Morgunblaðið - 30.07.1978, Blaðsíða 21
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. JÚLÍ 1978
21
„Éghef alltaf leitað
uppi tilfinninguna”
Jón Ásgeirsson tón-
skáld semur ballett-
tónlist út frá þjóð-
sögunni um Gilitrutt
„Ég _er að semja ballett,“ sagði
Jón Ásgeirsson tónskáld og
sópaði blaðamanninum inn í
stofu. Hann bætti því við að
sjálfur kynni hann ekki að dansa,
atvinnumaður í faginu hefði
kveðið upp dóm um það fyrir
löngu, en hann hefði hins vegar
alveg óstjórnlega gaman af öllum
rytmatískum hreyfingum. „Ég
hef því meiri áhuga á slíku sem
ég á erfiðara með að gera það
sjálfur, hvort sem er leikfimi eða
ballett,“ sagði hann. Hann kallaði
það stundvísi í hreyfingum.
Fólk sem hlustar á
vélarhljóð bflanna vill
mótoríska músík
Það var þjóðsagan um Gilitrutt,
sem varð kveikjan að þessum
ballett. „Þetta er mjög gömul
hugmynd," sagði Jón. „Upphaflega
hafði ég bara hugsað mér að segja
söguna. En smám saman þróaðist
þetta út í togstreitu milli tveggja
afla. Þar er sveitamaðurinn nokk-
urs konar málsvari fyrir þessa
upphaflegu náttúrudýrkun og þar
sem áður var tröllkonan er nú
fulltrúi hins spillta glæsiheims,
firringarinnar, sem býður upp á
alls kyns glys nútímans. Togstreit-
an á sér svo stað í stúlkunni. — Ég
er búinn með svona upp undir
fjórða hluta af ballettinum.
Ég nota popmúsik sem einkenni
fyrir firringuna. Þessi firring
kemur til dæmis fram í því þegar
við erum hrifnir af bílum, glæpum,
stöndum höggdofa gagnvart þess-
um óhemjustóru byggingum, sem
svo enginn vill búa í vegna þess
hvað þær eru ómanneskjulega
stórar. Og þetta fólk, sem hlustar
á vélarhljóðið í bílnum sínum og
hrífst af því, það vill mótoríska
músík, til dæmis í líkingu við
Bach.“ Hann rauk að flyglinum og
þrumaði Bach yfir stofuna, settist
svo aftur. — Ég geng oft framhjá
Sjómannaskólanum og virði fyrir
mér unga véltæknimenn, sem þar
er'u að kraftprófa bílana sína. Það
er áberandi, hvað þeir bera litla
virðingu fyrir umhverfi sínu og
brjótast yfir hæðir og hóla. Það er
slík kraftdýrkun, sem fær útrás í
þessum hrikalegu sterku rytmum."
Áttu þá við, að þetta sé t.d.
einnig skýring á diskóbylgjunni
umtöluðu?
„Einmitt. Diskómúsíkin er bara
rökrétt afleiðing af hinu
mótoríska umhverfi okkar. Hún er
ekki orðin til fyrir einhverja
tónlistarlega þróun. Enda er
tónlistarneyzla ekki háð einhverj-
um listrænum lögmálum."
Eiga að byggja upp
íslenzka popmúsík
Ballettinn um Gilitrutt er ekki
fyrsta dæmið um það, að Jón
Ásgeirsson byggi tónverk á þjóð-
legum þáttum. Blm. spurði Jón út
í þennan áhuga á þjóðlegri menn-
ingu.
„Mér finnst ég finna í þessum
gömlu hlutum marga óunna þætti,
sem eiga mikið erindi til nútím-
ans,“ sagði hann. „Ég hef sótt
margt í gamla íslenzka arfleifð,
bæði þegar ég var að útsetja gömul
þjóðlög í gamla daga og eins á
síðari árum. Ég hef verið skamm-
aður fyrir það að vera svona
„gamaldags", en sömu mönnum og
setja þá gagnrýni fram, finnst svo
ekkert athugavert við að leita í
gamlar erlendar sagnir. Eins
finnst mér dálítið einkennilegt, að
margir þeir sem gagnrýndu mig
fyrir 25 árum fyrir að vera að
útsetja þessi gömlu þjóðlög eru nú
að gera nákvæmlega það sama.
