Morgunblaðið - 30.07.1978, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. JÚLÍ 1978
27
Prestsetrið í Sandfelli í Öræfum, þar sem Louisa var tii 12 ára aldurs. fjósbaðstofa var í fjórða húsi
frá vinstri. kýrnar undir baðstofunni. — Það var gott. Maður var aldrei fótkaldur. segir hún.
Louisa kann frá því að segja þegar Friðrik 8. kom ásamt ríkisþingmönnum Dana í fylgd með Hannesi
Hafstein og stórmennum íslenzkum með 1000 hesta í Arnarbæli. Konungur og Ifannes sváfu inni, aðrir
í tjöldum á túninu og snætt var í tjöldum til hægri.
Það var aldeilis ekki að ástæðu-
lausu að Hannes Hafstein og aðrir
Islendingar, sem að konungskom-
unni stóðu, lögðu svo mikla
áherzlu á að hrífa konung og
þingmenn. í næsta áningarstað á
undan, við Þjórsárbrú, var komið
upp umfangsmikilli búfjársýningu
og í Arnarbæli voru þeim kynntar
stórfelldar ræktunarhugmyndir og
fjárvana áætianir. Ekki var það til
einskis, því dönsku blaðamennirn-
ir segja: „í Arnarbæli komst það
rækilega inn í kollinn á oss Dönum
við gaumgæfilega athugun, að
ísiand er langt frá þvi að vera
óræktarsvæði."
Jörðin sjálf virðist hafa hrifið,
eins og til var ætlast. Þessa
lýsingu er að finna í bók Dananna:
„Kvöldverði lauk í tjaldi. Fram:
undan rann áin, lygn og breið. I
kvöldblíðunni gekk konungur, í
hópi alþingis- og ríkisþingmanna,
um grösug engi. Ræddu þeir af
fjöri vandamál landbúnaðar á
Islandi ... A grængresibökkum
Ölfusár ríkti kyrrð og friður yfir
öllu. Það þótti oss góður endir á
langri ferð.“ Þarna og í Þjórsár-
túni fengu hinir dönsku þingmenn
að kynnast tjaldbúðalífi og „jafn-
vel menn við aldur úr hópi dönsku
gestanna sváfu ágæta vel á dýnum
í tjaldi, teyguðu heilnæmt sveita-
loftið og söknuðu hvergi æðardún-
sængur í gistihúsum stórborg-
anna.“ Um morguninn vöknuðu
þeir ekki við lúðrahljóm, svo sem
venja var í útlöndum, heldur
ljómandi fagra mannsrödd, sem
söng sálminn „Andi yfir öndum".
Það var Geir Sæmundsen, sem
mjög var lofaður.
Dvölin í Arnarbæli virðist hafa
hrifið gestina, eins og til var
ætlast, því það var einmitt daginn
eftir að konungur sagði í þakkar-
ávarpi við dögurðinn á Kolviðar-
hóli orðin, sem síðar voru mikið
umtöluð, þegar hann í fyrsta skipti
talaði um ísland sem sérstakt ríki
með orðunum: „Látum þessa ferð
gja fast band milli hinnar
í-’-'enzku og hinnar dönsku þjóðar
og mín! Markmið mitt er sannleik-
ur og réttlæti báðum ríkjum til
handa."
• Margir og
góöir gestir
— Það voru góðir tímar í
Arnarbæli, segir Louisa, þegar við
snúum okkur frá kóngalífi og að
hennar eigin lífshlaupi. Þar var
alltaf margt um manninn, 20—30
manns fyrir utan gesti. Og alltaf
meira og minna af gestum, og
okkur þótti ákáflega gaman að fá
þá. Þetta var líka oft ákaflega
skemmtilegt fólk og maður úpp-
lýstist af að hlusta á það tala og
fræðast. Allir sem vettlingi gátu
valdið á heimilinu, sátu og hlust-
uðu. Til dæmis komu oft sr. Ólafur
Ólafsson, Sigfús Einarsson, Jón
Halldórsson og Pétur Halldórsson,
borgarstjóri, Jón Helgason biskup
og Sigvaldi Kaldalóns. Og Halldór
Hansen og Gísli Guðmundsson
gerlafræðingur áttu sumarhús í
túninu. Maður gleypti í sig allt
sem maður hafði haus til að
meðtaka.
