Morgunblaðið - 06.05.1978, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. MAÍ 1978
17
BLÚM
VIKUNNAR
UMSJÓN: ÁB.
Hvaða runnar
henta í garðinn?
komnir eru vordagar og
allur gróður óðum að vakna
til lífs, og þess tíma sem nú
fer í hönd hafa allir garð-
ræktendur beðið með eftir-
væntingu. Á lóðum í þéttbýli
er frost víðast hvar úr jörð
vegna mikilla hlýinda að
undanförnu, og jarðvegur því
að verða hæfur til vinnslu
fyrir gróðursetningu á trjá-
kenndum gróðri. Gnægð raka
er ennþá í jörð og gróðurinn
tekur skjótt við sér að mynda
r*tur. Lítinn ótta þarf að
bera í brjósti um að kuldaköst
verði ný gróðursettum trjá-
gróðri að fjörtjóni, þótt settur
sé í fyrra lagi niður að vori,
ef hann er lítið sem ekkert
farinn að lifna við. Öllu verra
er að setja seirit niður, þegar
laufgun er komin í fullan
gang og vatnsforði jarðvegs-
ms hefur jafnframt stórlega
niinnkað. Reynir þá meira á
Plöntuna jafnvel þótt mögu-
leikar séu fyrir hendi að
vökva því slík vökvun kemur
aldrei að sama gagni og
síðkastið hefur örlað dálítið á
breytingu hvað þetta snertir.
Runnar geta ekki síður orðið
tilkomumiklir en tré ef vel
hefur verið búið að þeim í
upphafi og þeim veitt hófleg
umhirða. Sumar tegundir
geta náð því að verða mjög
vöxtulegar. Þannig verður
Dúnyllir (Sambucus pubens)
2,5-3 m á hæð og svipaður á
breidd. GULTOPPUR (Loni-
cera deflexicalyx) sefti máske
væri réttara að nefna GULL-
TOPP getur orðið 3 m á hæð
en breiðir ekki eins úr sér og
dúnyllirinn. Stöku villirósa-
tegundir, einsog MEYJARÓS
(Rosa moyesii) og HJÓNA-
RÓS (R. Sweginzowii) geta
orðið hátt á 4. m á hæð. Aðrir
runnar halda sig ætíð nær
jörð og eru jafnvel skriðulir
en slíkur gróður unir sér oft
vel innanum grjót vegna
hlýju þess. Ýmsar lágvaxnar
mistiltegundir eru þar á
meðal.
Um vaxtarlag runna gætir
öllu meiri breytileika en hjá
SNÆKÓRÓNA - Philadelphus In no
öáttúrulegur raki jarðar. I
Þessu spjalli og væntanlega
nokkrum öðrum þáttu m mun
vikið að ýmsum runnategund-
nni sem áhugaverðar eru
y^ir ræktendur þá sem
gjarnan vilja setja eitthvað í
°öir sínar nú í vor. Tré og
mnnar eiga heima í sérhverj-
r'1? en(fa eiga þeir s*nn
'nþátt í mótun þeirra, veita
Jol og byrgja fyrir innsýn
!em ^ess er óskað. Á lítilli
,. nentar betur að gróður-
)a meira af runnum en
.^v' trén eru þurftar-
n ar' haeéi á pláss og
st;n'ngm Trjáfjölda skal því
rvm? 1 hÓf’ gefa þeim gott
b;m' og fylla upp á milli
pKi ra með runnum. Sé þessa
hera trén garðinn
Slð' pr fram líða stundir.
húsa gmnnflöt íbúðar-
litlar 6aU margar lóðir hér
°ft Auk þess nýtast þær
áberaiL-111 ræktunar sökum
staðsetn- vanhugsunar við
þein, í n'ngu húsa, en oft er
Skai ^m'é fyrir á miðri lóð.
þ° játað að
upp a
trjám, enda er fjölbreytni
þeirra meiri. Svipuðu máli
gildir ef litið er á blöð þeirra,
stærð, lögun, litur og áferð er
allt miklum breytileikum háð.
Mjög kveður að biómsælni
margra runnategunda en það
er einmitt sá þáttur í fari
garðagróðurs sem flestir
ræktendur sækjast eftir. Auk
þeirra runna sem áður voru
nefndir og allir eru blómsæl-
ir, skal bent á RAUÐTOPP
(Lonicera talarica), RUNNA-
MURU (Potentilla fruticosa í
ýmsum afbrigðum) flestar
kvisttegundir (Spiraea)
SNÆKORÓNU (Philadelph-
us), margvíslegar villirósir og
sumar sírenur. En það er með
blómgun eins og annan unað,
að oft stendur hún skamman
tíma, fer það þó vissulega
nokkuð eftir veðurskilyrðum
á blómgunarskeiðinu. Sumir
runnar eiga það einnig til að
bera fagurlituð aldin er halla
tekur sumri og fram á vetur.
Er þó margfalt minna um
slíkt hér en annars staðar.
Ó.V.H.
Fyrsta krossferðin
Mynt kross-
férðariddaranna
Myntsafnarar, sem komist
hafa nokkuð vel áfram í söfnun
sinni, hafa fyrir löngu síðan
komist að því að þeir verða að
takmarka sig á einhvern hátt,
því af svo mörgu er að taka.
