nú skal þess minnst, að því
aðeins er maðurinn hollur um-
hverfi sínu, að hann meti sitt
eigið líf.
Ilelgi mannlegs lífs er kristið
grundvallarhugtak, forsenda og
takmark kristinnar kirkju. Hver
mannvera er helg, því að Guð
skapar hana, elskar hana svo, að
hann vill leggja sjálfan sig í veð
fyrir eilífa velferð hennar, þó að
það kosti hann kvöl og kross,
hann hefur kjörið manninn til
þess að verða musteri anda síns.
Á þessum frumatriðum
kristins trúarviðhorfs byggjast
þær mannfélagshugsjónir, sem
almennt eru viðurkenndar í orði
kveðnu. Styrkur þeirra í reynd
og framtíð þeirra fer eftir því,
hvort þær haldast á þeim
grunni, sem þær hvíla á, hvort
þær nærast af þeim rótum, sem
þær eru vaxnar af.
Það er öllum kunnugt, hvers
mannslífið er metið í svipting-
um vorra tíma. Taumlaus
hatursáróður pólitískra ofsa-
manna blæs að og réttlætir
hvers kyns glæpi. Sum þróuð
þjóðfélög eru komin í ófæru af
þessum sökum. Vér íslendingar
höfum ekki átt af slíku að segja.
En enginn veit, hvað hér gæti
gerzt með áframhaldandi
megnun hugarfarsins. Og alvar-
leg staðreynd er það, að kvik-
mynda- og sjónvarpstæknin
venur menn við það frá barn-
æsku að horfa upp á morð eins
og ekkert sé sjálfsagðara. Oftar
en skyldi blasir það við á
sjónvarpsskermi íslenzkra
heimila, að mannlegt líf er ekki
dýrt metið. Er það boðleg
afþreying að sjá menn skotna, á
annan hátt myrta, kvalda og
svívirta?
Daglegar hrikafréttir í máli
og myndum af illvirkjum bætast
svo við. Og þessu samfara er
mörg önnur forpestun. Menn
láta ginnast af gráðugum fépúk-
um til þess að dýrka losta og
öfughneigðir sem kórónuð goð í
hofi listanna. Vanhelgun mann-
legs lífs, saurgun heilbrigðra
kennda, sýking hugsunar og
siðakyns, er víðtæk á íslandi
nútímans.
Og nú er mannslífi fargað
daglega, einu til tveimur manns-
lífum hvern dag ársins til
jafnaðar.
í móðurlífi.
Elnginn skal ásaka þær
mæður, sem hér eiga í hlut. Þær
hafa nóg að bera. En mannfélag,
sem löghelgar slikt, þjóðfélag,
sem lokkar eða knýr til slíkra
hluta, er samsekt um samsæri
gegn lífinu. Svo atkvæðamikil
griðrof á varnarlausum mann-
verum, flekka landið, vanhelga
lífið.
Er Island ekki fært um það nú
lengur að sjá börnum sínum
farborða? Barn Islands er hvert
fóstur í móðurlífi. Hefur Island
nútímans brugðist þjóð sinni?
Eða er þjóðin að bregðast landi
sínu?
Illæri og áföll fyrri tíða
grisjuðu þjóðstofninn. Á tækni
nútímans og tíðarandi að taka
við því hlutverki með því að
svipta íslenzk börn lífi í svo
geigvænlega stórum stíl?
Biðjum á bænadegi um
stefnuhvörf í hugsun á Islandi.
Biðjum um trúarlega endur-
nýjun, kristna vakningu.
Kristin nývæðing getur ein
styrkt þjóðina í viðnámi gegn
því, sem sýkir líf hennar, og
veitt henni þann siðgæðisþrótt
sem geri hana langlífa og
farsæla í því góða landi, sem
Guð hefur gefið henni.
Sigurbjörn Einarsson.
