Morgunblaðið - 07.05.1978, Side 10

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. MAÍ 1978
VERÖLD
Náttúruvernd
Atroðningur
í undralandi
Ffamtíð eins sérkennilefjasta
staðar á jarðríki, Galapat;os-eyj-
anna, hefur verið rædd mikið að
undanförnu. Það var hið einstaka
jurtaríki ok dýralíf þessara eyja,
sem ('harles Darwin notaði sem
uppistöðu í bók sinni „Uppruni
tepundanna." Umræður þær, sem
fram hafa farið í blöðum i
Suður-Ameríku ofí nýlefja á fund-
um Menningar- oj; vísindastofnun-
ar Sameinuðu þjóðanna, hafa
aðallef;a beinzt að þeirri hættu,
sem dýralífinu stafar af auknum
ferðamannastraumi til evjanna.
Galapaf;os-eyjar eru um 900 km
úti af strönd Kcuadors of; eru
vinsæll viðkomustaður skemmti-
ferðaskipa. Náttúruverndarmenn
á eyjunum fterast einnif; æ meir
Ufífjandi yfir stöðufjri útbreiðslu
villtra dýra, sem voru upprunalefja
flutt inn til eyjanna, en fjöldi
þessara dýra á sumum eldfjalla-
eyjanna er nú orðinn slíkur, að
jafnvæfjið í dýralífinu er að fara
úr öllum skorðum. Hið sérkenni-
lepa sambland af alls konar
Ijósbrifíðum, hafi furðulefíu eld-
fjallalandslagi og svo hinar sjald-
t;a‘fu dýratef;undir og þá alvef;
sérstaklet;a öll skriðdýrin, sem enn
hafa ekki lært að óttast manninn,
— það er allt þetta, sem gerir
Galapaj;os-eyjar að rej;lulef;ri
paradís ferðamanna. Ok þar sem
ferðamannastraumurinn beinist
tii 5töðuj;t fjarlæf;ari staða í leit
að liinu suðræna ok heillandi, hafa
eyjarnar komizt í tízku hjá
ferðamönnum á síðustu árum.
Yfirstjórn þjóðf;arða í Ecuador,
sem hefur umsjón með eyjunum,
reynir að fara hinn Kidlna meðal-
vef; við ákvörðun fjölda ferða-
manna til eyjanna. Um 90 af
hundraði af eyjunum telst nú
náttúruverndarsvæði, ok sé þess
Kætt, að hle.vpa ekki fleiri en 12000
ferðamönnum til eyjanna á ári, þá
peta þjóðgarðsverðir og eftirlits-
bátar haft næt;ilef;t eftirlit með
ferðum manna um eyjarnar og
komið í veg fyrir að framkoma
þeirra keyri úr hófi fram, að sögn
yfirvaldanna í Ecuador. En fjöldi
ferðamanna náði næstum því
þessu hámarki á síðasta ári, og
sumir náttúruverndarmenn full-
yrða, að þessi fjöldi ferðamanna sé
þegar orðinn of mikill. Ecuadorbú-
Einstakt jurtaríki og óviðjafnanleKt
ar leitast því við að einskorða
ferðamannastrauminn við sem
þrengstan hóp fyrirfólks, sem er
vel loðið um lófana.
Flestir þeir, sem gista eyjarnar,
koma þangað á ríkmannlegum
skemmtiferðaskipum frá megin-
landinu, og koma því við á
eyjunum án þess að tefja þar ýkja
lengi. Sérhverjum ferðamanna-
hópi er nú fylgt af vel kunnugum
leiðsögumanni, sem hlotið hefur
þjálfun sína á Charles Darwin-
stöðinni á eyjunni Santa Cruz. En
ferðamannastraumurinn á ekki vel
við líf villtra dýra. Þrátt fyrir alla
varúð, sem sæljónin sýna t.d. þá
brjóta þau samt í sér tennurnar
við að japla á dósum, sem hefur
verið fleygt í sjóinn. Trjáeðlur
veikjast af því að tyggja plast-
flöskur undan sólolíu, og styggir
fuglar fljúga upp af hreiðrum
sínum, þegar þeir heyra smellina
í m.vndavélunum, og vanrækja svo
hreiðrin upp frá því, þannig að
un(j;arnir drepast.
