Morgunblaðið - 11.05.1978, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. MAI 1978
25
Bukovski og móðir hans í Ziirich. — Á litlu myndinni sést,
þegar Brezhnev tekur á móti Corvalan í Moskvu.
um, sem ekki voru þóknanleg
valdhöfunum í Sovétríkjunum.
Enn var hann úrskurðaður á
geðveikrahæli og í þetta sinn í
átta mánuði.
í janúar 1967 var hann hand-
tekinn í þriðja sinn fyrir að
standa að ’mótmælaaðgerðum
gegn handtöku fjögurra félaga
úr andófshreyfingunni. Þar
sem yfirvöldunum hefur senni-
lega fundizt það óheppilegt og
óskynsamlegt að dæma hann
geðveikan í þriðja sinn, var
hann sendur i vinnubúðir í Bor,
nálægt Voronezh, til þriggja
ára vistar þar.
i janúar 1971 framdi hann
svo sitt síðasta ófyrirgefanlega
afbrot: Hann sendi til Vestur-
landa sálfræðilegar „sjúkdóms-
greiningar" sex andófsmanna,
sem höfðu verið lokaðir inni á
geðveikrahælum, og ljóstraði
þannig upp um hinar sovézku
aðferðir við að refsa heilbrigðu
fólki með vist á geðveikrahæl-
um fyrir að hafa andstæðar
stjórnmálaskoðanir. Hann var
enn tekinn fastur í marz 1971
og hlaut 12 ára dóm. Þá var
hann 29 ára gamall. Við réttar-
höldin yfir honum i janúar
1972 endaði hann varnarræðu
sin'a með þessum orðum: „Ég
mun halda áfram að berjast
fyrir lögum og réttlæti. Ég
harma það aðeins, hve ég náði
að gera Iftið fyrir þennan mál-
stað þann stutta tíma — eitt ár,
tvo mánuði og þrjá daga — sem
ég naut»frelsis.“
„Þetta“, sagði Nína Ivanovna,
„var versti timinn. Þar var
hræðilegt áfall fyrir mig, þegar
hann hlaut 12 ár, og örlög hans
á eftir voru mér ólýsanlegt
kvalræði. Ég þjáðist svo ógur-
lega.“ Og þá brást henni rödd-
Ég bjó þá í lítilli íbúð i New
York, og mér þóttu fréttirnar af
réttarhöldunum yfir Vládimir
Bukovsky og dóminum, sem
hann fékk, mjög átakanlegar.
Þannig var um marga aðra, sem
ég ræddi við. Að ungur maður
skyldi hafa eytt sex árum ævi
sinnar bak við lás og slá fyrir að
vilja lesa og segja þaö, sem
hann langaði til, og að hann
skyldi nú verða dæmdur til 12
ára þjáninga í viðbót, þannig að
þegar hann yrði látinn laus,
væru beztu ár ævi hans liðin —
þessi grimmd og þetta misk-
unnarleysi ásótti mig. Ég ræddi
um þetta eitt kvöldið við útlaga,
sem var nýkominn frá Sovét-
rikjunum. Sanya Averbuch.
„Nú, fyrst þig tekur þetta
svona sárl,“ sagði hann, „af
hverju hringirðu ekki í frú
Bukovski?"
„Almáttugur", sagði ég,
„hringja til hennar. Til
Moskvu?“
Hann tók litla vasabók fram.
„Eg þekki hana. Hér er sfma-
númerið hennar."
Ég ákvað að gera tilraun.
Þetta var 6. febrúar 1972. Ég
varð að bíða i þrjá tima eftir
sambandi. Þá kom kona i sim-
ann „Frú Bukovski?" „Já. . .“
Ég vissi ekki, hvað ég ætti að
segja. Það var öruggt, að KGB
hleraði simtalið. Ég sagði, að
fólk i Bandarikjunum fyndi til
meö henni. Ég las nokkrar
blaðaúrklippur um son hennar
fyrir hana. Ég man ekki, hvað
það var fleira, sem sagt var.
Seinna sagði hún mér, að hún
hefði verið hálf- áhyggjufull.
Óvænt simtöl hafa slík áhrif i
Sovétríkjunum. En að lokum
sagði hún: „Þér ætlið að
hr ngja aftur, er það ekki?”