Sumir takmarka söfnunina við
ákveðið land t.d. ísland, aðrir
við tegundir peninga frá ýmsum
löndum t.d. dollara frá Banda-
ríkjunum, Kanada o.s.frv. Sumir
ákveða að safna mynt frá
einhverju ákveðnu tímabili,
löngu eða stuttu t.d. Frakk-
landskonungum, og svona mætti
lengi telja. Eg ætla að benda hér
á eitt tímaskeið mannkynssög-
unnar, sem allir að vísu kannast
við, en ég veit ekki til þess að
neinn safnari hérlendis hafi enn
safnað peningum frá þessum
tíma, en hér á ég við krossferða-
tímabilið. Ég ætla að byrja á því
að rifja upp nokkur atriði um
þetta tímabil, mönnum til
glöggvunar.
Það hafði rikt friður milli
kristinna manna og áhangenda
Islam, nema auðvitað á Spáni og
í Austur Rómverska keisara-
dæminu, en á þessum tveim
stöðum vörðu menn innrásar-
leiðirnar inn í Evrópu.
Múhameðstrúarmenn, sem
höfðu hertekið Sýrland á sjöttu
öld réðu einnig yfir Landinu
helga. Þeir litu samt á Jesús
Krist sem mikinn spámann (þó
ekki alveg eins mikinn og
Múhameð) og ömuðust því ekki
við ferðum pílagríma til hinnar
helgu grafar. En snemma á
elleftu öld réðst þjóðflokkur
tartara úr auðnum Asíu, Seld-
sjúkar eða Tyrkir voru þeir
kallaðir, inn í ríki vestur Asíu
og hertóku þau, lokuðu
verzlunarleiðum og harðbönn-
uðu pílagrímsferðir. Alexis keis-
ari í Miklagarði leitaði eftir
aðstoð kristinna manna og benti
á þá hættu sem væri á ferðum
ef Tyrkirnir næðu Miklagarði.
Urban annar, páfi, tók þetta mál
upp á kirkjuþingi í Clermont á
Frakklandi árið 1095 og skoraði
á alla kristna menn í Evrópu að
fara nú austur og frelsa Landið
helga úr höndum Tyrkja.
Það var eins og éinhvers
konar æði kæmi yfir mcnn um
allt meginland Evrópu við þetta
ákall páfans. Öll skynsöm hugs-
un var útilokuð. Menn slepptu
hamri og sög og löbbuðu út úr
vinnustofum sínum, fóru fyrsta
veg sem lá í.austurátt til þess
að fara að berja á bölvuðum
Tyrkjanum. Börn flykktust af
stað til þess eins að láta
Tyrkjann knékrjúpa fyrir ein-
tómri guðhræðslu barnanna.
Þjófar, ræningjar og allt mis-
indisfólk og flökkulýður slóst í
Dínar úr billon.
sem Baldvin 3.
lét slá í
Jerúsalem um
1180.

Y'Vjy;
Dínar úr billon,
sem Bohemundur
5. lét slá í Antí-
okkíu á árunum
1098 tilllOO
hópinn, sem fór eins og logi yfir
akur rænandi og betlandi með
menn í fararbroddi eins og
Pétur einbúa og Walther
blanka. Þessi fyrsti hópur kross-
fara komst ekki lengra en til
Ungverjalands en þar var öllum
hópnum, um 250.000 manns
gereytt.
Þarna lærði kirkjan lexíu.
Ekki var hægt að útrýma
Tyrkjum með áhuganum einum.
Það þurfti bæði skipulag, þjálf-
un, útbúnað og hugrekki. Varið
var einu ári til að útbúa um
200.000 manna her, sem var
undir stjórn frægra riddara og
síðan var lagt af stað árið 1096
í þessa aðra krossferð. Herinn
réðist inn í Asíu og þar voru
allir Múhameðstrúarmenn
drepnir sem í náðist, Jerúsalem
var tekin og allir Múhameðs-
trúarmenn þar sömuleiðis
drepnir. Að því loknu táruðust
riddararnir af þakklæti og
miskunnsemi. Brátt náðu Tyrkir
sér aftur á strik og hertóku
Jerúsalem á ný og borguðu fyrir
sig með því að drepa alla kristna
menn sem þeir náðu í.
Á næstu tveim öldum voru svo
farnar sjö aðrar krossferðir, en
það er of löng saga til að segja
hér. Á þessum ferðum þurftu
riddararnir oft að sitja lengi um
borgir eða landsvæði og létu
þeir slá nokkra peninga, sem
fáanlegir eru hjá þekktum
myntsölum t.d. í London. Þótt
peningar þessir séu svona gaml-
ir eru þeir ekki eins dýrir og
margir skyldu halda. Margir
þeirra eru fáanlegir fyrir um
500 krónur eða eitt sterlings-
pund. Aðrir eru auðvitað dýrari
ef þeir eru sjaldgæfir og kosta
þetta 5 til 15 þúsund krónur.
Peningarnir eru úr eir og silfri
sumir úr biilon. I framhaldi af
söfnun á mynt krossferða-
riddaranna má athuga með
söfnun á nokkrum peningum frá
Kýpur eða Möltu en þar ríktu
afkomendur krossferðariddar-
anna í mörg hundruð ár eftir að
krossferðum lauk.
Það er uppboðs og skiptafund-
ur hjá Myntsafnarafélaginu í
dag klukkan hálf þrjú í
Templarahöllinni. Á uppboðinu
eru 99 númer. Þar á meðal eru
mynt og seðlar frá Kína, rúss-
nesk mynt og seðlar frá Brasil-
íu, vöruávísanir íslenzkar, mynt
frá Irlandi, Gibraltar, Vestur
Sarnoa, Kuwait, Belgíu, Austur-
ríki, Danmörku og víöar að.
Ennfremur verða nú boðnir upp
Selsvarardalir Péturs
Hoffmann úr eir og silfri,
brauðpeningar og mikið af
íslenzkri mvnt.