A umliðnum árum hefur einnig
verið óttast, að Ecuador kynni að
gera Galapagos-eyjarnar beinlínis
að nýlendu sinni. Efnahagslífið í
Ecuador hefur löngum verið held-
dýralíf.
ur lasburða, — þrátt fyrir alla þá
olíu, sem fannst á frumskógar-
svæðunum í austurhluta landsins
í upphafi þessa áratugar. Það
hefur því alltaf verið viss freisting
fyrir stjórnvöld Ecuadors að flytja
fátæklinga frá meginlandinu og
láta þá setjast að á Galapagos-eyj-
um. En búferlaflutningur fólks til
Galapagos-eyja hefur nú verið
Framhald á bls. 47.
Hinir bannfæröu
Kviksetning
á 20. öld
i Suðurafríku tíðkast pað að bann-
færa menn, ef vinsamlegar og marg-
endurteknar áminningar hrífa ekki.
Menn eru reyndar ekki bannfæröir
nema fyrir mestu sakir, og eigínlega
eingöngu fyrir pann höfuðglæp aö
mæla gegn aðskilnaðarstefnu ríkis-
stjórnarinnar í ræðu eða riti.
Um pessar mundir eru einir 160
bannfæröir. Síöast voru nokkrir settir
í bann fyrir hálfu ári, og allir fyrír pað
að peir höfðu andmælt stefnu
stjórnarinnar í kynpáttamálinu opin-
berlega. Einn pessara manna er dr.
Beyers Neude, sem áður var prestur
í Hollenzku kirkjunni í Suðurafríku og
síöar yfirmaður Kristilegu stofnunar-
innar svo nefndu sem nú er reyndar
útlæg orðin. Dr. Naude var settur í
fimm ára bann. Þetta bann er mjög
víðtækt, svo að jafngildir nærri útlegð
og er pó verra að sumu leyti. Hinum
bannfærðu er útskúfaö líkt og líkprá-
um fyrr á tímum.
Ilse Naude, eiginkona dr. Naude, átti
tal víð blaöamenn fyrir stuttu og lýsti
pví pá fyrir peim hvernig pað er að
búa viö bannfæringu yfirvalda í
Suðurafríku.
„Bannið hefur gerbreytt öllu lífi
okkar," sagði hún. „Og paö hefur líka
mikil áhrif á líf barna okkar, annarra
vandamanna, vina okkar og kunn-
ingja.
Manninum mínum leyfist ekki leng-
ur að eiga orðastað við fleiri en einn
í senn. Og pað veldur sífelldum og
stundum hinum ótrúlegustu vandræð-
um. Ef við rekumst á kunníngja okkar
úti á götu verðum við að tala viö hann
hvort í sínu lagi, pví að maðurinn minn
má aðeins eiga tal við einn í einu. Af
sömu ástæðu förum við ævinlega inn
síðust og út fyrst pegar við förum til
kirkju; pað er af ótta viö að lenda í
hópi fólks. Vinum okkar fellur petta
afar illa, sem vonlegt er. Ég veit, að
ýmsir peirra heimsækja okkur ekki af
ótta við pað að fremja lögbrot og baka
okkur frekari vandræðí. Og menn vita
varla lengur hvað má og hvað ekki.
Þetta finnst mér verst af öllu við
bannið — Það kemur í veg fyrir allt
félagslíf í bókstaflegum skilningi.
Maður vill og manni er nauðsyn að
geta hitt kunningja og vini, leitað til
peirra, skipzt á skoðunum við pá,
skemmt sér meö peím. En pað er
okkur meinað."