Rangæingar:
Héraðsvaka hald-
in um næstu helgi
HÉRADSVAKA Rangæinga.
verður haldin í Félagsheimilinu
Hvoli, Hvolsvelli, sunnudaginn 30.
ápríl og hefst kl. 21. Meðal
dagskráratriða að þessu sinni er
þetta helst:
Samkór Rangæinga syngur.
Friðrik Guðni Þórleifsson stjórn-
ar. Ávörp flytja þeir Albert
Jóhannsson, kennari í Skógum, og
Kristján J. Gunnarsson, fræðslu-
stjóri í Reykjavík. Leikfélag Ey-
fellinga sýnir þætti úr Gullna
hliðinu eftir Davíð Stefánsson.
Barnakór Tónlistarskóla Rang-
æinga syngur undir stjórn
Sigríðar Sigurðardóttur, skóla-
stjóra, og nokkrir nemendúr leika
á hljóðfæri. Að iokurn leikur tríó
Helga Hermannssonar fyrir dansi.
Héraðsvakan er orðin fastur
liður í félags- og menningarlífi
Rangæinga og verður fjölsóttari
og ánægjulegri með ári hverju,
segir í tilkynningu frá skipuleggj-
endum. Það, sem einkennt hefur
vökuna öðru fremur, er hversu
margir brottfluttir Rangæingar
hafa sótt hana víðs vegar að, en þó
einkum frá Reykjavík og nágrenni.
Er þess vænst að einnig nú
í Morgunblaðinu 19. mars er
birt ræðukorn sem ég flutti við
opnun Bókasafns Vestmannaeyja í
Safnahúsinu nýja. Þar er minnst
á það, að einn bókavarða, Jón
Einarssn, varð fyrir þeirri lífs-
reynslu að gista rasphús staðarins.
Nú er mér bent á, að ekki sé getið
ástæðu fyrir þessari frelsissvipt-
ingu og mættu ókunnugir álykta
að Jón hafi verið einhverskonar
misindismaður.
Er ég fór að lesa greinina gafst
á að líta: Fallið niður setning sem
skýrði málið. í greininni segir:
„Jón var einn bókavarða hér, sem
vitað er að hafi verið settur í
tugthús." Þar á eftir stendur í
handriti mínu: „Sök hans var sú
að hafa flutt í land íjóra h^fa."
Að þessu slepptu verður það sem
á eftir fór nánast meiningar-
leysa.—
Jón Einarsson
Leið nú fram á haustið. Þá
ákvað faðir minn að afplána
sökina. Móður minni, sem var
blíðlynd, þótti mjög fyrir þessu.
Það þótti Htil upphefð að lenda í
svartholinu. Mér þótti þetta líka
mjög leiðinlegt og smánarlegt, að
fara í fangelsi fyrir þessa vitleysu.
Undir eins og faðir minn var
kominn inn, fór ég að hugsa um,
hvernig ég gæti komið mat til
hans. Ég vissi að það mátti ekki.
Varð ég að fara á bak við móður
mína, því ekki efaði ég að hún
mundi banna mér þetta. En mér
fannst óþolandi að hugsa til þess,
að vera sama og matarlaus í fimm
daga. Ég þekkti vel sult frá fyrri
árum, og fannst hann ekki góður.“
Þorsteinn fór svo að kvöldi
annars dagsins að hitta þá góðu
konu Soffíu í Hlíðarhúsi og bað
hana um mat handa föður sínum.
Haraldur Guðnason:
Jón á Hrauni og sag-
an af háfunum fjórum
Önnur meinleg úrfelling síðar
um björgun safnsins. í handriti
stendur: „Ekki mátti tæpara
standa að safnið bjargaðist í
gosinu.“ Orðin „í gosinu“ féllu
niður, svo ekki er ljóst hversvegna
þurfti björgunar við. Aðrar villur
eru meinlitlar.
Jón Einarsson á Hrauni var
heiðursmaður, enda falin ýmis
trúnaðarstörf. Sagan af háfunum
fjórum er lítill kapítuli í réttar-
farssögu okkar um aldamótin
síðustu. Er ekki úr vegi að rifja
hana upp fyrst tilefni gafst.
