Morgunblaðið - 11.05.1978, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. MAÍ 1978
Sigurd Madslund
Erum við jafn
barnaleg og
Chamberlain?
Þegar ég ferðaðist til íslands
í fyrsta skipti eftir að ég varð
fulltíða, var ástæðan ekki sér-
staklega ánægjuleg.
Þvert á móti. Faðir minn var
látinn eftir erfiða fjögurra
mánaða sjúkralegu.
Eftir Iát hans vildi móðir mín
setjast að í sínu föðurlandi, en
heimili okkar hafði alltaf verið
„íslenzkt heimili", þar sem
íslenzka var töluð meira en
danska.
Mér var mikið niðri fyrir á
leið til þess lands sem mér þótti
vegna móður minnar, íslenzkrar
ættar minnar fjölda íslenzkra
vina minna og íslenzkrar þjóð-
menningar vera mitt eiginlega
„andlega" ættland, fremur en
Danmörk þar sem ég er fæddur
og uppalinn, þar sem ég gekk í
skóla og háskóla.
Mér hafði alltaf fundist ég
vera íslendingur í útlegð.
Að tilheyra að ætterni og
menningarlega tveim löndum.
tveim þjóðum, getur haft mikla
kosti, en það getur einnig falið
í sér hættu á ákveðinni sundr-
ung, — en ekki hvað mig
varðaði.
Það var rætt um það í fjölda
ára að við skyldum flytjast til
ísiands — en það varð aldrei af
því — því miður. Ég er enn
Islendingur í útlegð. En nú hef
ég þó útsýni til fjalla í „vetrar-
skrúða". Það eru Alparnir, en
Móðir Island virðist ekki eins
fjarlæg.
Þessi inngangur er nokkuð
langur hjá mér, en tilgangurinn
er sá að skýra stöðu mína.
Þessi ferð mín til íslands eftir
að ég varð fulltíða: Það var árið
1947. I lok marsmánaðar. Við
flugum í flutningavél, tegund
sem „löngu hafði verið lögð á
hilluna" í öðrum löndum, og
millilentum í Glasgow.
Þó að hugur minn hafi verið
bundinn við þá atburði sem
nýlega höfðu gerst vissi ég ekki
fyrr en að eg var farinn að ræða
við miðaldra, vingjarnlegan
Islending.
Þegar nærgætin flugfreyja
hafði fylgt móður minni inn í
„hvíldarherbergi" sitt, bauð
þessi nýi vinur minn mér að
borða með sér miðdegisverð:
Sannan „skota", eins og hann
orðaði það.
Hann var sérstaklega víðles-
inn — ég ætti kannski að segja
auðvitað, þar sem hann var
Islendingur. Við ræddum mikið
saman og þar sem hann ætlaði
að verða eftir í Skotlandi og
gerði sér grein fyrir því að ég
hafði þörf fyrir að dreifa
huganum, lét hann mig hafa
bækling sem hann hafði með-
ferðis áður en við skildum. „Þú
finnur kannski einhverja grein í
honum sem vekur áhuga þinn,“
sagði hann. Svo er enn 30 árum
seinna. Við hittumst aldrei
aftur.
Ég hef glatað mörgu á þeim
viðburðaríku 30 árum, sem nú
tilheyra fortíðinni. En samt þótt
merkilegt sé liggur þessi bækl-
ingur á borðinu við hliðina á
mér, ásamt nóvemberhefti
Herald Tribune 1977.
30 ár eru liðin. Aldrei áður
hefur heimurinn breytst eins
mikið á eins stuttum tíma.
Engu að síður: Þau orð sem
vitnað er til I þessum gamla
enska bæklingi eru sögð af
umtalaðasta, atorkumesta og
þeim mest ógnvekjandi stjórn-
málamanni áranna eftir stríð.
Það má nota sömu lýsingar-
orðin ura þann stjórnmálaleið-
toga sem vitnað er í í Herald
Tribune.
Það mætti rugla höfundum
tilvitnanna saman án þess að
margir tækju eftir því.
Bandaríski rithöfundurinn
sem skrifar ' undir greinina í
enska vikutitinu lætur þá skoð-
un sína í. ljós að stjórnmála-
mennimir þá séu eins barnaleg-
ir og Chamberlain. Má segja það
sama um þá í dag?
Fyrsta tilvitnun: Hún fjallar
um the capitalism og „the
bourgeois nations“. „Er hægt að
gera svo róttækar breytingar á
gamla borgarasamfélaginu án
ofbeldis, byltingar, án alræðis
öreiganna? Augsýnilega ekki
u
„Hugtakið alræði, þýðir
hvorki meira né minna en
VALD í skjóli ofbeldis, sem er
hvorki takmarkað við lög eða
reglur ... Alræði þýðir ótak-
markað vald sem byggir á
ofbeldi en ekki lögum."
Önnur tilvitnun: „ í gær,
mr. B ávarpaði augljóslega
Euro-kommúnistana og sagði í
raun og veru, að sovétlínan væri
hinn sanni kommúnisminn."
