Morgunblaðið - 25.05.1978, Blaðsíða 10

10
Espigerði
Höfum í einkasölu glæsilega
íbúð á 2. hæð í háhýsi við
Espigeröi um 140 fm. 4 svefn-
herb., ein til tvær stofur,
eldhús, bað og WC. Þvottahús
og tvennar svalir allt á sömu
hæð. Harðviðarinnréttingar.
Teppalagt bæði böð flísalögð.
Útb. 13 til 14 millj.
Hafnarfjörður
3ja herb. vönduö íbúð í 4ra
íbúðahúsi við Smyrlahraun um
90 fm. Bílskúr fylgir. íbúöin er
með þvottahús og búr á sömu
hæö. Harðviöarinnréttingar.
Teppalagt. Útb. 8,5 millj.
2ja herbergja
góð íbúð a 3. hæð við
Krummahóla. Útb. 6.5 til 7 millj.
Álftamýri
3ja herb. íbúð á jarðhæð um 90
fm. Harðviðarinnréttingar. Útb.
7.5 til 8 millj.
3ja herbergja
vönduð íbúð á 1. hæð við
Jörfabakka um 90 fm. Útb. 8 til
8.5 millj.
Austurberg
4ra herb. íbúð á 3. hæð. Bílskúr
fylgir. íbúöin er með harðviðar-
innréttingum. Vönduð eign.
Útb. 10 millj.
Kóngsbakki
4ra herb. íbúð á 2. hæð með
þvottahúsi og búri inn af
eldhúsi. Útb. 9,5 millj.
Flúöasel
4ra herb. íbúð á 2. hæð um 108
fm. Svalir í suöur. Bílskýli. Útb.
9 millj. Laus samkomulag.
Alftamýri
4ra herb. íbúð á 1. hæð um 110
fm. Bílskúr fylgir. Útb. 12 millj.
Jörfabakki
4ra herb. íbúð á 2. hæð og að
auki eitt herbergi í kjallara. Útb.
9.5 millj.
Kópavogur
4ra herb. íbúð á 1. hæð viö
Ásbraut um 100 fm. Svalir
suður. Verð 13 millj., útb. 8,5
millj.
Hagamelur.
Höfum í einkasölu 5 herb. íbúð
-k 1. hæð í fjórbýlishúsi ca. 120
fm. Sér hiti, sér inngangur.
Verð 21 millj. Útb. 14 millj.
j smíðum
raðhús við Flúðasel í Breiöholti
II.
Skrifstofu- og verzlunarhús-
næði viö Suöurlandsbraut 30 í
Reykjavík. Selsf t.b. undir
tréverk og málningu.
i faSTEIBWIB
AUSTURSTRÆTI 10 A 5 HÆÐ
Sfmi 24850 cg 21970.
Sigrún Guömundsdóttir
Lögg. fasteignasali.
Heima: 38157.
ÞÚ AUGLÝSIR UM
ALLT LAND ÞEGAR
ÞÚ AUGLÝSIR í
MORGUNBLAÐINU
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 25. MAÍ 1978
Andrés
Kristjansson
ÍSLENZKIR
KAUPFÉLAGSSTJÓRAR
1882-1977.
171 bls. Bókaforl. Odds
Björnssonar. Akureyri 1978.
KAUPFÉLAGSSTJÓRATAL
er góð viðbót við önnur slík »töl«
sem út hafa komið á undanförn-
um árum. »Kaupfélagsstjórar
þeir, sem taldir eru í riti þessu,
eru alls 319,« segir Andrés
Kristjánsson í formála. Fyrsta
kaupfélagið var stofnað 1882 og
næstu áratugina voru stofnuð
kaupfélög hringinn um landið. í

wo
aém
íslenskir
kaupfélagsstjórar
1882-1977
Andrés Knstjénsson tók saman
verja tómstundum að vild,
óáreitt af forvitni annarra. Þess
vegna kann maður að hverfa frá
kaupfélagsstjórastöðu í fimm
hundruð manna þorpi og gerast
múrari eða húsasmiður á
Reykjavíkursvæðinu — slíks
finnast dæmi í þessum ævi-
skrám. Hitt er svo bæði at-
hyglisvert og líkast til einnig
verðugt rannóknarefni fyrir
félagsfræðinga — um það má
lesa víða í þessari bók — hversu
sumir menn þveitast frá einum
stað til annars, frá einu starfi til
annars, virðist aldrei verða neitt
við hendur fast og aldrei una sér
stundinni lengur á sama stað. Á
hringsóli sínu urn landið drepa
Bókmenntir
eftir ERLEND
JÓNSSON
eigi nú tvær! Sumir geta ekki
um nöfn né fæðingardag barna
sinna, segja aðeins »tvö börn«
eða »fjögur börn« og hefur
höfundur tekið það gott og gilt.