Ég hef sagt við suma þessa
stráka sem eru að leika popmúsík,
að þeir eigi ekki að vera að stæla
erlend pop, heldur eigi þeir að
byggja á íslenzkum grunni og leika
íslenzka popmúsík. Hið aðflutta
verður aídrei annað en dauf
stæling. Og ég fagna því mjög, ef
strákarnir eru farnir að fást við
íslenzk þjóðlög. Sumir eru að tala
um að þetta sé alveg óskaplegt,
hvernig farið sé með þessi lög. Þar
er ég alveg ósammála. Þetta eru
dægurlög alþýðunnar á íslandi frá
fornri tíð, og ef það á að fara að
gera þau að einhverju fínu sporti
fyrir menntaða tónlistarmenn, þá
er það rangt. Þess vegna mættu
allar hljómsveitir á íslandi fara að
leika íslenzk þjóðlög. Auðvitað
falla útsetningar þessara pop-
stráka ekki alltaf að mínum
smekk, en það er annað mál, mínar
útsetningar eru ekkert réttari en
þeirra. Þetta skilja menn ekki.“
Trúi á tilfinninguna
en ekki vitsmunina
Loks bað blm. Jón að lýsa því
hvaða taugar það væru einkum í
honum sem rækju hann áfram við
tónsmíðarnar, hvort hér væru
meira að verki fínlegri tilfinningar
eða þörf fyrir að byggja upp,
skapa.
„Að búa til lag og að búa til
tónverk eru tveir ólíkir hlutir,
andstæður á sama meiði," sagði
Jón. „Það er enginn vandi að búa
til lag, hver sá sem getur raulað
getur búið til lag, og þetta er að
stofni til sama og það, að allir geta
sagt skoðun sína í orðum. Það er
hins vegar gífurlegur munur ef
menn ætla að skrifa skáldsögu,
svipaður og á lagi og tónverki.
Þetta byggist á því, að tónlist er
í eðli sínu einföld. Þegar fólk talar
*
Hef því meiri áhuga á rytmatísk-
um hreyfingum sem ég á erfiðara
með að gera þær sjálfur.
Mynd. Kristinn.
myndar það flóknar hljóðmyndan-
ir og með vaxandi þroska fá þessi
hljóð ákveðna merkingu. í tónlist
fá hliðstæð hljóð ekki ákveðna
merkingu heldur ákveðin mynd-
form sem við köllum lög. Þannig
að þegar maður syngur lag upp úr
sér er það það sama og þegar
maður er að segja sína skoðun eða
yrkja ferskeytlu. Þetta er alþýð-
legt leikfang. Tónsmíði er allt
annar hlutur. Til að geta spilað lag
upp úr sjálfum þér þarftu 2—3
daga æfingu. En til að geta spilað
Chopin þarftu 20 ára nám. Þennan
mun skilja menn ekki.
Ég hef alltaf leitað uppi tilfinn-
inguna. Ég trúi á hana en ekki
vitsmunina, hún er sannari niður-
staða en allir vitsmunir og þekk-
ing. Þú getur haft afskaplega
mikla þekkingu, en siðgæði þitt og
tilfinning fyrir því sem er satt og
rétt um leið mjög lítils virði. Þetta
er einmitt að verða einkennandi
fyrir nútímann, að menn sem hafa
aflað sér ákveðinnar tækniþekk-
ingar vilja aka á samfélagið með
jarðýtum. Þekkingin er þannig
farin að segja mönnum fyrir
verkum. Þá verða hlutir eins og
fjármál eða pólitísk hugsun mark-
mið í sjálfu sér. En þar sem
þekkingin er ofin saman við
tilfinninguna, getur hún orðið til
blessunar. Og þess vegna trúi ég á
tilfinninguna, að hún er sannari og
áreiðanlegri en þekkingin."
HH.
á að taka þeim. Það myndast ekki
svona umræður um tónlist eða
ljóðlist.