„Völdin eru áfram aðalmark-
mið byltinga. Það er annað
hvort allsherjarvald verkalýðs-
ins ... eða vald borgarastétt-
anna. Þaðer enginn þriðji mögu-
leiki.“ „Stundum er kommúnist-
um í þeim löndum sem ekki búa
við stjórnarfyrirkomulag
kommúnismans nú lofað því að
„réttur þeirra til áhrifastöðu í
þjóðfélaginu verði viðurkennd-
ur.“ — „Smámuna" er krafist í
staðinn: að þeir gefi upp baráttu
sína gegn valdi auðmagnsins,
fyrir sósíalisma og gefi alþjóð-
legt stéttaþjóðfélag upp á bát-
inn.“ Undir engum kringum-
stæðum má fórna kenninguni
fyrir þeim kosti að hentugur
ábati náist.
Að öðrum kosti, eins og þeir
orða það, heldurðu hárinu
óskertu, en missir höfuðið."
Fyrsta tilvitnunin er frá
Stalín komin, sú seinni frá
Brezhnev.
Okkur finnst 30 ár vera
langur tími ... en yfir frá hafa
þeir svo góðan, svo ágætan tíma
fyrir sér.
Og stöðugt er eitthvað að
gerast. Víð verðum sljó. —
Finnast enn nokkrir
BARNALEGIR stjórnmála-
menn? og erum við — almenn-
ingur ekki aðeins „nautgripir
tilbúnir til slátrunar"?
„Alræði þýðir ótakmarkað vald, sem byggir
* ofþeldi en ekki lögum,” sagði Stalin í ræðu
Kortið sýnir Grúsíu
Rússar eru aðeins helmingur
íbúa Sovétríkjanna og ■wlendir
sérfræðingar hafa oft velt því
fyrir sér hvort hinn helmingur-
inn muni ávallt sætta sit við
stjórn þeirra. Neistinn, sem
gæti kveikt bál þjóðaruppreisn-
ar einhverrar undirþjóðar gegn
rússneskri yfirdrottnun, mundi
líklega tendrast ef til kæmi í
Sovézku Grúsíu, þar sem
stúdentar hafa nýlega unnið
athyglisverðan sigur á kommún-
istaflokknum.
í nýrri stjórnarskrá var reynt
að koma því til leiðar að
grúsíska yrði ekki lengur eina
opinbera tungumálið í Grúsíska
lýðveldinu og það leiddi til þess
Til heiðurs Brezhnev
Þjóðernis-
hræringar
í Grúsíu
að stúdentar fóru í hópgöngu til
þinghússbyggingarinnar í
Tbilisi — og leiðtogar kommún-
istaflokksins lyppuðust fljótlega
niður. Herlið var kallað út og vel
má hugsa sér að ef ekki hefði
tafarlaust verið gengið að kröfu
stúdenta hefðu bardagar getað
brotizt út á götunum að mann-
tjón hefði orðið, að almenn
ókyrrð hefði gripið um sig um
alla Grúsíu og að brotizt hefði
út meiriháttar uppreisn með
ófyrirsjáanlegum afleiðingum.
Einu sinni áður hefur komið
til götubardaga í Tbilisi: þegar
Nikita Krúsjeff vanvirti á miðj-
um sjötta áratugnum nafn
þjóðhetju Grúsíu og mesta
Grúsíumanninn af öllum, Josef
Djugashvili, sem varð einnig
þekktur undir nafninu Stalín.
En á þeim tíma var ekki við því
að búast að nokkur önnur þjóð
Sovétríkjanna gæti tekið þátt í
þessari sérstöku reiði Grúsíu-
manna og óeirðirnar voru fljót-
lega barðar niður. Tungumála-
mótmælin eru hins vegar annað
mál.
Margir íbúar Sovétríkjanna
óttast tilraunir til að gera þá að
Rússum eins og pestina og þeim
finnst hvers konar vanvirðing
sem tungu þeirra er sýnd, vera
skref á braut, sem gæti leitt til
þess, að þeir glötuðu þjóðarsér-
kennum sínum. Þetta er hitamál
í öllum „þjóðlegum" lýðveldum
Sovétríkjanna. Meira að segja i
í Ukraníu eða Grúsíu, eða
eitthvert hinna lýðveldanna
tólf. En stjórn aðkomumanna,
hvort sem .hún er á hendi manna
í Moskvu eða Rússa í lykilem-
bættum í hinum ýmsu lýðveld-
um, er oft aðalmálið.
Það er til dæmis almenn
regla, a"ð fyrsti flokksritari
lýðveldanna sé heimamaður —
en annar flokksritarinn sé Rússi
og hann er ekki einvörðungu
augu og eyru Moskvu; hann
hefur á hendi raunveruleg völd.
Stundum kann annar ritarinn
ekki einu sinni tungumál lýð-
veldisins, sem hann stjórnar —
eins og Brezhnev þegar hann var
sendur til Kazakhstan á árunum
eftir 1950.