Og svo maður fetti fingur út í
Það fæst í kaupfélaginu
bókinni eru því fáeinir menn
fæddir um og fyrir miðja
nítjándu öld. En þar sem talið
nær nánast til dagsins í dag ber
líka nokkuð á ungum mönnum;
hinir yngstu eru fæddir eftir
1950. Éin kona er í hópnum —
kaupfélögin stjórnast því af
karlveldi, mest. Annars er þetta
sundurleitur flokkur. Þarna eru
fáeinir menn þekktir af stjórn-
málasviðinu, framsóknarmenn!
Mjög fáir hafa orðið þjóðkunnir
vegna annars konar umsvifa.
Því hafi kaupfélagsstjórar látið
að sér kveða utan síns daglega
verkahrings og á landsvísu
hefur það verið í pólitíkinni —
sem þingmenn og ráðherrar eða
sem pólitískt skipaðir embættis-
menn. Elstu kaupfélagsstjór-
arnir koma beint úr bændastétt.
Og enn í dag sýnast flestir
kaupfélagsstjórar koma úr
dreifbýlinu, sveitum eða smá-
þorpum. Verslunarmenntun
hinna fyrstu hefur verið stopul,
þeir hafa haft brjóstvitið að
leiðarljósi. En eftir að Sám-
vionuskólimr var stofnaður lá
' leið flestra gegnum hann. Flest-
ir hafa farið beint til starfa við
kaupfélög er skólartámi lauk en
fáeinir þó bætt við verslunar-
námi erlendis.
Ljóst er að kaupfélagsstjórar
eru ekki allir jafnþaulsætnir í
starfi. Stærstu kaupfélögunum
helst best á framkvæmdastjór-
um sínum, þeir hverfa ógjarnan
frá starfi nema til enn meiri
umsvifa; t.d. situr nú í Kea á
Akureyri þriðji kaupfélagsstjór-
inn frá 1923. Hins vegar virðast
kaupfélagsstjórastöður í smá-
plássum með lítil verslunar-
svæði í kringum sig síður en svo
freista til ævilangrar setu. Þar
eru mannaskipti tíðari og kröfur
um starfsmenntun og reynslu
víða í lágmarki. Og störf þau,
sem menn taka að sér í skiptum
fyrir slíkar stöður, benda ekki
til að hvarvetna sé eftirsóknar-
vert að vera kaupfélagsstjóri.
Þá er auðséð að skammtíma-
ráðningar eru nú algengari en
fyrrum; menn sátu mun lengur
í stöðum sínum í gamla daga;
sumir áratugum saman. Sú var
tíðin að kaupfélagsstjórastöð-
unni fylgdi nokkur virðing sem
var að hluta til erfð frá
faktorsstöðunni þar áður: kaup-
félagsstjórinn var mikill maður
og ábyrgur á sínum stað, að
minnsta kosti áttu bændur ekki
undir annan meir að sækja. Og
væri hann dugandi í starfi og
laginn að koma fram við fólk
urðu ekki aðrir vinsælli né
þekktari í héraði. Slíkum manni
var oft'-lyft" upp í þingsæti án
þess hann þyrfti mikið fyrir því
að hafa og var slíkt vitaskuld
auðveldara í þann tíð er Fram-
sóknarflokkurinn átti allt að
helmingi allra þingsæta á að
skipa. Þá hljómaði sætt í munni
að vera höfðingi í sínu héraði.
