Morgunblaðið - 21.07.1978, Blaðsíða 15

Morgunblaðið - 21.07.1978, Blaðsíða 15
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. JULÍ 1978 15 Sértu trúuð, þá hættu í hernum Jerúsalem 20. júlí. AP. ÍASRAELSKA þingið samþykkti í dag lög. sem auðvelda trúuðum konum að losna úr herþjónustu. Lögin hafa mætt mikilli andstöðu meðal stjórnarandstöðunnar, sem telur að þau muni leiða af sér fækkun í fsraelsher. Samþykkt laganna er álitin mikill sigur fyrir Begin forsætis- ráðherra, en ekki munaði miklu að þau yrðu felld því atkvæði féllu 54 á móti 45. Hér eftir nægir konum að segja, að þær séu lítt á faraldsfæti á laugardögum helgidegi Gyðinga, og neyti aðeins þess matar, sem lögmálið leyfir, til að losna úr herþjónustu. Séu þær hins vegar fundnar sekar um að beita brögð- um geta þær átt á hættu að vera sektaðar um 3.000 ísraelsk pund, eða jafnvirði 44.200 króna. Ráðgjafi gjafa Carters forseta í heil- brigðis- og lyfjamálum, var í dag veitt leyfi frá störfum um óákveðinn tíma. Ákvörð- unin var tekin eftir að upp komst að Bourne hafði falsað nafn á lyfseðli fyrir mikið notað róandi lyf. Bourne er einn nánasti vinur Carters. Bourne sagði, að hann hefði skrifað lyfseðilinn fyrir aðstoðarstúlku sína, en skrif- að rangt nafn á hann til að vernda hana sjálfa. Lyfið, sem um ræðir, nefn- ist Methaqualone og er mikið notað í Bandaríkjunum. Það er kröftugt róandi lyf, sem meðal annars er í miklu uppáhaldi hjá eityrlyfjaneyt- endum. leystur frá störfum Dr. Peter Bourne, aðalráð- Veöur víða um heim V Amsterdam 16 skýjaó Apena 36 bjartviðri Berltn 18 rigning BrUssel 20 rigning Chicago 29 rigning Frankfurt 19 rigning Genf 21 mistur Helsínki 17 bjartviðri Jóh.b. 19 iéttskýjað Kaupmannah. 17 rigning Lissabon 27 léttskýjað London 19 skýjað Los Angeles 27 bjartviðri Madríd 29 léttskýjað Malaga 28 heiðskírt Miami 30 skýjað Moskva 16 bjartviðri New York 31 bjartviðri Ósló 19 skýjað Palma, Majorca 27 léttskýjað Parts 20 skýjað Reykjavík 14 skýjað Róm 28 léttskýjað Stokkh. 15 rigning Tel Aviv 29 bjartviðri Tokýó 31 léttskýjað Vancouver 24 léttskýjað Vín 21 skýjað Hvað gengur sovézkum stjórn- völdum til með réttarhöldunum og dómunum yfir andófsmönnun- um Anatólí Sjaranskí og Alexand- er Gínzburg? Hvað táknar tíma- setning réttarhaldanna? Er Þeim ætlað að hafa áhrif á gang afvopnunarviðræðna? Eru Þau staðfesting á Því að Stalín gamli sé genginn í endurnýjun lífdag- anna? Er Sovétstjórninni ná- kvæmlega sama um orðstír sinn meö öðrum Þjóðum og hvað er Það í sovózku Þjóðfélagi, sem endurspeglast í atburðum af Þessu tagi og sem fjölmargir höfðu í Ijósi Helsinki-sáttmálans gert sér vonir um aö heyröi fortíðinni til? Þetta eru nokkrar þeirra spurn- inga, sem vakna í framhaldi af réttarhöldunum og dómunum á dögunum, og það er kannski kaldhæöni örlaganna, aö vart er hægt aö hugsa sér magnaöri „andsovézkan áróöur“ en þetta. Réttarhöldin draga upp hryggðar- mynd af þjóöfélagi, sem virðist ekki óttast annað meira en eigin þegna, jafnvel svo mjög aö heim- urinn allur lítur út fyrir að vera um stund léttvægari á metum Sovét- stjórnarinnar en tveir oröhvatir einstaklingar meö tiltölulega fá- mennan hóp stuöningsmanna í kringum sig. Þaö má segja sem svo aö