Morgunblaðið - 08.07.1978, Page 16

16
MORGUNBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 8. JÚLÍ 1978
plárutt Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guómundsson.
Fróttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsíngastjóri Baldvin Jónsson
Ritstjórn og afgreiósla Aöalstræti 6, sími 10100.
Auglýsíngar Aóalstræti 6, sími 22480.
Askriftargjald 2000.00 kr. ó mánuði innanlands.
1 lausasölu 100 kr. eintakiö.
Skömmu fyrir 1960 tók Morg-
unblaöið, fyrst dagblaða á
Islandi, upp þá stefnu að skýra frá
umræðum á Alþingi án tillits til
flokkssjónarmiða; var það á sínum
tíma mikil nýlunda og markaði
djúp spor í íslenzka blaða-
mennsku. Bæði fyrr og síðar hafa
íslenzk flokksblöð farið með um-
ræður frá Alþingi að eigin geð-
þótta og jafnvel snúið út úr orðum
andstæðinga sinna í frásögnum
sínum eða „fréttum". Með ný-
breytni Morgunblaðsins var stigið
stórt spor í þá átt, að orð
pólitískra andstæðinga viðkom-
andi blaðs ættu greiðari aðgang að
lesendum, ekki síður en ummæli
þeirra sem aðhyllast sjónarmið,
sem blaðinu er að skapi. Morgun-
blaðið hefur eflt þessa stefnu og
útfært hana undanfarna tvo ára-
tugi, m.a. með því að skýra
rækilega frá ýmsum pólitiskum
umræðum og veita réttar upplýs-
ingar um afstöðu og skoðanir
vinstri flokkanna í borgarstjórn
Reykjavíkur, ekki síður en fulltrúa
Sjálfstæðisflokksins, enda þótt
blaðið styðji sjálfstæðisstefnuna,
eins og kunnugt er, og berjist gegn
söguhyggju og sósíalisma sem
byggist á allsherjarþjóðnýtingu og
heildarhyggju Marx, sem hvar-
vetna hefur leitt til alræðis.
Morgunblaðið hefur stutt frjáls-
hyggju og lagt á það æ meiri
áherzlu, m.a. með því að birta
greinar og skoðanir ýmiss konar,
sem eru andstæðar stefnu blaðs-
ins. Fyrir þetta hefur Morgunbiað-
ið oft orðið fyrir aðkasti sumra,
sem telja sig sjálfstæðismenn og
vilja, að blaðið sé einungis þröngt
málgagn Sjálfstæðisflokksins.
Þessi þróun hefur átt sér stað um
langt skeið. Er það því alrangt hjá
Birgi Isleifi Gunnarssyni, þegar
hann í grein hér í blaðinu leitar að
mestu, skýringa á svokallaðri
„opinni" eða „frjálsri" blaða-
mennsku í samkeppni síðdegis-
blaðanna, enda þótt hann telji að
vísu að þróun í frjálsræðisátt í
blaðamennsku hér á landi eigi sér
lengri sögu en sumir vilja vera
láta og hafi raunar byrjað í
Morgunblaðinu og Vísi á sínum
tíma. Það má til sanns vegar færa.
Morgunblaðið tók á sjöunda ára-
tugnum stórt stökk í þessa átt frá
því sem áður var, m.a. með
samtölum við pólitíska andstæð-
inga þeirra skoðana, sem blaðið
heldur fram, algerlega opinni
fréttamennsku og birtingu fjöl-
margra greina, sem gengið hafa í
berhögg við stefnu Sjálfstæðis-
flokksins eða Morgunblaðsins.
Einatt hefur þetta haft í för með
sér neikvæð viðbrögð ýmissa
sjálfstæðismanna, en þeir eru nú
farnir að átta sig á því eins og
aðrir, að „flokksmálgögn" í gamla
stílnum eru tímaskekkja í nútíma-
þjóðfélagi eins og okkar, enda þótt
sterkt blað með einhverja sjálfs-
virðingu hlaupi ekki eftir hverju
pappírsgagni sem er eða birti alla
þá þvælu sem að berst, eins og nú
er tilhneyging hjá sumum fjöl-
miðlum, og verði þannig eins
konar andlegur öskuhaugur. Rit-
stjórar Morgunblaðsins vilja ekki
stjórna slíkri verzlunarvöru, enda
þótt þeir hafi fyrir löngu opnað
blaðið fyrir sjónarmiðum, sem
andstæð eru sjálfstæðisstefnunni
eða forystu Sjálfstæðisflokksins,
svo sjálfsagður hlutur sem það er
og ætti ekki að þurfa um að ræða
frekar en t.d. allar þær aðfinnslur
og gagnrýni sem birtist í Morgun-
blaðinu á blaðið sjálft.