Sú tíð er liðin. Fyrirmannasnið
og heldrimennska er ekki sá
partur af lífsgæðadraumi nú-
tímans sem áður var. Þvert á
móti sækist nú margur eftir
háum tekjum án þess að þurfa að
axla þá ábyrgð og þau óþægindi
sem því fylgir að vera þekktur
maður. Fólk metur meir að geta
lifað lífinu ótruflað og að mega'
þeir niður fæti í kaupfélögunum
en standa þar ekki lengur við en
annars staðar. Margur hefur því
gegnt kaupfélagsstjórastarfi í
eitt til tvö ár en síðan axlað sín
skinn og horfið til annarra
starfa.
En hvað skal svo segja um
þessa bók sem heimildarrit?
Hvernig hefur til tekist að safna
saman og samræma þær
upplýsingar sem ritinu er ætlað
að miðla og geyma? Að ýmsu
leyti vel, að öðru leyti miður. Sá
sem tekur að sér samning rits af
þessu tagi verður að vera natinn
fræðimaður vegna þeirra sem
látnir eru en eftirgangssamur
við hina sem enn eru lífs. Þá
meginkröfu verður að gera til
svona rits að allir standi jafnir,
birtar séu sams konar
upplýsingar um alla sem þar er
á annað borð getið.
Svo er ekki hér. Um suma er
það að segja að rakin munu flest
ef ekki öll þau störf sem þeir
hafa gegnt um ævina ásamt
persónulegu æviágripi, þar með
töldu nafni og uppruna maka,
nöfnum barna og starfsheitum
þeirra ef þau eru uppkomin.
Aðrir láta geta um sum störf
sín, ekki önnur: maður hverfur
t.d. frá starfi fyrir tíu, fimmtán
árum, síðan ekki söguna meir!
Hvað hefur hann aðhafst síðan?
Ýmsir hafa átt fleiri en einn
maka og er þá oftast getið um
orsökina (dauða eða skilnað) en
ekki alltaf. Þess finnast dæmi
að getið sé um konu eitt og konu
tvö með þess konar orðalagi að
engu er líkara en umræddur
maður hafi bætt við sig konu og
einstakt atriði — höfundur segir
um ritstörf Guðmundar G.
Bárðarsonar: »Fjöldi ritgerða
um ísl. jarðfræði í ísl og erl. blöð
og tímarit, einnig um dýralíf og
gróður.« Man ég ekki rétt að
Guðmundur hafi líka sent frá
sér bók — jarðfræði þá sem
lengi var kennd í skólum og mun
þá vafalaust hafa verið fyrsta
jarðfræðin á íslensku? Muni ég
þetta rétt hefði höfundur þurft
að tíunda það því ritaskrá
íslenskra kaupfélagsstjóra er
hvorki svo löng né fjölskrúðug
að hún megi við skerðingum. Þá
segir um Guðmund G.
Bárðarson að hann hafi verið
»sæmdur prófessorsnafnbót
1903« — tuttugu og þriggja ára!
Getur það verið rétt? -
Ég segi þetta -ekkf vegna þess
,að þetta séu í sjálfu sér
meginatriði heldur vegna hins
að fólk treystir svona uppslátt-
arritum, treystir því sem van-
talið er allt eins og hinu sem
talið er.
En látum nú staðar numið við
aðfinnslur, vitanlega liggur hér
ærið starf að baki og að mörgu
leyti þakkarvert. Og Bókaforlag
Odds Björnssonar hefur ekki
látið sitt eftir liggja heldur gert
bókina vel og nýtískulega úr
garði. Kaupfélagið hefur verið
svo snar og daglegur þáttur í lífi
fjölda manna á þessari öld að
telja má líklegt að margur vilji
eiga þessa bók tiltæka í hillum
sínum. Ekki spillir að birtar eru
allstórar myndir af öllum þess-
um máttarstólpum samvinnu-
hreyfingarinnar íslensku — að
einungis einum frátöldum._____
Mary
Bruce
Sharon
Nú fer í verra, eins og stundum
er sagt, því að Mary Bruce Sharon,
sem nú á verk á sýningu í
ameríska bókasafninu, er þess
háttar málari, sem raunverulega
ekkert hugtak nær yfir á íslenskri
tungu. Þeir, sem tala erlend mál,
kalla þessa tegund listafólks þá
prímitivu. en ég held að þetta
alþjóða hugtak sé óþýðandi á það
mál, er skáldin sögðu eitt sinn um,
að hefði á hraðbergi orð yfir allt,
sem er hugsað á jörðu. Sumir hafa
v.iljað nefna þetta listafólk alþýðu-
málara, upprunalega og ólærða.