Moskvu-stjórnin láti sér í léttu rúmi liggja mannréttinda- ákvæöi Helsinki-sáttmálans — þaö er þá ekki í fyrsta sinn, sem staöfesting fæst á því, en í þeim sáttmála eru ýmis önnur ákvæöi, bráðnauðsynleg Sovétríkjunum, svo sem um samvinnu á tækni- og efnahagssviöinu. Áframhaldandi samvinna á þessum sviðum er fyrst og fremst Sovétríkjunum í hag og þegar eölilegri hneykslun og andúö lýöræöissinna á réttar- höldunum er sleppt vekja þau ef til vill mesta furöu fyrir þær sakir aö Sovétríkin skuli stofna svo mikil- vægum hagsmunum í hættu. Fullvíst má telja, aö réttarhöldin á dögunum veröi meöal annars til þess aö gefa íhaldsöflum og harðlínumönnum — bæði í austri og vestri — byr undir báöa vængi, aö minnsta kosti í bili. í Sovétríkj- unum á sér nú staö togstreita á æöstu stööum, valdabarátta sem mótast af fyrirsjáanlegum manna- skiptum. Brésnev er oröinn gamall, lúinn og farinn aö heilsu og margir telja ástæöuna fyrir því að hann hefur enn ekki dregiö sig í hlé vera þá aö línurnar í valdataflinu séu enn svo óljósar að keppinautar um hnossiö telji sér henta aö draga málið á langinn enn um sinn. Vert er aö gefa því gaum aö í Sovétrikjunum eru þaö ekki ein- ungis framagjarnir einstaklingar, sem berjast um völdin, heldur greinir leiötoga kommúnista- flokksins á um leiöir í flestum málum, rétt eins og gerist í öörum löndum. Annars vegar eru íhalds- öflin, sem láta stjórnast af tor- tryggni og hræöslu við breytingar og utanaökomandi áhrif, og hafa meðal annars staðið mjög gegn hvers konar samningum um slök- un í samskiptum austurs og vesturs. Hins vegar eru hófsamari menn og hyggnari, sem gera sér grein fyrir því aö breytinga er þörf og aö einn liðurinn i efnahagslegri þróun er aukiö svigrúm í þjóöfé- laginu, hvort sem er til oröa eöa athafna. /Etla má að slíkir menn geri sér grein fyrir því aö kúgun, ofsóknir og gerræöi muni ekki binda enda á andóf gegn stjórn- inni, heldur sé þaö eölilegt og óhjákvæmilegt andsvar gegn kerfi, sem er staönaö og stirt og í sáralitlum tengslum viö mannlegar þarfir og mannlega skynsemi. Þegar tilli! er tekið til togstreit- unnar milli þessara afla í Sovétríkj- unum, ekki sízt meö tilliti til óhjákvæmilegra mannaskipta áöur en langt um líöur, er ein skýringin á því að Kreml hefur svo mjög hert tökin á andófsmönnum í landinu sú, að réttarhöldin yfir Sjaranskí og Ginzburg hafi þótt pólitísk nauðsyn í því skyni aö friöa íhaldsöflin innan Kommúnista- flokksins, — árétting á því að slökun og aukin samskipti viö lýöræöisríki þýöi ekki endanlega uppgjöf og fráhvarf frá fyrri stefnu. Hvort er árang- ursríkara — leynimakk eða „opin diplómatía“? ( samskiptum ríkja er það eins og á öörum stjórnmálasviöum megintilgangur að ná settum markmiöum. Því er eölilegt að nú sé spurt hvort stefna Kissingers, fyrrverandi utanríkisráðherra Bandaríkjanna, sem yfirleitt vann störf sín í kyrrþey, eða stefna Carters, sem staöiö hefur viö loforö um „opna diplómatíu í stað leynimakks“ frá því í kosningabar- áttunni, hafi skilaö meiri árangri. Carter hefur ekki tekizt að koma á nýjum SALT-samningi um tak- mörkun á framleiðslu gereyöingar- vopna. Sá samningur, sem nú er stefnt aö, á að koma í staö samnings, sem gerður var áriö 