Þegar baráttan í þágu
Bukovskis tók að eflast á al-
þjóðlegum vettvangi, hringdi
ég aftur og aftur i hana til að
segja henni, hvað væri að ger-
ast. Bréf og símskeyti undir-
riluð af Heinrieh Böll, Arthur
Miller, Roger Baldwin, George
Meany og mörgum öðrum voru
birt opinberlega. Þingmenn og
jafnvel ríkisstjórnir sendu
sovézku leiðtogunum náðunar-
beiönir. Vel orðaðar áskoranir
birtust eftir Haroid Pinter,
Edward Albee og VladimLr
Nabukov. Mannréttindasámtök-
eins og Amnesty International
gerðu Bukövski aö „samvizku-
fanga" sinum. 30. desember ár
hvert söfnuðust frægir leikarar
frá Broadway og Hollywood
saman fyrir framan bústað
sovézku sendinefndarinnar hjá
Sameinuðu þjóðunum með
spjöld, þar sem á var letrað:
„Enn á Vladimir Bukovski
afmælisdag sinn i fangelsi."
Viðkomandi fangelsi reyndist
vera i Vladmir, sögufrægri
borg 110 km fyrir norðan
Moskvu. Hún er þekkt fyrir sín-
ar gömlu kirkjur, en þar er nú
eitt af illræmdustu fangelsum
KGB. Bukovski var oft i
hungurverkfalli lil að mótmæla
illri meðferð á samföngum sín-
um. miskunnarlausri vinnu-
hörku og annarri rangsleitni. Á
öðrum tímum var hann i
kartser, refsiklefa, þar sem
jjann fékk ekki annað en vatn
og lítilsháttar af brauði og var
ekki leyft að vera i hlýjum föt-
um, þó að enginn upphitun
væri í klefanum. Á þessum ár-
um var ég svo oft vakin af
simanum um miöjar nætur. Það
var hörmulegt aö heyra Ninu
Ivanovna segja frá því, að það
væri verið aö svelta son sinn i
hel, að pakkinn með meðölum,
sem hún sendi honum, hefði
verið endursendur, að hann
væri i ísköldum einangrunar-
klefa o.s.frv.
Hún sagði mér frá því, að
langur timi liði oft milli þess,
að hún fengi að sjá son sinn.
Hún sárbændi minniháttar em-
bættismenn að segja sér aðeins
frá því, hvernig hann liti út. Og
þegar hún sá svo son sinn eftir
eitt slíkt timabil, var hann
„óþekkjanlegur". Það var átak-
anlegt að heyra nákvæmar lýs-
ingar hennar á refsingum, sem
hann varð að þola, og þeirri
óhæfu og smán, sem þeim báð-
um var sýnd. Síðan leið oft
langur tími milli þess, sem við
gátum haft samband okkar á
milli.
Þegar ég lit nú um öxl, er ég
sannfærð um það, að henni er
það að þakka meira en nokkr-
tim öðrum, að Vladimir Bu-
kovski var látinn laus. Með sim-
tölum sfnum og bréfum hvatti
hún okkur stöðugt, hún gerði
meira en nokkur annar til þess,
að nafn hans væri i blöðum og
öðrum fjölmiðlum og á vörum
okkar. Hún ákallaði i rauninni
alla helztu leiðtoga heims og öll
samlök, þeirra á meðal Pál
páfa, Helmut Schmidt, kansl-
ara, Nixon, forseta, Amnesty
International og Alþjóða Rauða
Krossinn. í júní 1975 sendi hún
opiö bréf til ráðstefnu alþjóð-
lega kvennaársins í Mexikó:
„Þegar sonur minn er sveltur í
fangelsi, get ég ekki borðað.. .
Þegar hann skelfur af kulda i
fangaklefanjum, get ég ekki
haldið á mér- hita i rúmi minu.