— Sigvaldi var. trúlofaður
Katrínu systur minni, sem iá veik
af berklum uppi á lofti, þegar
konungur kom. Hann var látinn
vita að slíkur sjúklingur væri í
húsinu, ef honum væri illa við það.
En hann sendi henni upp forkunn-
arfagra silfurskeið. Hún dó nokkr-
um vikutn síðar þetta sumar.
I myndaalbúmi Louisu er mynd
af i’öður hennar með sláttuvél, sem
hun segir að hafi verið keypt árið
1907 og muni vera fyrsta sláttuvél-
in á Suðurlandi.
— Og líklega hefi ég verið
fyrsta stúlkan, sem sló með
sláttuvél hér, bætir hún við. Svo
heppilega- vildi til að norskur
maður var á heimilinu og gat
vanið hesta við vélina. Hrædd?
Nei, ég var ekki hrædd. Túnið var
auðvitað ekki slétt. Maður varð
bara að beita vélinni á þúfurnar og
allt saman, ljárinn skar þær af,
enda voru þúfurnar ekki stórar.
• Skemmtilegt
meö skáldum
Fyrst eftir að sr. Ólafur
Magnússon kom í Arnarbæli
þjónaði hann kirkjunum í Arnar-
bæli, Reykjum og Hjalla. í ofsa-
veðri árið 1907 fauk Reykjakirkjá
til og skekktist á grunninum.
Arnarbæliskirkja var svo rifin
1908 og þessar kirkjur sameinaðar
á Kotströnd, þar sem byggð var ný
kirkja 1909. Louisa var fermd í
Arnarbæli en Þorvaldur bróðir
hennar á Kotströnd. Eftir að faðir
hennar varð að láta af prestskap
vegna aldurs, árið 1940, keypti
hann öxnalæk af Pétru Hjaltested.
Sr. Ólafur dó 1947 og Lydia kona
hans 1952.
Louisa var heima í Arnarbæli
fram til 1940, nema hvað hún var
í tvö ár í Reykjavík 1925—27, vann
þá í mjólkurbúðinni á Vesturgötu
12. — Var að reyna að fara úr
föðurhúsum, sagði hún. — Sagt er
að heimskt sé heimaalið barn, sem
auðvitað er rétt. En mig langaði
ekki að vera í Reykjavík. Kunni
best við mig í sveitinni og innan
um sveitafólkið. Þar var ég alin
upp.
Þegar hún flutti til Hveragerðis
1940 voru þar aðeins fáein hús,
mest sumarbústaðir, segir hún.
Þar kunni hún vel við sig. —
Skemmtilegast var meðan skáldin
öll voru hér, segir hún. Þá voru hér
Jóhannes úr Kötlum, Kristmann
Guðmundsson, Kristján frá
Djúpalæk og Gunnar Benedikts-
son, að ógleymdum séra Helga
Sveinssyni, sem þjónaði hér í 20
ár. Skáldin voru hvert öðru
skemmtilegra og þá var mikið
félagslíf hér í Hveragerði. Ég hélt
samt alltaf mest upp á sr. Helga,
enda þekkti ég hann bést, var
organisti með honum. Hann var
svo fljótur að gera allt sem hann
var beðinn um, samdi dí snatri
leikþætti, sem urðu . léttir og
skemmtilegir hjá honum. Og hann
orti mikið. Ég á margar vísur eftir
Þær búa saman í einu dvalarhúsanna í Ási í Hveragerði. Kristjana
Hjaltested. Louisa Ólafsdóttir og Anna Þorgrímsdóttir.
Louisa var organisti í kirkjunum í 63 ár. Nú tekur hún í orgelið heima
hjá sér.
hann. Hann sendi mér alltaf skeyti
með vísum á afmælinu.
Eftir nokkrar fortölur leyfir
Louisa okkur að heyra eina slíka:
Hún Louisa er fimmtug,
og fær ekki mann.
Þeim fækkar sem
dyggðirnar meta.
Hún er eins og stúlkan,
sem spánn og spann
Nú spreytir hún sig
fyrir Breta.
