Morgunblaðið - 25.06.1978, Qupperneq 4

36 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. JÚNÍ 1978
Trú og sióferóisstyrkur eina
vömin gegn kommúnismanum
— segir AJexander Sokhenhsyn
í ræðu þeirri, sem sovézki
Nóbelsverðlaunahafinn og rit-
höfundurinn Alexander
Solzhenitsyn hélt er hann veitti
viðtöku heiðursnafnbót Har
vard háskóla á dögunum, eftir
lét hann öðrum kurteislegar
viðhafnarræður en beindi í þess
stað orðum sínum að almennu
siðferði í vestrænum lýðræðis-
ríkjum. Solzhenitsyn heldur
því fram að hvorki geti hernað-
arlegt jafnvægi né diplómatfsk-
ar leikfléttur stórveldanna
bægt frá þeirri hættu sem steðji
að lýðfrelsi á Vesturlöndum
heldur séu trú og siðferðis-
stryrkur eina vörnin gegn
kommúnismanum. Þótti hann f
ræðu sinni minna talsvert á
prédikara sem boðar fagnaðar-
erindið og útskúfun forhertra
syndara en meðal annars ásak-
aði hann harðlega forystumenn
í menningarlifi og stjórnmál-
um, sem hann kvað hafa koðn-
að niður f hægindum sínum,
ráðvillta og veiklundaða.
Ýmsir hafa orðið til að
gagnrýna þær skoðanir sem
Solzhenitsyn lætur í ljós í
þessari ræðu, þar á meðal
bandarfska stórblaðið The New
York Times sem segir í forystu-
grein að hafi einhver áunnið
sér rétt til að kalla Vestur-
landabúa til siðferðilegrar
ábyrgðar þá sé það Alexander
Solzhenitsyn. Þrátt fyrir það,
segir The New York Times,
teljum við heimsmynd
Solzhenitsyn langtum háska-
legri en andvaraleysi það sem
honum gremst svo mjög því að
hún endurspegli afstöðu
strangtrúarmanns sem sé sann-
færður um að hann hafi höndl-
að hinn eina sannleika en
innan hennar rúmist ekki
umburðarlyndi gagnvart mis-
munandi hugmyndum og skoð-
unum.
I ræðu sinni gerði Solzhenit-
syn Víetnam-styrjöldina meðal
annars að umræðuefni og lýsti
ábyrgð á þjáningum 30 milljóna
manna á hendur andstæðingum
stríðsins í Bandaríkjunum.
„Heyra þessir sannfærðu friðar-
sinnar stunurnar? Gera þeir sér
grein fyrir ábyrgð sinni eða
kjósa þeir heldur að loka eyrun-
um?“ Hann sagði að í þjóðfélagi
dýrkunar á tímalegum verð-
mætum væru menn ekki reiðu-
búnir að láta lífið fyrir hugsjón-
ir sínar, — þeim léti betur að
fara málamiðlunarleiðina. Um
leið og slíkt eigi sér stað ali
áratugaánauð þjóðanna í Aust-
ur-Evrópu af sér þroskaðri og
sterkari einstaklinga en þá sem
komi úr útungunarvél hins
staðlaða velferðarþjóðfélags á
Vesturlöndum. „Eftir áratuga-
þjáningar ofbeldis og kúgunar
leitar mannsálin í hæðir og
þráir hreinni og raunverulegri
verðmæti en lifnaðarhættir nú-
tíma múgmennsku gefa kost á,
— lifnaðarhættir sem mótast af
byltingarinnrás yfirborðs-
kenndrar auglýsingamenningar
og forheimskun af völdum sjón-
varps og óþolandi tónlistar,"
segir Solzhenitsyn.
Gróðahyggja
og alræði
Hann segir að á miðöldum
hafi efnishyggju mannsins verið
haldið í skefjum með þeim
afleiðingum að andleg verðmæti
hafi hafizt til vegs og virðingar.
Nútímamenning hafi á hinn
bóginn hafnað þessum verðmæt-
um. I austri séu það alræðis-
flokkar sem setji skorðurnar en
í vestri séu það gróðahyggju og
peningahagsmunir sem séu ör-
lagavaldar.
„Ég hef alla tíð lifað undir
kommúnískri harðstjórn og get
borið um það að þjóðfélag, þar
sem ekki er nema 'ein lögleg
viðmiðun, er vissulega hræðileg.
En þjóðfélag, sem hefur enga
aðra viðmiðun en hina löglegu,
er heldur ekki mönnum bjóð-
andi“, segir hann, um leið og
hann fordæmir harðlega laga-
bókstaf er verndar athæfi, sem
brýtur í bága við almannaheill.
Hann nefnir dæmi: Olíufélög
geta keypt fyrir fé það sem þau
hafa yfir að ráða rétt á nýjum
uppfinningum varðandi orku-
vinnslu og komið síðan í veg
fyrir það að nýjungar séu
hagnýttar til þess eins að
tryggja áframhaldandi notkun
og sölu á olíu. Á sama hátt sé
matvælaframleiðandi í sínum
fulla rétti þegar hann blandi
eitri saman við vöru sína til að
auka geymsluþol hennar en
þegar slíkt háttalag sé gagnrýnt
sé því haldið fram á móti að
enginn neyði neytendur til að
kaupa viðkomandi vörutegund.