Þegar hann þjáist af sársauka,
kenni ég til i minum eigin lik-
ama. ..“
Fyrir mér eins og henni voru
siðustu mánuðirnir verstir. í
júli í f.vrra hringdi hún í mig
frá simstöðinni i Moskvu. Það
var hræðilegt, hún vissi ekki,
hvort sonur sinn væri enn á lífi,
og eftir nokkrar ntínútur var
sambandið rofið. Ég hafði sam-
band við Patricia Barnes, og við
tókum að safna undirskriftum
þekktra Brandaríkjamanna
undir símskeyti til Bréznefs. í
september talaði ég við systur
Vladimirs, Olgu. Hann var á
lífi, og þær höfðu nýlega séð
hann i fangelsinu í Vladimir,
en hann var orðinn alveg hold-
laus af sulti. Móðir hans sagði
seinna, að hann hefði „litið út
eins og fangi i Auschwitz".
Morguninn 17. desember
vaknaði ég við símhringingu.
Vinkona mln spurði, hvort ég
væri að drekka kampavín. Mér
þykir kampavín dásamlegt, en
klukkan var 8 að morgni og var
það ekki nokkuö snemmt?
„Vladimir Bukovski", sagði
hún, „hefur verið látinn laus úr
fangelsi og gerður útlægur."
Ég þorði ekki að trúa þessu.
Tvisvar áður hafði orðrómur
komizt á kreik um, að Bukovski
yrði látinn laus á næstunni en í
bæði skiptin hafði gleði min
snúizt í sár vonbrigði. En nú
fékk ég fréttina brátt staðfesta.
Það færu fram fangaskipti, og
Bukovski og fjölskylda hans
væru þegar á leiðinni til Sviss.
Og svo var ég nú komin til
þeirra i Sviss. Við höfðum um
mikið að ræða við Nina Ivan-
ovna. Hún fagnaði björgun son-
ar sins, en hún spurði um alla
hina. sem eftir uröu? Hvað um
Oksana Meshko, gamla. hjart-
veika konu, sem yrði að halda
ál'ram að fara til Vladimir-
fangelsisins i von um að fá að
sjá son sinn, Alexander
Sergienko, sem var dæmdur í 7
ára fangelsi 1972 og væri
bcrklaveikur? Sjálf hafði Osk-
ana verið 10 ár i þrælabúðum
Stalíns fyrir engar sakir, en
sonur hennar var 14 ára, þegar
hún var send i búðirnar. Nú
ætti sonur hennar 5 ára gamlan
son, sem varla þckkti hann. Og
þannig var talað um allar þær
rússnesku konur. sem ættu syni
og eiginmenn i fangelsum,
vinnubúðum eða geðveikrahæl-
um.
Fyrir Vladimir var versti tim-
inn ekki siðasti hluti fangavist-
arinnar — eins og fyrir fjöl-
skyldu hans — heldur vist hans
fyrr á geðveikrahælum. Vist i
fangelsi eða vinnubúðum er að
minnsta kosti útmæld með
ákveönum timamörkum, en ef
andófsmaður er úrskurðaður á
geðveikrahæli, getur hann ver-
ið þar óendanlega. Hann er al-
gerlega varnarlaus og réttlaus.
\Tadimir lýsti ítarlega fyrir
mér dvöl sinni þar og þeirri
meðhöndlun, sem^þar er beitt.
Eg spurði hann þá að lokum.
hvernig læknar gætu tekiö þátt
í sliku. Hann svaraði:
„Allir réttargeðlæknar vita,
hvað er að gerast. Þeir viti. að
þetta fólk er ekki veikt".
Ég spurði þá: „Trúa sumir
læknanna þvi i raun og veru, að
allir I Sovétrikjunum, sem eru
öðruvisi þenkjandi, séu úr and-
legu jafnvægi?"
„Það er erfitt aö útskýra það.
Það er flókin blanda af venju-
legri sovézkri uppgerð eða
hræsni og geðlæknisfræðilegri.
Það er ekki um tviklofinn hugs-
anagang að ræða, heldur þri-
klofinn.
„Eg hafði aldrei neina von
um það," sagði Vladimir Bu-
kovski, þegar við ræddum sam-
■ an seinna, „að ég niyndi sleppa
úr fangelsinu, fyrr en ég hefði
verið þar allan timann. Ég trúði
ekki, að neitt svona lagað gæti
skeð, jafnvel þegar ég frétti, að
rætt væri um skipti á mér og
Corvalan."
