Morgunblaðið - 30.07.1978, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. JÚLÍ 1978
Kángurínn hraut eins og
hver annar svehamaður
Sr. Ólafur Magnússon með fyrstu sláttuvélina sem keypt var á
Suðurlandi, 1907. Louisa sló með henni.
— segir Louisa Olafsdóttir
m.a. í þessu viðtali
við Elínu Pálmadóttur
Manni þótti svo skelfing gaman, sagdi
Louisa Olafsdóttir hvad eftir annaÖ í
spjalli okkar um lífshlaup hennar og ýmis
atvik sem hún kann frá aö segja, Hún
geislar raunar enn af henni lífsgleöin, þar
sem hún situr, S6 ára aö aldri, í einu af
dvalarhúsunum i Asi í Hverageröi, þar
sem hún hefur litla ibiíö meö frænku
sinni, Önnu Þorgrimsdóttur, og mágkonu,
Kristjönu Hjaltested. Hún segir aö sér liöi
Ijómandi vel þarna á dvalarheimilinu. —
Hér er allt i sátt og samlyndi, aldrei veriö
rifist hér. Til hvers væri þaö líka, þaö
tekur svo á, bætir hún viö og hlær. Louisa
er auöheyrilega ekki ein afþeim, sem gera
sér rellu út af smámunum.
Louisa Ólaísdóttir situr hér í
fallegum rauðum plussstól, sem
var í stofunni á Arnarbæli þegar
konungur kom 1907. Þegar ótti
að fara að koma þangað með
húsgögn, tók móðir hennar fyrir
það. sairði að ef konungur gæti
ekki komið inn í sína stofu eins
og hún væri, kæmi hann ekki þar
inn.
í viðtali við núverandi ábúendur
í Arnarbæli hafði borist í tal að
Louisa, sem er dóttir sr. Ólafs
Magnússonar, prófasts í Arnar-
bæli, sé þarna í Hveragerði og
kunni frá mörgu skemmtilegu að
segja, m.a. atvikum frá konungs-
komunni 1907. Og því situr nú hjá
henni blaðamaður. Það kemur í
ljós, að ranglega hafði verið farið
með byggingarár gamla hússins í
Arnarbæli í hefndu viðtali. Það er
eldra en sagt var, byggt milli 1896
og 1903, líklega nær fyrra ártalinu,
því þá hrundu öll bæjarhúsin í
jarðskjálftunum, kirkjan ein stóð
uppi. — Við fluttum í Arnarbæli
1903 og þá var húsið til, segir
Louisa. Sr. Ólafur Ólafsson, síðar
Fríkirkjuprestur, var áður í
Arnarbæli í 10 ár og lét byggja
húsið úr viði, sem hann keypti í
strandskipi í Selvogi.
Louisa var 12 ára gömul, þegar
foreldrar hennar, sr. Ólafur
Magnússon og Lydia Angelika
Knudsen, fluttu þangað frá Sand-
felli í Öræfum. Hún er fædd 12.
desember 1891. Hún man því vel
eftir sér í Sandfeili og bústaða-
skiptunum.
Við skoðum mynd af prestsetr-
inu í Sandfelli. — Það var
fjósbaðstofa, segir hún til skýring-
ar. Kýrnar voru hafðar undir
baðstofunni. Það var mjög gott.
Maður var þá aldrei fótkaldur.
Húsin voru svo í einni rennu,
hlaða, hesthús, bæjarhús og á
endanum lítið náðhús, svolítið
afsíðis. Og í Sandfelli var
torfkirkja.
• Hálfgeröur vaö-
fugl alla ævi
Ur Öræfasveitinni var yfir erfið
vötn að fara, en Louisu finnst ekki
mikið til um það. — Ég held að
maður hafi verið vanur þessu
vatnssulli. Enginn er verri þó
hann vókni, segir hún. — Pabbi
var farinn á undan ríðandi vestur
með yngsta og elsta barnið,
Katrínu systur mína og Þorvald
bróður minn. Katrín hafði verið
fermd með börnunum í Sandfells-
kirkju um vorið. Síðan átti
mamma að koma ríðandi á eftir
með okkur Vigdísi. En viku áður
en við áttum að leggja af stað kom
hlaupið í Skeiðará. Við urðum því
að fara ríðandi austur í Horna-
fjörð og taka skipið Hóla.
— Þótti þér gaman að vötn-
unum?