Blöð og aðrlr fjölmiðlar fara
ekki varhluta af gagnrýni Solz-
henitsyns. Hann segir að á þeim
vettvangi ráði ferðinni ó-
nákvæmni í vinnubrögðum, get-
sakir, sögusagnir, fljótfærni,
vanþroski, yfirborðsmennska,
æsifréttir og villandi sleggju-
dómar, án þess að leiðréttinga
sé talin þörf þegar mál skýrist
eða staðreyndir liggi fyrir. Á
Vesturlöndum eigi skoðanir,
sem ekki séu í tízku, ekki rétt á
sér heldur þyki þær ískyggilegar
og sé tekið með tómleika og
tortryggni. Afleiðingarnar séu
brenglað mat nútímamannsins á
umhverfi sínu, gífurlegir múg-
fordómar og steinrunnið umsát-
ur um mannshugann.
Guðdómur
eða
mannlegur
máttur
Eins og fyrr segir andæfir
The New York Times ýmsum
skoðunum Solzhenitsyns en við-
urkennir um leið kennivald
hans.
Segir blaðið m.a.: „Sannfær-
ingarkraftur hans og hugrekki,
sem urðu honum til bjargar í
Sovét-gúlaginu, hafa vakið að-
dáun allra frjálshuga manna.
Því beinist athyglin að gagnrýni
hans og sú gagnrýni ristir djúpt.
Það skal viðurkennt að löggjöf
okkar er notuð af auðugum
mönnum og voldugum til þess að
öðlast meiri auð og meiri völd.
Fjölmiðlar okkar eru oft
óábyrgir, sjónvarpið er botnlaus
della, klám er vinsælt og þjóðin
er ofurseld efnislegum gæðum.
Þrátt fyrir allt þetta teljum við
heimsmynd hans langtum
háskalegri en andvaraleysið sem
honum gremst svo mjög.
Röksemdafærsla Solzhenit-
syns er ekki nýlunda, hún hófst
við upphaf lýðveldisins og aldrei
hefur orðið á henni lát. í
grundvallaratriðum er um að
ræða deilu milli strangtrúar-
manna sem sannfærðir eru um
tengsl sín við guðdóminn og
fylgjendur raunsæisstefnu sem
treysta á mátt mannsins og
megin.
Þótt Solzhenitsyn komi úr
umhverfi sem mótað er af allt
öðrum siðvenjum en okkar á
hann það sameiginlegt með
strangtrúarmönnum að hann
telur sig hafa höndlað sannleik-
ann og sér meinbugi hvert sem
hann lítur. Sanntrúarmaðurinn
lítur á heiminn sem vígvöll ljóss
og myrkurs, Guðs og Satans.
Slík viðhorf geta verið upp-
spretta mikillar orku; þau gera
menn að píslarvottum.
Vestrænir stjórnmálamenn
vega stöðugt og meta kosti og
galla, slá stöðugt af hugsjóna-
kröfum sínum eða láta þær í
skiptum og eru sjaldnast færir
um að taka ákveðna afstöðu sem
þeir halda sér síðan við. í augum
manna eins og Solzhenitsyns
hljóta þeir að virðast veiklund-
aðir ef þá ekki samvizkulausir
þorparar.
Heilagt stríð
— krossferð
— þráhyggja
Vandamálið er að sjálfsögðu
það að líf í þjóðfélagi, sem
stjórnað væri af ósveigjanlegum
trúmönnum eins og Solzhenit-
syn, yrði óhjákvæmilega lítt
bærilegt þeim sem ekki horfðu
af sama sjónarhóli eða aðhyllt-
ust ekki kenningar hans.“. Þá
segir í forystugrein The New
York Times: „Hvað vívíkur
samskiptum Bandaríkjanna við
kommúnistaríkin er hætt við því
að Solzhenitsyn geri engum gott
með því að lýsa yfir heilögu
stríði. Vopnin eru alltof geig-
vænleg og áhættan fyrir mann-
lífið alltof mikil. En fleira
kemur til. Hversu mikils sem
við metum andríki og leiðsögn
Solzhenitsyns vitnar það um
þráhyggju hve fús hann er til að
ýta til hliðar öllu öðru í
krossferðinni gegn kommún-
ismanum. Þessari þráhyggju
eru leiðtogar þessarar þjóðar
sem betur fer ekki haldnir.
Sjálfsefasemdir að vissu marki
eru mikilvægir eðliskostir fyrir
menn sem ráða yfir kjarnorku-
vopnum.
Um leið og Solzhenitsyn kem-
ur ekki auga á annað en linkind
og stefnuleysi í þessu landi
skyggnumst við örlítið lengra og
eygjum umburðarlyndi gagn-
vart mismunandi hugmyndum,
auðmýkt þegar algild sannindí
eru annars vegar og skilning á
þeirri ábyrgð sem ofurvald
leggur okkur á herðar. Þegar
leiðtogar okkar hafa vikið af
vegi slíkra dyggða, eins og
Framhald á bls. 63
Háskaleg heimsmynd
— segir The New
York Times
Alexander Solzhenitsyn í Harvard-háskóla. Honum á hægri hönd er Katzir, fyrrum ísraelsforseti, en Solzhenitsyn
til vinstri handar er Derek Curtis Bok, rektor háskólans.