Hitt er svo annað mál, að blað
eins og Morgunblaðið er ekki
skoðanalaus áhorfandi í þjóðmál-
um, en tekur þátt í mörkun þeirra
stefnumála, sem uppi eru hverju
sinni. Það er ekki í sparifötunum
þegar tekizt er á um líf og framtíð
þjóðarinnar
Vert er fyrir Birgi Isleif Gunn-
arsson og fleiri að íhuga það, að
Morgunblaðið hefur verið and-
stætt Sjálfstæðisflokknum í ýms-
um málum og gagnrýnt hann, enda
þótt blaðinu hafi ekki þótt ástæða
til að fara í andstöðu við meiri-
hluta Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík, meðan Birgir ísleifur
var borgarstjóri. Þó krafðist
blaðið þess, að Armannsfellsmálið
s.n. væri sett í rannsókn. Var eftir
því farið, eins og kunnugt er. Þá
var Morgunblaðið andvígt
menntamálastefnu viðreisnar-
stjórnar Sjálfstæðisflokks og Al-
þýðuflokks síðustu árin sem hún
sat, einatt við litlar vinsældir
forystumanna Sjálfstæðisflokks-
ins þá, enda voru gerðar svo
róttækar breytingar á þeim mál-
um í landinu í kjölfar þessarar
andstöðu blaðsins, að Þjóðviljinn
líkti því nýlega við byltingu
Morgunblaðsins í menntamálum.
Þetta má til sanns vegar færa. Þá
var Þjóðviljinn í andstöðu við
„byltinguna" og ýmsir unnendur
hans í kennarastétt íhaldssamast-
ir allra og renndu óhýru auga til
Morgunblaðsins. Önnur dagblöð í
landinu sátu auðum höndum,
þegar þetta stórmál var til lykta
leitt.
Þetta er aðeins dæmi um það,
hvað mönnum eins og Birgi Isleifi
Gunnarssyni getur skjátlazt, þótt
skýrir séu. Aftur á móti ætti
honum ekki að finnast það ávirð-
ing hjá dagblaði að styðja flokk,
sem hefur haft sjálfstæðisstefn-
una að leiðarljósi. Síðdegishlut-
leysi í þessum efnum er ekkert
merki um styrkleika blaðs nema
síður sé. Það getur varla verið
blaði takmark í sjálfu sér að
styðja ekki Sjálfstæðisflokkinn!
Loks verður látið nægja að benda
á frjálslynda stefnu Morgunblaðs-
ins í menningarmálum, sem flestir
virðast nú viðurkenna. Hvorki
listamenn né menningarverðmæti
eru mæld með pólitískum mæli-
kvarða, heldur er reynt að leggja
á verkin listrænt mat. Pólitísk
afstaða til menningarmála hefur
legið í landi, eins og kunnugt er,
en Morgunblaðið hafnaði slíkri
stefnu fyrir löngu, enda í samræmi
við þá frjálshyggju, sem blaðið
hefur stefnt að. Því miður er síður
en svo að allir lýðræðissinnaðir
menningar- og listamenn hafi
fagnað þessari frjálslyndisstefnu
blaðsins í menningarmálum, enda
þótt það sé nú að breytast til
batnaðar. En þeir, sem neita að
rugla saman listrænni sköpun og
pólitískri afstöðu, hafa átt undir
högg að sækja — og enn eigum við
langt í land með að t.a.m. sósíalist-
ar geti metið list pólitískra
andstæðinga sinna, þó að Morgun-
blaðið hafi fyrir löngu afskrifað
svo fáránlega stefnu, einatt við
lítið lófaklapp í röðum lýðræðis-
sinna.
