Morgunblaðið - 21.07.1978, Blaðsíða 15
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. JULÍ 1978 15
Sértu trúuð,
þá hættu
í hernum
Jerúsalem 20. júlí. AP.
ÍASRAELSKA þingið samþykkti
í dag lög. sem auðvelda trúuðum
konum að losna úr herþjónustu.
Lögin hafa mætt mikilli andstöðu
meðal stjórnarandstöðunnar, sem
telur að þau muni leiða af sér
fækkun í fsraelsher.
Samþykkt laganna er álitin
mikill sigur fyrir Begin forsætis-
ráðherra, en ekki munaði miklu að
þau yrðu felld því atkvæði féllu 54
á móti 45.
Hér eftir nægir konum að segja,
að þær séu lítt á faraldsfæti á
laugardögum helgidegi Gyðinga,
og neyti aðeins þess matar, sem
lögmálið leyfir, til að losna úr
herþjónustu. Séu þær hins vegar
fundnar sekar um að beita brögð-
um geta þær átt á hættu að vera
sektaðar um 3.000 ísraelsk pund,
eða jafnvirði 44.200 króna.
Ráðgjafi
gjafa Carters forseta í heil-
brigðis- og lyfjamálum, var í
dag veitt leyfi frá störfum
um óákveðinn tíma. Ákvörð-
unin var tekin eftir að upp
komst að Bourne hafði falsað
nafn á lyfseðli fyrir mikið
notað róandi lyf. Bourne er
einn nánasti vinur Carters.
Bourne sagði, að hann
hefði skrifað lyfseðilinn fyrir
aðstoðarstúlku sína, en skrif-
að rangt nafn á hann til að
vernda hana sjálfa.
Lyfið, sem um ræðir, nefn-
ist Methaqualone og er mikið
notað í Bandaríkjunum. Það
er kröftugt róandi lyf, sem
meðal annars er í miklu
uppáhaldi hjá eityrlyfjaneyt-
endum.
leystur frá
störfum
Dr. Peter Bourne, aðalráð-
Veöur
víða um heim
V
Amsterdam 16 skýjaó
Apena 36 bjartviðri
Berltn 18 rigning
BrUssel 20 rigning
Chicago 29 rigning
Frankfurt 19 rigning
Genf 21 mistur
Helsínki 17 bjartviðri
Jóh.b. 19 iéttskýjað
Kaupmannah. 17 rigning
Lissabon 27 léttskýjað
London 19 skýjað
Los Angeles 27 bjartviðri
Madríd 29 léttskýjað
Malaga 28 heiðskírt
Miami 30 skýjað
Moskva 16 bjartviðri
New York 31 bjartviðri
Ósló 19 skýjað
Palma,
Majorca 27 léttskýjað
Parts 20 skýjað
Reykjavík 14 skýjað
Róm 28 léttskýjað
Stokkh. 15 rigning
Tel Aviv 29 bjartviðri
Tokýó 31 léttskýjað
Vancouver 24 léttskýjað
Vín 21 skýjað
Hvað gengur sovézkum stjórn-
völdum til með réttarhöldunum
og dómunum yfir andófsmönnun-
um Anatólí Sjaranskí og Alexand-
er Gínzburg? Hvað táknar tíma-
setning réttarhaldanna? Er Þeim
ætlað að hafa áhrif á gang
afvopnunarviðræðna? Eru Þau
staðfesting á Því að Stalín gamli
sé genginn í endurnýjun lífdag-
anna? Er Sovétstjórninni ná-
kvæmlega sama um orðstír sinn
meö öðrum Þjóðum og hvað er
Það í sovózku Þjóðfélagi, sem
endurspeglast í atburðum af
Þessu tagi og sem fjölmargir
höfðu í Ijósi Helsinki-sáttmálans
gert sér vonir um aö heyröi
fortíðinni til?
Þetta eru nokkrar þeirra spurn-
inga, sem vakna í framhaldi af
réttarhöldunum og dómunum á
dögunum, og það er kannski
kaldhæöni örlaganna, aö vart er
hægt aö hugsa sér magnaöri
„andsovézkan áróöur“ en þetta.