I bók Þorsteins í Laufási,
Formannsævi í Eyjum, er kafli
sem heitir: „I fangelsi fyrir fjóra
háfa.“
Fyrir aldamót var fjöldi
franskra fiskiskipa austur af
Eyjum og fiskuðu vel. „En hvernig
stóð á því, að Eyjabúar fengu
ekkert þó á sjó færu, þegar út á
leið, þó þeir notuðu sömu veiðar-
færi og Frakkarnir?"
Þorsteinn heldur áfram:
„Eitthvert gáfnaljósið réði gátuna.
Það var niðurburðurinn, sem hélt
fiskinum þarna, því var ekki um
annað að gera en að afhausa og
slægja þessar bröndur sem fengust
og mundi þá aflatregðunni af
létta. Ýmsir töldu þetta heimsku,
og sögðu, að fiskurinn héldi sig
bara lengra frá landi og á meira
dýpi. Þá var helst aldrei farið
dýpra en á 60 faðma, á meðan
handfærin voru notuð.
Um þetta niðurburðarmál var
haldinn almennur fundur og
ákvæði sett í fiskveiðasamþykkt-
ina að afhausa og slægja skyldi
allan fisk utan vetrarvertíðar,
nema lúðu og steinbít. Hann var
undanþegin, vegna þess að einum
mektarmanni þóttu steinbítshaus-
ar hið mesta lostæti. Einnig skyldi
skera niður allan háf og fleygja.
Mörgum líkaði illa þetta ákvæði,
því mjög tilfinnanlegur eldsneytis-
skortur var í Eyjum, en visaður
háfur var fyrirtaks eldsneyti.
Þótti ekki ónýtt að stinga honum
í augað, eins og þá var kallað, ef
snerpa þurfti undir potti eða katli.
Það fór eins í þessu máli og oft
vill við brenna, að þeir verða að
víkja sem vitið hafa meira, því
niðurburðarmennirnir sigruðu við
atkvæðagreiðsluna. Viðurlög voru
ákveðin ef lög þessi væru brotin,
og gæslumenn skipaðir til að sjá
um framkvæmd þeirra.
Leið nú nokkur tími þangað til
einn morgun, að fjórir háfar
héngu í króarþili annars gæslu-
man-nsins. Þóttu þetta undur mikil
og glæpur stór, í fyrsta lagi að
brjóta þessi fyrirmyndarlög og
síðan sú fúlmennska að storka
gæslumönnunum með þessu fram-
ferði.
Magnús Jónsson var þá nýlega
orðinn sýslumaður. Sýndi hann nú
af sér hina mestu rögg að hafa
uppi á þessum forhertu þrjótum.
Tókst það fljótt. Reyndust það
vera hásetar Hannesar Jónssonar
hafnsögumanns. Ekki þótti grun-
laust, að Hannes hefði verið meira
við þetta riðinn en fram kom. Að
minnsta kosti var hann formaður
fyrir skipinu, sem flutti háfana í
land. En hann var opinber starfs-
maður og átti því erfitt með að
taka sökina á sig. Var því faðir
minn, sem var háseti hjá honum,
talinn aðalsökudólgurinn og
Ögmundur Ögmundsson í Landa-
koti meðsekur í þessu fáheyrða
fólskuverki. Réttarhöld voru
haldin og úrskurður upp kveðinn.
Var á þá leið, að Jón Einarsson
þurrabúðarmaður að Hlaðbæ
skyldi greiða fjársekt, og ef sektin
væri ekki greidd, þá skyldi hann
sæta fimm daga fangelsi upp á
vatn og brauð. Þá linun fékk hann
þó, að hann fékk að ráða því
sjálfur, hvenær hann færi í
svartholið. En þó átti afbortið að
afplánast á sama árinu og sökin
var framin. Sjálfsagt hefur sektin
orðið svona þung á honum, vegna
þess að hann var annar gæslu-
maðurinn.