Það er rétt, að Morgunblaðið
hefur ekki tekið sér fyrir hendur
„að rannsaka" þau mál, sem heyra
undir dómstóla, né notað hvaða
meðul sem er í eltingaleik við
pólitíska andstæðinga — eða
hundelta þá, hvað þá aðra „and-
stæðinga", sem virðast ekki fá
notið neinnar stundar án þess að
glefsa í þetta langstærsta dagblað
landsins. Morgunblaðið berst fyrir
stærri málum en svo og gefur
flugnabiti engan gaum. Auk þess
stendur harla lítið eftir af réttar-
fari síðdegisdómstólanna, sem
kalla mætti alþýðudómstóla
frjálshyggjunnar. Það er svo
annað mál að alhæfing á ekki við
um síðdegisblöðin, svo mjög sem
Vísir ber af þeim bæði hvað
snertir smekk, innra pólitískt þrek
og ábyrgðarmeiri blaðamenpsku.
Ábyrgð stærsta blaðs þjóðarinn-
ar er mikil. Þeir, sem takast á
hendur að axla hana, mega ekki
undan líta. En þeir ætlast til þess,
að menn eins og Birgir ísleifur
Gunnarsson syndi ekki með
straumnum í mikilvægu máli eins
og því, sem hann gerir að umtals-
efni hér í blaðinu í dag, heldur
finni kröftum sínum viðnám og
séu óhræddir að stikla flúðir og
fossa. Grein hans í Morgunblaðinu
er nýjasta sönnunin um þá opnu
blaðamennsku, sem að hefur verið
stefnt um langt skeið hér í blaðinu
og þá ekki síður þann árangur,
sem náðst hefur, þótt margt mætti
betur fara í Morgunblaðinu, ekki
síður en í öðrum fjölmiðlum. En
sízt af öllu skyldu menn lasta
laxinn, svo að vitnað sé í orð
þjóðskáldsins — og er það við hæfi
á stórri stund!
Magnús Torfi Ólafsson talaði
eftir kosningar um mikla tortím-
ingarhvöt sjálfstæðismanna um
þessar mundir. Þó að þau orð eigi
ekki rætur í neinni ofurást á
Sjálfstæðisflokknum, ættu þeir
sem tala í nafni hans, að íhuga þau
vel — og láta sér þau"að kenningu
verða. Sjálfstæðismenn þurfa nú á
öðru að halda en óvinafagnaði. Og
sízt af öllu ætti Sjálfstæðisflokk-
urinn að stefna að því að verða
síðdegisflokkur.
Morgunblaðið og grein
Birgis ísl. Gunnarssonar
Birgir ísl. Gunnarsson:
í nýafstöðnum kosningum
urðu sveiflur í fylgi stjórnmála-
flokkanna meiri en oftast áður.
Því er eðlilegt að menn leiti
skýringa á úrslitum kosning-
anna. Þær skýringar hafa verið
að birtast að undanförnu og
kennir þar margra grasa. Eitt
atriði hefur verið nokkuð áber-
andi í athugasemdum manna, en
það er þáttur fjölmiðlanna, (
einkum síðdegisblaðanna. Sumir
hafa jafnvel gengið svo langt að
kenna alfarið síðdegisblöðunum
um fylgistap Sjálfstæðisflokks-
ins og Framsóknarflokksins.
Sú skýring er allt of einföld og
yfirborðsleg. Hitt er annað mál
að fjölmiðlunin í þjóðfélaginu
hefur breytzt mjög mikið und-
anfarin ár, einkum með tilvist
sjónvarps og síðdegisblaðanna. I
þessari grein verður hugað
nokkuð nánar að því.
Fyrir fjórum árum voru öll
dagblöðin flokksblöð í þeim
skilningi, að þau studdu hvert
sinn stjórnmálaflokk. í því
sambandi skipti ekki máli, hver
var eigandi blaðsins. öll skrif
dagblaðanna miðuðu að stuðn-
ingi við sinn flokk og mjög var
óaigengt að blöðin birtu póli-
tískar greinar eða viðtöl við
pólitíska andstæðinga. Morgun-
blaðið og Vísir voru þó frjáls-
lyndari í þessu efni en önnur
blöð. Þannig var staðan í
kosningabaráttunni, sem háð
var fyrir aðeins fjórum árum.