Réttarhöldin draga upp hryggðar-
mynd af þjóöfélagi, sem virðist
ekki óttast annað meira en eigin
þegna, jafnvel svo mjög aö heim-
urinn allur lítur út fyrir að vera um
stund léttvægari á metum Sovét-
stjórnarinnar en tveir oröhvatir
einstaklingar meö tiltölulega fá-
mennan hóp stuöningsmanna í
kringum sig. Þaö má segja sem
svo aö Moskvu-stjórnin láti sér í
léttu rúmi liggja mannréttinda-
ákvæöi Helsinki-sáttmálans —
þaö er þá ekki í fyrsta sinn, sem
staöfesting fæst á því, en í þeim
sáttmála eru ýmis önnur ákvæöi,
bráðnauðsynleg Sovétríkjunum,
svo sem um samvinnu á tækni- og
efnahagssviöinu. Áframhaldandi
samvinna á þessum sviðum er
fyrst og fremst Sovétríkjunum í
hag og þegar eölilegri hneykslun
og andúö lýöræöissinna á réttar-
höldunum er sleppt vekja þau ef til
vill mesta furöu fyrir þær sakir aö
Sovétríkin skuli stofna svo mikil-
vægum hagsmunum í hættu.
Fullvíst má telja, aö réttarhöldin
á dögunum veröi meöal annars til
þess aö gefa íhaldsöflum og
harðlínumönnum — bæði í austri
og vestri — byr undir báöa vængi,
aö minnsta kosti í bili. í Sovétríkj-
unum á sér nú staö togstreita á
æöstu stööum, valdabarátta sem
mótast af fyrirsjáanlegum manna-
skiptum. Brésnev er oröinn gamall,
lúinn og farinn aö heilsu og margir
telja ástæöuna fyrir því að hann
hefur enn ekki dregiö sig í hlé vera
þá aö línurnar í valdataflinu séu
enn svo óljósar að keppinautar um
hnossiö telji sér henta aö draga
málið á langinn enn um sinn. Vert
er aö gefa því gaum aö í
Sovétrikjunum eru þaö ekki ein-
ungis framagjarnir einstaklingar,
sem berjast um völdin, heldur
greinir leiötoga kommúnista-
flokksins á um leiöir í flestum
málum, rétt eins og gerist í öörum
löndum. Annars vegar eru íhalds-
öflin, sem láta stjórnast af tor-
tryggni og hræöslu við breytingar
og utanaökomandi áhrif, og hafa
meðal annars staðið mjög gegn
hvers konar samningum um slök-
un í samskiptum austurs og
vesturs. Hins vegar eru hófsamari
menn og hyggnari, sem gera sér
grein fyrir því aö breytinga er þörf
og aö einn liðurinn i efnahagslegri
þróun er aukiö svigrúm í þjóöfé-
laginu, hvort sem er til oröa eöa
athafna. /Etla má að slíkir menn
geri sér grein fyrir því aö kúgun,
ofsóknir og gerræöi muni ekki
binda enda á andóf gegn stjórn-
inni, heldur sé þaö eölilegt og
óhjákvæmilegt andsvar gegn kerfi,
sem er staönaö og stirt og í
sáralitlum tengslum viö mannlegar
þarfir og mannlega skynsemi.
Þegar tilli! er tekið til togstreit-
unnar milli þessara afla í Sovétríkj-
unum, ekki sízt meö tilliti til
óhjákvæmilegra mannaskipta áöur
en langt um líöur, er ein skýringin
á því að Kreml hefur svo mjög hert
tökin á andófsmönnum í landinu
sú, að réttarhöldin yfir Sjaranskí
og Ginzburg hafi þótt pólitísk
nauðsyn í því skyni aö friöa
íhaldsöflin innan Kommúnista-
flokksins, — árétting á því að
slökun og aukin samskipti viö
lýöræöisríki þýöi ekki endanlega
uppgjöf og fráhvarf frá fyrri stefnu.
Hvort er árang-
ursríkara —
leynimakk eða
„opin diplómatía“?
( samskiptum ríkja er það eins
og á öörum stjórnmálasviöum
megintilgangur að ná settum
markmiöum. Því er eölilegt að nú
sé spurt hvort stefna Kissingers,
fyrrverandi utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, sem yfirleitt vann
störf sín í kyrrþey, eða stefna
Carters, sem staöiö hefur viö
loforö um „opna diplómatíu í stað
leynimakks“ frá því í kosningabar-
áttunni, hafi skilaö meiri árangri.
Carter hefur ekki tekizt að koma
á nýjum SALT-samningi um tak-
mörkun á framleiðslu gereyöingar-
vopna. Sá samningur, sem nú er
stefnt aö, á að koma í staö
samnings, sem gerður var áriö
1972, en var útrunninn fyrir ári.