Grúsía á sér miklu eldri sögu
og menningu en Rússland og þar
fer saman þjóðar^tolt og eldheit
þjóðerniskennd sem gerir það að
verkum að tungumáladeilan er
annað og meira en tákn. A
ráðstefnu grúsískra rithöfunda
fyrir tveimur árum notaði einn
ræðumaður, Revaz Djaparidze,
tungumáladeiluna til að for-
dæma það „þjóðrembingslega"
viðhorf, að „allar þjóðir ættu að
vera undirgefnar Stór-Rússum.“
Hann vitnaði í skoðanir vissra
Rússa, sem vildu „algerlega
banna óæðri tungumálin, sem 60
af hundraði íbúa Rússlands
töluðu.“ Hann hafði grafið upp
gamla ræðu eftir Lenín, þar sem
hann fordæmdi rússneska þjóð-
eftir VICTOR
ZORZA
skrumara, og hann bara vitnaði
í hana áheyrendum til skemmt-
unar.
En hann mótmælti einnig
tilraunum menntamálaráðu-
neytisins til að hefja starf-
rækslu nokkurra skóla, þar sem
börnum yrði eingöngu kennt á
rússnesku eftir fjórða bekk.
Hann áleit þetta geta verið
fyrsta skrefið, sem gæti leitt til
þess að skólakerfið yrði alger-
lega rússneskt. Háskólinn í
Tbilisi, sagði hann, hefur nýlega
tilkynnt að nokkur námskeið
færu aðeins fram á rússnesku.
Rússneskar bækur höfðu verið
látnar koma í staðinn fyrir
nokkrar háskólakennslubækur á
grúsísku samkvæmt skipunum
frá Moskvu.
Ritari grúsíska flokksins, Ed-
vard Shevardnadze, sem sótti
rithöfundaþingið og reyndi að
svara nokkrum umkvörtunum
Djaparidze, fékk hvað eftir
annað framíköll frá bekkjum
rithöfunda, sem voru jafn-
áhyggjufullir og Djaparidze. En
Shevardnadze fékk tækifæri sitt
til að svara á ráðstefnu, sem var
sérstaklega kölluð saman í
Tbilisi til að fordæma þjóðernis-
hættuna og þar var ekki hætta
á framíköllum. Hann réðst á þá
sem notuðu tungumáladeiluna
til að „rægja" flokkinn. Þeir
segðust vera verjendur „þjóð-
legrar“ tungu og „þjóðlegra“
skóla. „Samfélag okkar rúmar
ekki,“ sagði hann, „sjálfskipaða
gerviættjarðarvini, sem setja
allt á annan endann til þess að
öðlast ódýra frægð og ódýrar
vinsældir."
Þjóðin, sagði hann, hefur enga
þörf fýrir „þjónustu" þeirra —
en jafnframt tók hann skýrt
fram, að hann hefði áhyggjur af
því fylgi, sem þeir hefðu tryggt
sér meðal þjóðarinnar. Hann
sagði, að átt hefði sér stað
afturhvarf til „þröngra þjóðern-
ishagsmuna“ á sviðum eins og
bókmenntum og listum, vísind-
um og menningu — og „þeim
hefur ekki alltaf verið almenni-
lega afneitað". Sjálfir máttar-
stólpar flokksins, þeir sem tryðu
á rússneska sambandið — þá
kallaði hann „alþjóðahyggju-
menn“ — sætu sjálfir undir
ámæli, að því er hann sagði,
fyrir að vera „slæmir ættjarðar-
vinir".
Það sem hér er á ferðinni,
þegar öllu er á botninn hvolft,
er vaxandi andúð á rússneskum
yfirráðum _ í „þjóðlegum" lýð-
veldum Sovétríkjanna. Þetta er
þróun, sem á sér hliðstæður um
allan heim. — 1 Skotlandi og
Wales, á meðal Baska og Que-
becbúa. En fá lönd standa eins
höllum fæti gagnvart kröfum
um sjálfstjórn og sjálfstæði og
Sovétríkin, þar sem ótal þjóðum
ægir saman, allt frá Ukraínu-
mönnum, sem eru 50 milljónir,
til Grúsíumanna, sem eru tæp-
lega fimm milljónir. Það sem
meira er: þjóðir Sovétríkjanna
geta sótt stuðning í gömul skrif
Leníns um kröfur þeirra — og
þær gera það með góðum
árangri.
Eins og Shevardnadze sagði
Framhald á hls. 34
Ukraníu, þar sem íbúarnir tala
slavneska tungu, sem er skyld
rússnesku, hefur vaxandi þjóð-
erniskennd beint athyglinni í
vaxandi mæli að tungunni.
Að nokkru leyti er tungu-
málabaráttan orðin tákn mót-
spyrnu gegn rússneskri stjórn,
þar sem það er ekki eins
yiðkvæmt mál, að minnsta kosti
ekki á yfirborðinu. Það er til
dæmis öruggara að taka upp
hanzkann fyrir hreinleika tung-
unnar, að mótmæla rússneskum
tökuorðum sem er laumað inn í
málið, en að mótmæla því að
hálaunuðum rússneskum skrif-
stofuembættismönnum og
tæknifræðingum sé laumað inn
Grúsískir þjóðdansarar