Síðasta héndingin krefst skýr-
ingar. En þetta var á stríðsárun-
um og Louisa og vinkona hennar,
Geirrún ívársdóttir, unnu fýrir sér
með því að taka þvotta fyrir Breta.
Þær bjuggu í húsi sem nefndist
Ásar, sem Bretarnir kölluðu Red-
house, af því það var rautt. —
Þetta voru ósköp spakir menn og
við settúm það skilyrði að sami
maður kæmi alltaf með þvottinn
og sækti hann aftur, segir Louisa.
Fyrst voru hér í Hveragerði
franskir Kanadamenn, þá Bretar
og loks Bandaríkjamenn. Þeir voru
inni í Reykjadal og niðri á
svokölluðum Ekrum, og nokkrar
hræður hér í þorpinu.
— Og þú hefur ekki lent í
ástandinu upp úr þvottunum?
— Nei, ég komst aldrei í ástand-
ið, sem betur fer, segir Louisa og
hlær nú dillandi. Enda ekki
merkilegri menn en íslendingarn-
ir, sem ég þekkti.
Organisti
í 63 ár
Þú varst organisti í tugi ára?
— Já, í 63 ár. Ég lærði samt
aldrei neitt, nema hvað faðir minn
kenndi mér. Ætlaði aldrei að
leggja þetta fyrir mig. Ég byrjaði
að spila í kirkjunni á Hjalla í
Ölfusi, þegar þar vantaði organ-
ista og var þar í 4 ár. Svo fór ég
að spila í kirkjunni á Kotströnd og
í kirkjunni hér í Hveragerði, eftir
að hún kom. Vandinn var ekki svo
mikill fyrst, enda kröfurnar ekki
miklar. Svo æfðist maður á
sálmalögunum. En það þætti ekki
merkilegur organisti núna. Maður
spilar ekki fantasíur og fúgur eftir
Bach. Þetta hefði ekki gengið, ef ég
hefði ekki alltaf haft svo gott fólk
í kórnum. Þetta fólk hefur alltaf
verið mér svo ákaflega gott, staðið
um mig eins og múrveggur og
gerir enn. Laun? Ég fékk 40 kr.
fyrsta árið. Setti aldrei neitt upp.
Söfnuðirnir borguðu mér eins ag
þeir gátu. Þeir höfðu ekki mikla
péninga milli handanna. Og aldrei
tók ég neitt fyrir aukaverkin, þó ég
spilaði við brúðkaup eða jarðarfar-
ir. Ég hafði gaman af þessu sjálf,
gerði það sem ég gat. Því skyldi ég
vera að taka fyrir það fé. Ég iifði
af öðru.
— Af hverju? Hvað gerðirðu?
— Ég vann alla venjulega erfið-
isvinnu, mokaði hesthús ...
— Þú ert þarna með hesta-
myndir. Áttirðu hesta?
— Já, ég átti alltaf hesta r
sveitinni, reið einu sinni norður til
Akureyrar. Reyndi að hafa hesta
fyrst eftir að ég kom hingað, en
það reyndist of erfitt. Þarna er
síðasti hesturinn, sem ég átti,
Freyfaxi minn. Raunar var hann
venjulega kallaður Lúllu Gráni.
Það var góður hestur. Maður gat
riðið honum allan daginn og alltaf
var hann bestur síðast. Það fór illa
fyrir honum, ekið var á hann og
báðir framfætur brotnir.
— Ég keyþti þennan hest a
Kólviðarhóli og sótti hann þangað.
Áslaug dóttir Valgerðar reið með
mér. Við riðum milli hrauns og
hlíðar og komum að á. Ég átti
svolítið koníak í pela og fór þar af
baki og skírði hestinn upp úr
koníaki. Við hálfsáum eftir koní-
akinu, en létum okkur hafa það
samt. Maður var svo léttlyndur
þá daga, segir Louisa og dillar
henni hláturinn.
Louisa Ólafsdóttir notar oft
orðið gaman og skemmtilegt. En
skemmtilegast er að koma til
hennar og regluleg uppörvun fyrir
þá sem yngri eru, og þeir horfa
fram á elliárin — E.Pá.