— Já, það segi ég satt. Það var
gaman að vaða og sundríða, svarar
Louisa og augun tindra. Maður
hefur verið hálfgerður vaðfugl alla
ævi. I Arnarbæli voru forirnar,
ósarnir og flóðin.
— Um sláttinn var alltaf á
vissum tíma verið í flóðunum. Þá
var verið að ná í störina. Slegið var
í skára og svo rakað að skárunum.
Þá stóð maður í vatni, frá
ökkladjúpu og upp í hnédjúpt.
Síðan var kaðli brugðið um endann
á skárunum og hestur dró saman,
teymdur eftir bakkanum. Sagt var
að mjótt væri milli flóðs og óss.
Engjabakki hét þar á milli og eftir
honum var hesturinn dreginn. En
engjabakkinn var jafnan sleginn
fyrst. Það var ákaflega skemmti-
legt að vera við þetta, sérstaklega
þegar verið var að draga. Þá
fleygði maður sér í heyið, þegar
komin var beðja og lét draga sig
með. Já, maður var alltaf blautur,
en það þótti engum verra.
— Kalt? Maður vandist því,
svarar Louisa. Það var ekki mulið
undir ungdóminn þá. Bara til
ósóma að vera að kvarta og ekki
til neins. Ég held að það sem
ungdóminn vantar nú, sé að minna
sé mulið undir hann.
— Hvernig við skemmtum okk-
ur? Nú við vorum alltaf að
skemmta okkur. Það var svo
gaman að öllum störfum. Stundum
fengum við hesta á sunnudögum
og riðum að Tryggvaskála. Og á
hverju vori riðum við á Ung-
mennafélagsmót í Þjórsártúni.
Upp rifjast dularfull saga frá
Arnarbæli. — Við höfðum þá 17
kýr í fjósi, segir Louisa. Frændfólk
okkar, Vilhelm Knudsen og Hólm-
fríður var í heimsókn senmma í
ágúst, og Ólafur Ólafsson og kona
hans. Þegar við stúlkurnar þrjár
ætluðum að fara að mjólka kýrnar
um kvöldið var ekki dropi í þeim,
utan einni sem pabbi hafði keypt.
Hún var svo stygg að varla var
hægt að koma nálægt henni.
Skýringin? Hún hefur aldrei
fengist. Yfir þessu getur fólk velt
vöngum. Kýrnar voru svo stutt frá
að sást til þeirra og ekki var
kálfunum til að dreifa, því þeir
voru annars staðar. Þetta kom
aldrei fyrir, hvorki fyrr né síðar.
• Þvottaskál og
koppur með rósum
Það hefur verið skemmtilegt
ævintýri, þegar konungur Dan-
merkur, Friðrik áttundi, kom
ásamt Haraldi prinsi og öllu
ríkisþingi Dana ríðandi að Arnar-
bæli einn góðan veðurdag í fylgd
með Hannesi Hafstein og öllum
stórmennum á Islandi. — Það
þótti okkur skelfing gaman, segir
Louisa. Konungurinn, prinsinn ög
Hannes Hafstein gistu inni í
bænum en aðrir í tjöldum á
túninu. Prinsinn í draugaherberg-
inu svonefnda, en kóngurinn í
borðstofunni.
— Var draugagangur þar?
— Fólk sem svaf þar sagði það.
T.d. gekk frk. Kjær einu sinni út
um nótt, hélst þar ekki við, sagði
hún. Og sr. Ólafur Ólafsson sagði,
að vart hefði orðið við stúlku þar.
En við urðum þess ekki vör.
Vorum þar þó í 27 ár.
— Við vorum þá fjórar eða
fimm stelpur saman. Og okkur
langaði ákaflega mikið til að vita
hvort kóngur svæfi eins og annað
fólk, segir Louisa. Við skriðum því
inn um eldhúsgluggann um nótt-
ina, því heimafólkið svaf allt úti í
hlöðu, og lögðumst á skráargatið á
stofuhurðinni. Heldurðu þá ekki
að kóngurinn hafi bara hrotið eins
og hver annar sveitamaður. Bara
púff, púff; segir Louisa og hlær
dátt. — Við urðum fyrir miklum
vonbrigðum. En sú fyrsta gætti
þess að segja ekki hinum, svo þær
færu líka sömu fýluferðina á
skráargatið. Annars var þetta
almennilegasti karl. Hann drakk
hjá okkur morgunkaffið.