1972, en var útrunninn fyrir ári. Bæöi Sovétmönnum og Banda- ríkjamönnum er mjög annt um að ná nýju samkomulagi, eins og kannski sést bezt á því, aö þrátt fyrir réttarhöldin yfir Sjaranskí og Ginzburg, hittust utanríkisráðherr- ar ríkjanna viö samningaboröiö í Genf. Carter hefur af mörgum verið gagnrýndur fyrir aö aflýsa ekki fundinum í Genf eða fresta honum í mótmælaskyni við réttar- höldin, en meö því aö taka þann kost heföi forsetinn gengiö í berhöggi viö margyfirlýsta stefnu sína um að hvika hvorki frá settum markmiðum í mannréttindamálum né afvopnunarmálum, en gæta þess um leið að halda þeim aöskildum svo sem kostur væri. Andrúmsloftið í Genf var kuldalegt eins og vænta mátti, en Vance og Gromyko afstýröu því sem þeir ætluðu sér, að alvarleg hindrun kæmi í veg fyrir frekari fundarhöld. Hvaö viðkemur stefnunni í mannréttindamálum með sérstöku tilliti til Sovétríkjanna verður ekki séð að stefna Carters hafi skilaö tilætluöum árangri hingað til. Þvert á móti er þaö staöreynd að á síöustu misserum hafa stjórnvöld þar hert mjög tökin á andófsmönn- um. Allt frá því í haust sem leiö má segja að sovézkir andófsmenn hafi ekki fengiö stundlegan friö fyrir KGB og öörum útsendurum stjórn- arinnar. Taliö er að um þessar mundir sitji háifur þriöji tugur félaga í Helsinki-hópnum svo- nefnda undir lás og slá í Sovétríkj- unum, margir hafa veriö reknir í útlegö og aðrir leiddir fyrir rétt, sakaöir um „and-sovézku“ af ýmsu tagi. Þekktir Sovétborgarar er- lendis hafa heldur ekki fariö varhluta af þessum ráöstöfunum stjórnarinnar og er þess skemmzt aö minnast er sellósnillingurinn Rostroþovitsj og Grígorenko, fyrr- um hershöföingi, voru sviptir ríkisborgararéttindum í marz s.l. Sömu afgreiöslu fékk listmálarinn Oskar Rabín í síöasta mánuði. Hámarki náöi þetta ráöslag svo meö réttarhöldum og dómum nýlega, fyrst yfir Júrí Orlov í maí og nú Anatóli Sjaranskí og Alexander Ginzburg. Enn ein réttarhöldin eru í uppsiglingu og má búast viö aö þau valdi ekki síöur ólgu en þau sem þegar hafa farið fram. Sak- Réttar- höldiní Sovét og stefna Carters íntan- ríkis- málnm borningur er ungur maöur, Alex- ander Podrabínek, sem ýmsum er kunnur fyrir gagnastöfnun sína um ástand í sovézkum geösjúkrahús- um sem misnotuö eru í pólitískum tilgangi. Þegar litið er á þessa þróun er ekki hægt aö sjá aö eindreginn og opinber stuðningur viö andófs- menn í Sovétríkjunum hafi orðið til þess aö létta þeim róöurinn gegn haröstjórninni, heldur þvert á móti. Um leið veröur samanburöur Kissinger hagstæöur, sem meðal annars átti mikinn þátt í því fyrir nokkrum árum fór Sovétstjórnin aö leyfa brottflutning Gyðinga í stórúm stíl. Kissinger kom þessu ekki til leiðar meö opinberum yfirlýsingum og brambolti, heldur meö því að fara með löndum og stunda hljóðláta „diplómatíu“. Hverjir eru „sovézkir andófsmenn“? Þaö væri synd' að segja að útópíudraumurinn um stéttlaust þjóðfélag hafi rætzt í Sovétríkjun- um. Þar er stéttaskipting trúlega meiri en víöast annars staðar, og þessarar stéttaskiptingar gætir ekki síður meðal andófsmanna en á öðrum sviðum þjóðlífsins. At- kvæöamestu andófsmenn í Sovét- „ ríkjunum eru upp til hópa há- menntað fólk, sem er á allt ööru menningarstigi