Dr. Naude leyfist ekki lengur að taka
til máls opinberlega, rita greinar í blöö
eða láta hafa neitt eftir sér. Honum er
jafnvel bannaö að stíga fæti inn á
ritstjórnarskrifstofur dagblaða. Hon-
um er einnig bannað að koma í skóla
og á vinnustaði. Hann má ekki vera á
fundum, hvorki stjórnmálafundum né
öðrum, hann má ekki fara úr borginni,
og honum er gert að láta lögregluna
vita af sér einu sinni i viku. „Þaö er
svo búið um hnútana, að sá sem er í
banni getur ekki einu sinni gleymt pví
stundarkorn. Hann er minntur á Það
á hverjum degi og oft á dag,“ segir
llse Naude.
Sumir hinna bannfærðu hafa misst
vinnuna af peim sökum. Dr. Naude var
sagt upp starfi fyrir fimm mánuðum
og hefur hann ekki fengið annað.
Honum leyfist reyndar enn að vinna
prestsverk, en par sem hann má ekki
hitta nema einn í einu er vandséö
hvernig hann á aö fara að pví. Auk
Þess tekur banniö til prestsskaparins
að pví leyti, að Naude má ekki
predika. Það er að taka til máls
opinberlega. Þannig er honum settur
stóllínn fyrir dyrnar í flestum greinum.
Naude tekur banninu meö æðru-
leysi. „Hann er kjarkmikill maður,“
segir llse kona hans. „Hann er líka
jafnlyndur og próttmíkill í anda, og
Það kemur sér sannarlega vel nú. En
síðast en ekki sízt hjálpar trúin
honum.......Mönnum finnst pað
kannski yfirlætí — en mér er næst að
Kalda, að maðurinn minn sé gæddur
spádómsgáfu. Þegar fyrir tiu árum
spáði hann peim atburðum sem nú
eru orðnir hér í landi... Maðurinn
minn ann föðurlandi sínu heitt, og
hann gæti unnið pví mikið og vel. En
nú er honum bannað pað. Sök hans
var sú, aö hann sagöi valdhöfunum
pað sem peir vildu ekki heyra ...“
— J.H.P. SERFONTEIN.
Þegar stúrhorgin sefur hverfa útilegukonurnar inn í skot sín í
sundunum milli skýjakljúfanna
Borgarlíf
Konurnar
sem kjósa að
leggjast út
Jafnt þeir sem búa í New York
og þeir sem geta ekki hugsað scr
aú búa þar, hafa oft veitt því
athygli. aú innan borgarmark-
anna fyrirfinnst meira af smá-
skrítnu fólki heldur en í nqkkurri
annarri borg á jarðríki. í þcssu
landi smáborgaranna. sem apa
allt hvað eftir öðrum. er borgin
hreinasta paradís fyrir sérvitr-
inga. þar cr hægt að hrópa
klámyrði í neðanjarðarhrautinni.
fara með magnaðargaldrasæring-
ar á Fimmtu tröð, liggja dauða-
drukkinn á tröppum Almenn-
ingshókasafnsins, slá upp tjaldi á
gangstéttinni á Fyrstu tröð and-
spænis Aðalstöðvum Sameinuðu
þjóðanna. og alls enginn. sízt af
öllu lögreglan, mundi skipta sér
af því.
I skjóli þessa umhverfis hafa æ
fleiri kynlegir kvistir náð að
skjóta rótum. og þar á mcðal eru
heimilislausar konur, en þeim fer
stöðugt fjölgandi í New York.
Þær ganga undir nafninu papp-
irspokadömurnar, af því að þær
bera allar eigur sínar í þessum
stóru pappírspokum eins og
þeim, sem stórverzlanirnar láta
viðskiptavinum sínum i té. Þessar
konur halda til á járnbrauta-
stöðvum. í lestum neðanjarðar-
hrautarinnar og einnig á tígul-
steinalögðum stéttum fyrir fram
an íbúðarhúsin í þeim borgar-
hverfum. þar sem umburðarlynt
og víðsýnt fólk býr. New Yorkbú-
ar líta á konur þessar með
hlýlegu afskiptaleysi og furðu-
legri virðingu, og þess vegna eru
þa‘r aldrci kallaðar konur. heldur
alltaf dömur.