— Er það satt að þeir hafi flutt
með sér rúm fyrir kónginn og að
móðir þín hafi ekki viljað láta
hann leggja með sér á sínu heimili,
þó kóngur væri?
— Já, þeir höfðu meðferðis rúm
og rúmföt fyrir kónginn og því var
komið fyrir inni. En þegar þeir
ætluðu líka að setja húsgögn í
stofuna, þá sætti móðir mín sig
ekki við það. Sagði, að ef
konungurinn gæti ekki komið inn
í hennar stofu, eins og hún væri,
þá kæmi hann ekki þar inn fyrir
dyr. Það voru þá nýleg húsgögn
þar. Rauði plussstóllinn þarna er
þaðan.
— Þetta var síðasti gististaður-
inn í ferðinni og pabbi keypti af
þeim stórt postulínsfat og könnu
með sápuskál og greiðuskál, sem
konungurinn hafði. Þetta var mjög
fallegt, allt með rósum og fylgdi
náttpottur í stíl. Hjá okkur var
allt úr blikki, svo mamma leyfði
það. Ég átti þessa gripi lengi, en
svo gaf ég þá í byggðasafnið í
Skógum, þar sem þeir eru sýnis-
gripir.
Ekki hafa allir haft slíkan
viðurgerning sem kóngur, að fá
staka þvottaskál fyrir sig, því í
bókinni, sem Svenn Poulsen, síðar
ritstjóri Berlingske Tidende, og
Holger Rosenberg skrifuðu um
ferð Friðriks konungs 8. og ríkis-
þingsins danska til Færeyja og
Islands, segir að í Arnarbæli hafi
þingmenn í síðasta sinn haft sig úr
tjöldum að morgni með stírur í
augum, rifist í síðasta sinn um
sápustykki og þvottaskálar og í
síðasta sinn sest að kaffiborði í
tjaldinu stóra.
En konungur drakk morgun-
kaffið inni með sr. Ólafi og konu
hans. Og Louisa staðfestir söguna,
sem gengið hefur, að konungur
hafi orðið ákaflega hrærður yfir
að sjá þarna á vegg mynd af sér.
Foreldrar hennar sögðu að hann
hefði haft orð á því við morgun-
verðarborðið að nú sæi hann svart
á hvítu að hann ætti ítök í þessari
þjóð. En, myndina, sem var af
fjórum konungum í svörtum,
djúpum ramma, þar sem Friðrik
var drengur í matrósafötum, átti
Þorvaldur bróðir hennar. Hafði
valið sér hana til eignar úr fleiri
myndum. Seinna sendi Friðrik 8.
frú Lydiu kabinetmynd af sér og
þakkarbréf.
— Það var mjög gaman að sjá
þá koma, segir Louisa. Þeir voru
með 1000 hross, sem karlar og
unglingar gættu úti í Lambey, sem
er ein af eyjunum í ánni, sem við
slógum alltaf. En þær heita
ýmsum nöfnun; Toddarnir,
Lambey, Laghólmi, Álftarhólmi og
lítill kringlóttur hólmi, sem
kallaður var Unginn. Þar verpti
alltaf álft.
• Hrifu gestina
í frásögn sinni af komunni í
Arnarbæli og dvölinni þar segja
dönsku blaðamennirnir m.a.: „Frá
áningarstað í Kögunarhóli tók
vegurinn beygju í suðurátt og vér
stefndum aftur ofan að Ölfusá, að
Arnarbæli, stóru og myndarlegu
býli, sem stendur niðri við ána í
mikilli mekt. Kringum bæinn eru
víðáttumiklar mýrar, mjög gras-
gefnar. Gegnt Árnarbæli liggur
Flóinn syðst á Suðurlandsundir-
lendi með miklar mýrar og mar-
flatar grasflatir. Mætti bæta þar
mikið búskap með framræslu og
áveitum, einkum þykir jöklavatn
auka mjög gróður. Verkfræðingar
Heiðafélagsins danska hafa samið
áætlun um framræslu og áveitu-
framkvæmdir, sem breytt gætu
landflæmi í Flóanum í búsældar-
sveit. Það var einmitt í Arnarbæli
sem islenzk stjórnvöld létu oss í
konungsfylgd fá athyglisverðar
skýrslur um gerðar rannsóknir og
kostnaðarútreikninga í sambandi
við verklegar framkvæmdir."