Ekkert af þessu nær þeirri merk-
ingu, sem fellst í prímitivur, og því
ætla ég að notfæra mér það úrræði
að sinni að nota hugtakið prímitív-
ur og geri enga kröfu til að það
festist í málinu. Svo allur sé
varinn góður, biðst ég vægðar
fyrir að menga mitt eigið mál. En
á stundum verður að gera það, sem
er ef til vill ekki ágætt, en samt
það gott, að það nær tilgangi
sínum, enda er það markmiðið.
Mary Bruce Sharon er sem sagt
prímitívur málari, sem a gamals
aldri fer að mála æskuminningar
sínar. Tengdasonur hennar er
lærður málari og gefur henni liti
og léreft. Örvar hana til að tjá sig
á myndrænan hátt, og það endar
með því, að þau halda sýningu
saman og gömlu konunni verður
þá að orði: Tengdasonur minn er
hinn raunverulegi listmálari, en ég
mála mér aðeins til ánægju. I
þessari litlu setningu má ef til vill
finna meiri sannleik en margir
gera sér grein fyrir í fyrstu. Mary
Bruce Sharon virðist hafa haft
hæfileika til margs annars, en að
skapa myndlist. Hún þótti vera
efni í óperusöngkonu, er hún var
í skóla, en á þeim tímum þótti það
ekki sæma fyrir fyrirfólk að
syngja í leikhúsum. Hún var
rómaður kokkur, og útsaumur
hennar þótti í sérflokki. Allar
þessar upplýsingar hef ég úr
ágætri sýningarskrá, er fylgir
þessari sýningu, sem hefur verið
víða á ferð að undanförnu á vegum
amerískra sendiráða hér og þar.
Kona sú, sem hefur orðið
þekktust allra prímitívra málara,
mun vera hin gamalkunna
Grandma Moses, sem mikið var
talað um í eina tíð. Ég sá hér á
árunum nokkur af verkum hennar
og hafði ánægju af. En ég held, að
ég geti vel sagt það hér og nú, að
ég hafði ekki minni ánægju af
þeim verkum, sem nú hanga á
veggjum bókasafnsins ameríska.
Mary Bruce Sharon er sérstaklega
aðlaðandi málari og aðdáunin og
Mynúllst
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
ástin á liðinni æsku hennar skilar
sér ágætlega til þeirrar atómaldar,
sem nú ríkir. Kentucky er því
miður eitt þeirra ríkja, sem ég
þekki ekkert til í Bandaríkjunum,
en mér er tjáð, að þessi sýning
túlki sérlega vel hinn aðlaðandi
anda, sem mun vera einkennandi
fyrir „The Blue Grass State“. Eitt
vil ég leggja áherslu á í þessum
fáu línum en það er, hve jöfn þessi
verk eru að listrænum gæðum, að
mínum dómi. Það er hvergi að
finna leiðinleg mistök, eða annað
það sem verkar óekta. Þarna eru
yfir þrjátíu málverk, og öll með
tölu hafa þau sérlega fína meðferð
í litum, en sjón listakonunnar er
prímitív út í fingurgóma, ef svo
mætti að orði komast. Það er
ástæðulaust að fara að tíunda
þessi listaverk hér, en mér fannst
sérstaklega skemmtilegt að fá að
sjá þau. Það er sagt frá því í
sýningarskrá, að gamla konan hafi
spurt, eftir að franskur gagnrýn-
andi hafði líkt henni við Matisse:
„Er heiður að því?“ Þessi litla
frásögn segir einnig nokkuð um
hvernig prímitívt listafólk hugsar.
Mary Bruce Sharon sagðist aðeins
mála sér til ánægju, betur verður
henni ekki líst, og þar með þeim
verkum er nú eru til sýnis í
ameríska bókasafninu.