Bæöi Sovétmönnum og Banda-
ríkjamönnum er mjög annt um að
ná nýju samkomulagi, eins og
kannski sést bezt á því, aö þrátt
fyrir réttarhöldin yfir Sjaranskí og
Ginzburg, hittust utanríkisráðherr-
ar ríkjanna viö samningaboröiö í
Genf. Carter hefur af mörgum
verið gagnrýndur fyrir aö aflýsa
ekki fundinum í Genf eða fresta
honum í mótmælaskyni við réttar-
höldin, en meö því aö taka þann
kost heföi forsetinn gengiö í
berhöggi viö margyfirlýsta stefnu
sína um að hvika hvorki frá settum
markmiðum í mannréttindamálum
né afvopnunarmálum, en gæta
þess um leið að halda þeim
aöskildum svo sem kostur væri.
Andrúmsloftið í Genf var kuldalegt
eins og vænta mátti, en Vance og
Gromyko afstýröu því sem þeir
ætluðu sér, að alvarleg hindrun
kæmi í veg fyrir frekari fundarhöld.
Hvaö viðkemur stefnunni í
mannréttindamálum með sérstöku
tilliti til Sovétríkjanna verður ekki
séð að stefna Carters hafi skilaö
tilætluöum árangri hingað til. Þvert
á móti er þaö staöreynd að á
síöustu misserum hafa stjórnvöld
þar hert mjög tökin á andófsmönn-
um. Allt frá því í haust sem leiö má
segja að sovézkir andófsmenn hafi
ekki fengiö stundlegan friö fyrir
KGB og öörum útsendurum stjórn-
arinnar. Taliö er að um þessar
mundir sitji háifur þriöji tugur
félaga í Helsinki-hópnum svo-
nefnda undir lás og slá í Sovétríkj-
unum, margir hafa veriö reknir í
útlegö og aðrir leiddir fyrir rétt,
sakaöir um „and-sovézku“ af ýmsu
tagi. Þekktir Sovétborgarar er-
lendis hafa heldur ekki fariö
varhluta af þessum ráöstöfunum
stjórnarinnar og er þess skemmzt
aö minnast er sellósnillingurinn
Rostroþovitsj og Grígorenko, fyrr-
um hershöföingi, voru sviptir
ríkisborgararéttindum í marz s.l.
Sömu afgreiöslu fékk listmálarinn
Oskar Rabín í síöasta mánuði.
Hámarki náöi þetta ráöslag svo
meö réttarhöldum og dómum
nýlega, fyrst yfir Júrí Orlov í maí og
nú Anatóli Sjaranskí og Alexander
Ginzburg. Enn ein réttarhöldin eru
í uppsiglingu og má búast viö aö
þau valdi ekki síöur ólgu en þau
sem þegar hafa farið fram. Sak-
Réttar-
höldiní
Sovét
og
stefna
Carters
íntan-
ríkis-
málnm
borningur er ungur maöur, Alex-
ander Podrabínek, sem ýmsum er
kunnur fyrir gagnastöfnun sína um
ástand í sovézkum geösjúkrahús-
um sem misnotuö eru í pólitískum
tilgangi.
Þegar litið er á þessa þróun er
ekki hægt aö sjá aö eindreginn og
opinber stuðningur viö andófs-
menn í Sovétríkjunum hafi orðið til
þess aö létta þeim róöurinn gegn
haröstjórninni, heldur þvert á móti.
Um leið veröur samanburöur
Kissinger hagstæöur, sem meðal
annars átti mikinn þátt í því fyrir
nokkrum árum fór Sovétstjórnin
aö leyfa brottflutning Gyðinga í
stórúm stíl. Kissinger kom þessu
ekki til leiðar meö opinberum
yfirlýsingum og brambolti, heldur
meö því að fara með löndum og
stunda hljóðláta „diplómatíu“.
Hverjir eru
„sovézkir
andófsmenn“?
Þaö væri synd' að segja að
útópíudraumurinn um stéttlaust
þjóðfélag hafi rætzt í Sovétríkjun-
um. Þar er stéttaskipting trúlega
meiri en víöast annars staðar, og
þessarar stéttaskiptingar gætir
ekki síður meðal andófsmanna en
á öðrum sviðum þjóðlífsins. At-
kvæöamestu andófsmenn í Sovét- „
ríkjunum eru upp til hópa há-
menntað fólk, sem er á allt ööru
menningarstigi en bændur og
verkamenn þar í landi, og helztu
kröfur þeirra beinast að auknu
tjáningarfrelsi og leiðréttingu á
málefnum minnihlutahópa og
þjóöarbrota.