Hann heyrði fyrst um þá hug-
rnynd i nóvember 1976. þegar
samfangi hans í næsta klefa
morsaði fréttina iil hans urn
vatnsleiðslurnar. En 17. desern-
ber var öllum föngunum í klefa
hans sagt að taka saman pjönk-
ur sínar, þvi að það ætti að
lagfæra klefann, og þeir yröu
fluttir annað. „Það var farið út
með einn og einn i eínu, en
klefafélagar minir voru leiddir
i eina átt, en með mig var fariö
niður, leitað á mér og allir hlut-
ir teknir frá mér."
Síðan var farið með hann út i
bil og honum ekið til Lefortovo
fangelsisins í Moskvu. Morgun-
inn eftir fékk hann föt og
frakka og honum fengnar per-
sónulegar eigur hans úr
geymslu fangelsisins að undan-
skildum 400 rúblum. Annar
bí11 Flugvöllttr. Þ;ir biðu móðir
hans. Olga, systir hans. og son-
ttr hennar.
Þremur dögunt áður höfðu
tveir slarfsmenn KGB. maður
og kona, komið heim til Nínu
Ivanovna og tilkynnt hennt. að
þau yrðu flutt úr iandi ásamt
syni hennar og hefðu þrjá daga
til að pakka niöur. A þriðja
degi var sinti hennar settur i
samband. svo að hún gæti gert
siöustu ráöstafanir i gegnum
sinta. En meslan hluta dagsins
var hún að svara slööugum
hringingum frá vestrænum
fréttamönnum.
Þau urðu að skilja ntesl af
eigum sinunt el'tir og sáu um að
koma því til fjiilskyldna póli-
tiskra fanga, sent að gagni
mætti koma. svo sent hlýjum
fatnaðí
KGB sagöi þeirn, aö þau
myndu fara frá Sheremettevo
flugvellinum i Moskvu. Þar
mætti fjöldi vina þeirra og með-
al annarra Sakharov til að
kveðja þau. En KGB var söm
við sig til hins siöasta, og það
var fariö með Bukovski fjöl-
skylduna á herflugvöll, og það-
an var flogið.
Yladimir sat við lilið manns í
borgaralegunt fiilum. Ilann var
handjárnaöur og veitti þvi at-
h\gli. að handjárnin voru fram-
leidd i Bandarikjunum. Móðir
hans sagði honum siðar. að
maðurmn við hlið hans hafi
verið enginn annar en Baranov,
nánasti samstarfsmaöur Andro-
povs. yfirmanns KGB. Þegar
flogið var.yfir sovézku landa-
mærin. tilkynnti Baranov
\iadimir Bukovski. að hann
hefði verið gerður útlægur.
Honum hafði ekkert verið til-
kynnl um þetta áður. og hann
var ekki farinn að tala við fjiil-
skyldii sína. sem var annars
staðar i flugvélinni.
Það er dæmigert fyrir Vladi-
mir Bukovski. að jafnvel þá gat
hann ekki stillt sig um að deila
utn sovézk lög við fylgdarmann
sinn.
Hann spurði, af hverju hann
væri enn haföur i handjárnum.
Væri hægt að lita á persónu
sem sovézkan fanga. eftir að
komið væri út úr landinu?
Baranov fór burt til að
hrittgja til Moskvu. Þegar hann
kom til baka. tók hann hand-
járnin burt — af þvi að timi
væri kontinn til að boröa há-
degisverð. eftir þvi sent hann
sagði.
„Hvað unt það. sent eftir er af
fangelsisdómi minunt?" spurði
Bukovski. „Eitt og hálft ár og
fimnt ára útlegð innanlands —
liefur það verið afturkallað?”
\ei, nei". sagði Baranov.
„Hvernig getiö þér þá gert
þetta? Hafiö þér umboð frá
.F.ðsta ráðinu?"
„Nei."
„Er ntér þá visað -úr landi af
yður persónulega?"
„\ei, af sovézku rikisstjórn-
inni."
„Hafið þér einhver skjöl eða
skilriki?"
„\ei. ég hef ekki neitt slíkt.
Én hvernig var lionum innan-
brjósts. þegar hann gerði sér
ljösl. að búið væri að leysa
hann úr haldi og vísa honunt út
úr lians eigin landi?
Framhald á bls. 30
m Bukovski var bjargad