Fangelsið var á þessum árum í
austurenda þinghússins, sem stóð
þar sem húsið Borg er nú.
Fangaklefarnir voru tveir. Eldfæri
voru í þeim báðum, og voru þau í
beinu sambandi við reykháf
hlaðinn úr múrsteini. Mátti þetta
kallast furðu fullkomið eftir
mörgu öðru hér í Eyjum á þessum
dögum.
Faðir minn var bókavörður, en
bókasafnið var geymt í þinghús-
inu, Hann hafði því lykla að því.
Ég var þarna vel kunnugur. Hleri
var á austurgafli þinghússins. Var
þar hægt að fara austur á
fangaklefaloftið. Hafði ég tekið
eftir hreinsunaropi á reykháfnum.
— Heldur var þarna skuggalegt,
því enginn var glugginn.
Hún bjó til veislukost sem Þor-
steinn fór með inná tugthúsloftið
ásamt félaga sínum. Talaði við
föður sinn með því að kalla inn um
hreinsiopið og renndi niður til
hans matnum í snæri. Lofaði að
koma næsta kvöld sömu erinda að
öllu forfallalausu.
En sá góði ásetningur fór út um
þúfur. Næsta morgun kom sjálfur
hreppstjórinn, sem jafnframt
gegndi embætti fangavarðar, og
krafði Þorstein um lyklana að
þinghúsinu. „Samsærið" komst
upp því hreppsi fann kjötbein á
golfinu, en kjöt var náttúrlega
ekki á matseðli brotamanna. Én
fangavörður lofaði því að sjá til
þess að Jón liði ekki hungur.
Jón Einarsson var fæddur á
Seljalandi undir Eyjafjöllum 26.
mars 1851. Var bóndi í Gularás-
hjáleigu í Landeyjum 1877—1883,
en fluttist þá til Eyja. Árið 1901
byggði hann íbúðarhúsið Hraun,
sem hann var kenndur við siðan.
Jón stundaði sjómennsku og ýmsa
vinnu er til féll og átti í útgerð á
seinni árum. Var hagur hans þá
orðinn allgóður. Jón var bóka-
vörður um 15 ára skeið, átti m.a.
sæti í hreppsnefnd og mörg ár
sáttanefndarmaður. — Fyrri kona
Jóns var Þórunn Þorsteinsdótir
frá Steinmóðarbæ undir Eyja-
fjöllum (f.' 19.4. 1850- d. 15. 3.
1903). Síðari kona Jóns var Solveig
Jónasdóttir úr Fljótshlíð.
Jón andaðist 3. ágúst 1924.
Húsið hans Hraun er horfið í
hraunjaðarinn austan Heimagötu,
einnig Borg þar sem áður var
þinghús, síðar fyrsta kvikmynda-
hús í Eyjum og pósthús og síðast
var húsið allt íbúðarhús.
Magnús Jónsson frá Laugabóli
var sýslumaður í Eyjum
1896—1909, síðan bæjarfógeti í
Hafnarfirði m.m.
Píanótónleikar í Kópavogi:
Rögnvaldur vígir flygil
RÖGNVALDUR Sigurjónsson
píanóleikari heldur tónleika í
Kópavogi sunnudaginn 30. apríl
kl. 5 á vegum Tónlistarfélags
Kópavogs. Tónleikarnir verða í
sal Tónlistarskólans að Hamra-
borg II á 3. hæð og mun
Rögnvaldur vígja nýjan Stein-
way-flygil á tónleikunum.
Á efnisskránni eru m.a. verk
eftir Beethoven, Chopin og
Liszt, en aðgöngumiðar verða
seldir við innganginn.
Tónlistarfélagið hefur nokkr-
um sinnum áður gengist fyrir
opinberum tónleikum.
Formaður félagsins er
Runólfur Þórðarson.