Tala virkra andófsmanna liggur
ekki fyrir, enda er hún breytileg, en
ekki alls fyrir löngu lét Nóbelsverö-
launahafinn og andófsmaðurinn
Andrei Sakarov þau orö falla aö af
um þaö bil 1.7 milljónum manna,
sem vistaöir væru í Gulag-búðum
víðsvegar um Sovétríkin, mætti
gera ráö fyrir aö þólitískir fangar
væru um 10 þúsund. Af ýmsu má
ráöa aö virkir andófsmenn í
Sovétríkjunum um þessar mundir
séu vart nema nokkur hundruð, og
vestrænir fréttamenn í landinu eru
yfirleitt á einu máli um aö fráleitt
sé að hér sé um að ræða almenna
og útbreidda hreyfingu meöal
þjóöarinnar.
Fyrir nokkrum mánuðum bar
þaö til tíðinda, aö tilraun var gerð
til aö stofna frjálst verkalýösfélag
í Sovétríkjunum, og töldu ýmsir
þaö merki um að andófshreyfingin
gegn kommúnistastjórninni væri
aö auka áhrif sín í þjóöfélaginu og
smita út frá sér. Sú tilgáta reyndist
ekki rétt. Verkalýðsfélaginu varö
ekki langra lífdaga auðið. Þaö fékk
engan stuöning frá þaulreyndum
og skipulögöum andófshreyfingum
menntamanna, og áður en langt
um leiö voru forvígismenn félags-
ins ýmist komnir í fangelsi eöa á
geðveikrahæli.
Þýöing
Helsinkisáttmálans
Um leið og réttarhöld og pólitískar
dómsuppkvaöningar af því tagi,
sem nú eiga sér stað í Sovétríkjun-
um, hljóta aö kalla á víötæk
mótmæli og fordæmingu, er eöli-
legt að Helsinki-sáttmálinn og
tilraunir til slökunar í sambúö
austurs og vesturs séu sett undir
smásjá. Hefur raunverulegur
árangur orðiö á þessu sviði eða er
nýtt kalt stríð í uppsiglingu? Ekki
er raunsætt að gera ráð fyrir því
aö sáttmáli 35 ríkja, sem hvert um
sig á sér sögulega hefð og
menningu, heföi þegar í stað í för
með sér gjörbreytingu og sam-
ræmingu á hugsunarhætti heillar
heimsálfu. Mannréttindabrot og
mismunandi túlkun á ákvæðum
sáttmálans sem undirritaður var í
Helsinki fyrir þremur árum er ekki
aðeins til marks um óoröheldni og
virðingarleysi Sovétríkjanna fyrir
geröum samningum, heldur einnig
Ijóst dæmi um ólíkan hugsunarhátt
og skilningsskort milli þjóöa sem
eiga sér rætur í ólíkri menningu og
búa við mismunandi stjórnarhætti
og hugmyndakerfi. Þegar til fram-
tíöarinnar er litiö verður aö teljast
aö barátta fyrir lýöræði og mann-
réttindum sé vænlegust til árang-
urs með því að halda áfram
tilraunum til samvinnu og skilnings
milli þjóöa, og þótt réttarhöldin yfir
Sjaranskí og Ginzburg séu áfall og
alvarlegt bakslag, hljóta nýlegar
fréttir, sem raktar eru beint til
Cyrus Vance, utanríkisráöherra
Bandaríkjanna, að vekja vissa
bjartsýni. Sovétstjórnin hafnaöi
rétt eftir réttarhöldin tilboði
Bandaríkjastjórnar um aö sleppa
úr haldi tveimur Sovétmönnum,
sem handteknir hafa verið fyrir
njósnir í Bandaríkjunum, í skiptum
fyrir þá Sjaranskí og Ginzburg. Á
sama hátt láta Kremlverjar nú
ólíkindalega í sambandi viö
afvopnunarmál. Þrátt fyrir þessa
tilburöi er Vance nú sagöur
vongróöur um aö þegar um hægist
og ólgu tekur aö lægja vegna
réttarhaldanna veröi unnt aö
semja um þessi fangaskipti og
taka á ný upp viöræöur um
afvopnun í fullri alvöru.
— Á.R.