List er fyrir mér tilfinning. Og
tilfinningu verður ekki lýst með
orðum. Ef þú hefur séð mynd á
sýningu og hrifizt af henni geturðu
komið vissum upplýsingum um
þessa mynd áleiðis, en það er ekki
nokkur leið að selflytja þannig
áhrifin sem hún hefur á þig. Það
er einmitt til ein saga af Picasso,
sem lýsir þessu vel. Hann fór þá
á eina fyrstu abstraktsýninguna í
París með vini sínum, og þessi
vinur fussaði og sveiaði yfir
Verkunum. En Picasso á að hafa
þagað allan tímann. Svo þegar þeir
voru úti á tröppunum, segir hann
við vininn: „Hlustaðu á söng
fuglanna, það er komið vor.“ Hinn
greip um hjarlað og sagöi: „Já, þaö
er dásamlegt." Picasso spurði þá:
„Skilurðu hvað þeir eru að segja?"
Hinn varð forviða og sagði „Nei“.
Þá sagði Picasso honum, að með
slíku hugarfari ætti hann alltaf að
nálgast myndlist, láta tilfinning-
una af henni hrífa sig.
Það er orðin sígild spurning hjá
íslenzkum blaðamönnum að spyrja
listamanninn: „I hvaða isma telur
þú þig vera?“ Og þá átti lista-
maðurinn að svara: að hann væri
í kúbisma, súrrealisma eða öðru
slíku, svo hægt væri að marka
honum bás. Ég held nú að fyrir
bragðið hafi margir átt erfitt með
að losna úr ákveðnum aðferðum.
— Sjálfur var ég síðast spurður á
þennan veg 1975, en sem betur fer
Hér má sjá gott dæmi um vinnubrögð Gunnars. Hann hefur aðeins
málverkið.
er það löpgu búin saga. Það ríkir
allt annað hugarfar í dag, meira
frelsi; allt á rétt á sér ef það er
bara nógu vel gert. Það hefur ekki
verið svona mikið frjálsræði í
listum hér síðan ég byrjaði að
mála.“
— En hvað með setninguna
„Þetta er ekki list?“
„Það er ekki gott að fylgjast með
því, en ég held að nú segi fólk
frekar:
„Ég skil þetta ekki“. Það er
búið að rugla fólki svo mikið 1
ríminu, að margir halda að það
sem þeir skilja ekki, sé einmitt
list.
Þrátt fyrir alla umræðu sem
notað fæturna af ljósmyndinni í
Myndi Emilía
maður getur leyft sér um mynd-
list,“ hélt Gunnar Örn áfram,
„dugir hún ekkert þegar maður
stendur frammi fyrir snjóhvítu
léreftinu.
Þá hjálpa þér engin orð,
og það getur komið yfir þig viss
einmanakennd, eins og maður sé
einn í heiminum."
Það sem var
ánægja er ástríða
— En hvað með þessa náttúru í
kringum þig hér á Korpúlfsstöð-
um?
„Það er rétt, að ég nota hana
lítið sem fyrirmynd. En náttúran
á mjög sterk ítök í okkur öllum hér
á landi. Maður hefur veitt því
sérstaka athygli þegar íslenzk
verk eru sýnd með erlendum, að
það er eins og náttúran laumist
alltaf inn í íslenzku myndirnar,
litameðferðin verður öðruvísi. Eitt
gleggsta dæmið um þetta sem ég
man er þegar ég sá myndir eftir
Svavar Guðnason á norrænni
sýningu í Kaupmannahöfn. Þarna
upplifði ég Island einhvern veginn
svo tært og hreint. Þetta er
cmhvcr cinkcnmlcg birta i gcgn-
um litina, ferskleiki sem t.d. Danir
eiga ekki. Þetta sjá þeir í okkur
líka og tala um þessa sérstöðu
íslenzkra málara."
Það var kominn tími til að fara
aftur í bæinn og skilja Gunnar
Örn eftir í vinnustofunni á Korp-
úlfsstöðum. En fyrst lá beinast við
að spyrja, hversu mikið myndlistin
ætti hug hans nú? Gunnar svaraði
strax:
„Hún fer ekki úr huganum allan
sólarhringinn. Þegar ég byrjaði
var þetta ánægja, nú er það
ástríða. Með sífellt færri gleði-
stundum eftir því sem ég verð
kröfuharðari."
IIHH