Með tilkomu Dagblaðsins
breyttist þetta. Dagblaðið
kynnti sig sem frjálst og óháð
blað og tók upp harða sam-
keppni við Vísi, en segja má að
Dagblaðið hafi klofnað út úr
Vísi, þar sem meirihluti af
starfsliði Dagblaðsins var þaðan
komið. Vísir fylgdi fljótlega á
eftir og hefur jafnframt fengið
á sig hina óháðu mynd. Vísir tók
að vísu afstöðu í forystugreinum
með Sjálfstæðisflokknum í
sjálfri kosningabaráttunni, en
fréttamat blaðsins og uppsetn-
ing var flokkunum frekar óhag-
stætt. Dagblaðið tók hinsvegar
ekki afstöðu í forystugreinum,
þó að þær væru í kosningabar-
áttunni nokkuð mildari í garð
flokksins og ríkisstjórnarinnar
heldur en endra nær á kjörtíma-
bilinu. Bæði blöðin hafa alveg
opnað sig fyrir öllum pólitískum
skoðunum. Allir þeir, sem um
stjórnmál vilja skrifa eiga þar
greiðan aðgang að, hvar í flokki
sem þeir standa. Þessi tvö blöð
eru orðin næst stærstu blöð
landsins og þegar það er haft í
huga má sjá, hversu gífurleg
breyting hefur á orðið á mjög
skömmum tíma.
Flokksblöð virðast vera á
hröðu undanhaldi. Alþýðublaðið
nánast búið að vera og Tíminn
og Þjóðviljinn eru einnig á
undanhaldi. Vafalaust halda hin
tvö síðastnefndu blöð áfram að
koma út, enda hafa þau mikið
fjármagn á bak við sig. Tíminn
hefur haft samvinnuhreyfing-
una, hversu lengi sem það nú
gengur og Þjóðviljann virðist
ekki skorta fé, hvaðan sem það
nú kemur.
Morgunblaðið ber enn höfuð
og herðar yfir önnur blöð
landsins. Blaðið hefur stutt
Sjálfstæðisflokkinn eindregið,
en horfast verður í augu við það,
að svo kann að fara að Morgun-
blaðið taki einnig upp svipaða
stefnu og síðdegisblöðin. Morg-
unblaðið er einkafyrirtæki, sem
verður að standast samkeppnina
í blaðaheiminum og það kæmi
mér ekki á óvart, þótt einhver
breyting yrði á vinnubrögðum
blaðsins að þessu leyti á næstu
árum.
Þessi nýju viðhorf í blaðaút-
gáfu kalla á alveg ný vinnubrögð
stjórnmálamanna og Sjálfstæð-
ismenn hafa ekki enn áttað sig
alveg á því. Það er liðin tíð að
frambjóðendur og flokksforysta
geti látið ritstjóra og starfs-
menn blaðanna sjá um hinn
pólitíska áróður. í því efni verða
stjórnmálamennirnir sjálfir að
verða miklu virkari. Þeir þurfa
að skrifa meira og móta meira
sjálfir sínar hugmyndir og koma
þeim á framfæri við fjölmiðla.
Nú gengur það ekki lengur að
kenna einhverju blaði um, ef illa
fer. Að þessu leyti lifum við á
nýjum tímum og eftir því verða
stjórnmálamenn að laga sig.
Ekki verður svo skilið við
fjölmiðlun í stjórnmálabarátt-
unni, að ekki verði minnst á
sjónvarpið. Það hefur vafalaust
meiri áhrif á skoðanamyndun
fólks en margan grunar. Á
dögunum var mér gefin sú
skýring á fylgistapi Framsókn-
armanna í hinum dreifðu byggð-
um landsins, að þar ætti sjón-
varpið fyrst og fremst hlut að
máli. Heilu byggðarlögin hefðu
lengst af ekki fengið annað
málgagn en Tímann, sem kom
inn á næstum hvert heimili.
Skyndilega kom sjónvarpið og
með því voru pólitískir andstæð-
ingar Framsóknarmanna komn-
ir inn í hverja stofu landsins og
farnir að tala við fólkið á
staðnum. Ekki aðeins í kosn-
ingabaráttunni, heldur líka í
allskyns viðræðuþáttum allt
kjörtímabilið. „Það kom í ljós að
þeir voru líka menn,“ sagði
viðmælandi minn, „og þá fór að
losna um þetta fasta og óbifan-
lega framsóknarfylgi".
Vafalaust er mikið til í þessu
og eitt er víst að tilkoma
sjónvarpsins hefur gjörbreytt
hinni pólitísku baráttu í landinu
og gert það að verkum ásamt
breyttum dagblöðum, að skoð-
anamyndunin fer fram á annan
hátt en áður.
Fjölmiðlamir eru
ad breyta stjóm-
málabaráttunni