Pappírspoka-dömurnar drekka
ekki. og þa“r hnappast ekki
saman í leit að hlýju og félags-
skap eins og rónarnir. Svo
mánuðum skiptir halda þa>r sig
ha-ði um nætur og daga á sömu
slóðum í borgarhverfinu og
hverfa svo allt í einu jafn óvænt
og þeim skaut upp. Þær vita upp
á hár, hvenær veitingahúsin láta
fleygja matarleifum í sorptunn-
urnar. þar sem þær róta svo í leit
að æti. Og þótt manni finnist það
ekki beinlínis skemmtilegt. ef ein
þessara pappírspokadama hefur
valið sér dyrapallinn fyrir fram-
an húsið manns sem næturstað,
þá þarf jafn mikinn siðferðis-
styrk til að reka hana af höndum
sér eins og að stugga burt
voluðum flækingshundi. Flestar
pappírspoka-dömur virðast vera
á aídrinum milli fertugs og f>.r>
ára. Þær eru flestar stuttvaxnar
og ólögulegar í útliti, og í augum
þeirra hregður gjarnan fyrir
svolitlum illkvittnisglampa. jafn-
vel um hásumarið vefja þa>r sig
inn í mörg lög af fötum og troða
daghliiðum inn á milli fatanna til
þess að einangra sig enn betur
gcgn kalsaveðri.
Þær Sandra Kiersky og Elyse
Goldstein, tvær vísindakonur,
sem eyddu fjórum mánuðum í að
fylgjast með pappfrspoka dömun-
um við þjóðfélagslegar rannsókn-
ir á vegum Borgarháskólans í
New York, tóku brátt eftir því. að
því fleiri poka, sem dömurnar
bæru með sér. þeim mun betur
væru þær yfirleitt í stakk búnar
til þess að skrimta af í götuvist-
inni. „Þetta er eins konar kapital-
ista kerfi.“ sagði Sandra Kiersky.
Þær Sandra og Elysc komust að
raun um, að það eru til mismun-
andi flokkar af pappirspoka-döm-
um. Fyrst ber að nefna þær. sem
búa á götum úti af fúsum og
frjálsum vilja, í leit að frelsi frá
því helsi, sem þjóðfélagið leggur
á einstaklinginn. Svo eru það þær
konur, sem missa heimili sitt af
því að einhver náinn ættingi
þeirra eða maki andaðist. eða af
því að þær gátu ekki staðið í
skilum með húsaleiguna. og
höfðu svo enga hugmynd hvcrt
þær ættu að fara eða hvar þær
gætu leitað eftir hjálp. Og loks
eru það svo þessar hálfvegis
pappfrspoka-dömur, sem ciga
systur eða bróður að, sem þær
geta heimsótt við og við og farið
í bað hjá. Enginn hefur hugmynd
um, hve margar pappírs-
poka-dömur fyrirfinnast í New
York> sumir gizka á nokkur
hundruð. en aðrir álfta, að þær
séu um 10.000. Faðir McVean,
einn af munkunum við klaustur
kirkju heilags Franz frá Assisi í
New York. hefur varið miklum
tfma í að hjálpa pappfrspoka-
dömunum. og hann álítur að
þessar konur séu um tvö til þrjú
þúsund talsins. „Þeim heíur
fjölgað alveg feiknarlega á allra
síðustu árum.“ sagði hann. Það er
skoðun hans, að þessi fjölgun
útilegukvenna stórborgarinnar
stafi af nokkru af því að geð-
Framhald á bls. 47.
Læknisráð
Það erhelstá
mánudögum
sem menn kaupa
ófreskjurnar
ÞETTA eru ósviknar blóösugur með
prjár hárbeittar tennur. í púsundir ára
hafa pær verið í miklum metum hjá
læknum. Og ef til vill
munð
pið eftir pví, að kvikmyndaleikarinn
Humphrey Bogart var alpakinn peim í
bíómyndinni „Afríkudrottningin".
Blóðtaka — sem annaðhvort var
gerð með smáskurði eða með pví að
festa blóöiglur viö líkamann — varö
næstum pví úrelt læknisráð á síðustu
árum 19. aldar. En ekki pó alveg.
r>