en bændur og verkamenn þar í landi, og helztu kröfur þeirra beinast að auknu tjáningarfrelsi og leiðréttingu á málefnum minnihlutahópa og þjóöarbrota. Tala virkra andófsmanna liggur ekki fyrir, enda er hún breytileg, en ekki alls fyrir löngu lét Nóbelsverö- launahafinn og andófsmaðurinn Andrei Sakarov þau orö falla aö af um þaö bil 1.7 milljónum manna, sem vistaöir væru í Gulag-búðum víðsvegar um Sovétríkin, mætti gera ráö fyrir aö þólitískir fangar væru um 10 þúsund. Af ýmsu má ráöa aö virkir andófsmenn í Sovétríkjunum um þessar mundir séu vart nema nokkur hundruð, og vestrænir fréttamenn í landinu eru yfirleitt á einu máli um aö fráleitt sé að hér sé um að ræða almenna og útbreidda hreyfingu meöal þjóöarinnar. Fyrir nokkrum mánuðum bar þaö til tíðinda, aö tilraun var gerð til aö stofna frjálst verkalýösfélag í Sovétríkjunum, og töldu ýmsir þaö merki um að andófshreyfingin gegn kommúnistastjórninni væri aö auka áhrif sín í þjóöfélaginu og smita út frá sér. Sú tilgáta reyndist ekki rétt. Verkalýðsfélaginu varö ekki langra lífdaga auðið. Þaö fékk engan stuöning frá þaulreyndum og skipulögöum andófshreyfingum menntamanna, og áður en langt um leiö voru forvígismenn félags- ins ýmist komnir í fangelsi eöa á geðveikrahæli. Þýöing Helsinkisáttmálans Um leið og réttarhöld og pólitískar dómsuppkvaöningar af því tagi, sem nú eiga sér stað í Sovétríkjun- um, hljóta aö kalla á víötæk mótmæli og fordæmingu, er eöli- legt að Helsinki-sáttmálinn og tilraunir til slökunar í sambúö austurs og vesturs séu sett undir smásjá. Hefur raunverulegur árangur orðiö á þessu sviði eða er nýtt kalt stríð í uppsiglingu? Ekki er raunsætt að gera ráð fyrir því aö sáttmáli 35 ríkja, sem hvert um sig á sér sögulega hefð og menningu, heföi þegar í stað í för með sér gjörbreytingu og sam- ræmingu á hugsunarhætti heillar heimsálfu. Mannréttindabrot og mismunandi túlkun á ákvæðum sáttmálans sem undirritaður var í Helsinki fyrir þremur árum er ekki aðeins til marks um óoröheldni og virðingarleysi Sovétríkjanna fyrir geröum samningum, heldur einnig Ijóst dæmi um ólíkan hugsunarhátt og skilningsskort milli þjóöa sem eiga sér rætur í ólíkri menningu og búa við mismunandi stjórnarhætti og hugmyndakerfi. Þegar til fram- tíöarinnar er litiö verður aö teljast aö barátta fyrir lýöræði og mann- réttindum sé vænlegust til árang- urs með því að halda áfram tilraunum til samvinnu og skilnings milli þjóöa, og þótt réttarhöldin yfir Sjaranskí og Ginzburg séu áfall og alvarlegt bakslag, hljóta nýlegar fréttir, sem raktar eru beint til Cyrus Vance, utanríkisráöherra Bandaríkjanna, að vekja vissa bjartsýni. Sovétstjórnin hafnaöi rétt eftir réttarhöldin tilboði Bandaríkjastjórnar um aö sleppa úr haldi tveimur Sovétmönnum, sem handteknir hafa verið fyrir njósnir í Bandaríkjunum, í skiptum fyrir þá Sjaranskí og Ginzburg. Á sama hátt láta Kremlverjar nú ólíkindalega í sambandi viö afvopnunarmál. Þrátt fyrir þessa tilburöi er Vance nú sagöur vongróöur um aö þegar um hægist og ólgu tekur aö lægja vegna réttarhaldanna veröi unnt aö semja um þessi fangaskipti og taka á ný upp viöræöur um afvopnun í fullri alvöru. — Á.R.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.