Morgunblaðið - 02.08.1978, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. ÁGÚST 1978
FWANZ JOSEPH
LAND (Sovi.t) ^
SPITZ
BERGEN
BEAW ISLAND
NOVAJA
ZEMLYA
(Seviat)
BE
Deilur
Norðmanna
og Rússa
EF KNUT Frydenlund, utan-
ríkisráðherra Noregs, er
spurður að því þessa dagana,
hvað hvfli þyngst á honum.
svarar hanni Svalbarði.
Undanfarin ár hafa Banda-
ríkin haft lítil afskipti af
eyjaklasanum, en hafa nú
dreKÍzt inn í deilur Norðmanna
ok Rússa um Svalbarða og
svæðið þar í krin«.
Svalbarði lÍKKur miðja vegu
milli Knöskaness (nyrsta odda
NoreKs) o« heimsskautsins.
Stórveldin samþykktu á friðar-
ráðstefnunni í Versölum að fela
Norðmönnum stjórn eyjanna.
En böKiíull fylgdi skammrifi.
Sáttmálinn frá 1920 bannar
Norðmiinnum að hafa þai
nokkurn vopnabúnað ok er
þeim þjóðum. sem undirrituðu
sáttmálann. 10 talsins, leyft að
stunda atvinnurekstur þar.
Stutt er síðan þessir skilmál-
ar fóru að valda erfiðleikum.
Norðmenn hafa ekki haft áhuga
á að koma fyrir herbúnaði á
Svalbarða og aðeins fyrirtæki í
eigu norsku og rússnesku ríkj-
anna hafa stundað kolanámu-
gröft, sem er eini áberandi
atvinnureksturinn á Svalbarða.
Þeir 2000 Rússar sem búa í
Barentsburg fara sínu fram þó
að á pappírunum séu þeir undir
stjórn Norðmanna.
Þögnin, sem hefur umlukið
Svalbarða, rofnaði fyrir nokkr-
um árum. Margar ástæður voru
þess valdandi, en mikilvægust
var sú hugmynd að olía fælist á
eyjunum og sérstaklega þó á
landgrunninu í kring. Hingað til
hefur borun engan árangur
borið en ekki er horfið frá
hugmyndinni.
Rússar hafa farið sér að engu
óðslega en þó gert lýðum ljóst
að þeir eiga mikilla hagsmuna
að gæta í þessu máli. Sú
staðreynd að stór hluti sovézka
sjóhersins — þar á meðal flestir
kjarnorkukafbátar þeirra — er
gerður út frá Múrmansk og
svæðinu þar í kring, liggur
þungt á Rússum. Flotinn verður
að sigla um hafið milli megin-
lands Noregs og Svalbarða til að
komast á Norður-Atlantshafið.
Rússarnir vilja vera vissir um
að fá sinn hluta fisksins í
Barentshafi, og olíunnar, sem
þar kynni að vera en fyrst og
fremst vilja þeir ekki að ferðir
þeirra um svæðið verði hindrað-
ar af framkvæmdum tengdum
olíunni. Með tilkomu kafbáta
búinna langdrægum eldflaug-
um, stækkaði það svæði sem
Rússar tileinka sér, en þeir nota
Barentshafið sem athafnasvæði
þessara kafbáta.
Hingað til hafa Bandaríkja-
menn ekki lagt eins mikla
áherzlu á Svalbarða, eins og
Rússar, þrátt fyrir að banda-
ríski flotinn sé með æfingar í
Barentshafi og fylgist með
ferðum Rússa þar. En orðið
„olía“ hefur sérstakt aðdráttar-
afl um þessar mundir og nú fara
bandarískar sendinefndir reglu-
lega til Osló og ræða við norska
vini sína.
Eftir
John C.
Ausland
Norðmenn eru vanir að vera í
skugga stórveldanna en þeim
gengur erfiðlega að sætta sig við
þá stöðu sem nú hefur komið
upp. Þeim finnst að það færi
bezt á því, að þeir sæju sjálfir
um allar framkvæmdir við
olíuna kringum Svalbarða. Þeir
skilja ekki hvers vegna aðrir eru
ekki á sama máli og þeir.
Eftir að hafa látið Rússa
afskiptalausa í tugi ára í
Barentsborg, hefur Stórþingið
nú farið þess á leit við stjórnina
að undirstrika yfirráð
Norðmanna á eyjunni. Skref í þá
átt voru reglur sem settar voru
um öryggisbúnað flugvéla og
umhverfisvernd.
Rússarnir neituðu að lúta
þessum reglum, þar sem þeir
hefðu ekki verið hafðir með í
ráðum. Þetta kom Norðmönnum
í vanda. Þeir vildu leggja
áherzlu á völd sín, en ekki taka
neina áhættu. Stjórnin ákvað að
hafa rússneska kolanámufélagið
Arktikugol með í ráðum, þó að
Norðmenn myndu taka loka-
ákvörðunina. I framhaldi af
þessu fór sendinefnd frá
Arktikugol nýlega til Osló.
Norðmenn eru vanir ráðríki
Rússa og því eru umræðurnar
um hver hafi yfirumsjón með
Svalbarða ólíklegar til að hafa
alvarlegar afleiðingar í för með
sér. Atvikin á Barentshafi eru
þó nokkru alvarlegri. •
Þegar Kosygin heimsótti
Noreg 1970 samþykkti hann
tillögu Norðmanna um viðræður
um skiptingu Barentshafsins.
Það eina sem hefur komið út úr
þeim viðræðum er, að Rússar
vilja skipta hafinu vestar en
Norðmen'n hafa lagt til. Fyrir
tveimur sumrum héldu Sovét-
menn heræfingar á umdeilda
svæðinu til að sýna Norðmönn-
um að þeim væri alvara. Norð-
menn urðu þá að flytja olíu-
rannsóknaskip sitt af þessu
svæði.
Staðan breyttist síðastliðið
ár, þegar bæði Norðmenn og
Sovétmenn færðu efnahagslög-
sögu sína út í 200 mílur. Vegna
þessa þurftu þeir að semja
sérstaklega um fiskveiðar. Þeir
sættust á svokallað „grátt
svæði" á umdeilda svæðinu og
þar hafa bæði ríkin ráð yfir
fiskveiðum.
Þetta samkomulag hefur
vakið þó nokkra athygli í
Noregi. Andstæðingar sam-
komulagsins segja, að
staðsetning „gráa svæðisins"
eigi eftir að hafa áhrif á
endanlega skiptingu hafsins,
sem er sennilega rétt.
Nokkrir bandarískir
embættismenn hafa áhyggjur af
niðurstöðunum um „gráa
svæðið" en opinber afstaða
Bandaríkjanna til þessa máls er
sú, að þetta sé nokkuð sem
Norðmenn og Rússar verði að
leysa sjálfir. Öðru máli gegnir
um landgrunnið umhverfis Sval-
barða.
Norðmenn segja að land-
grunnið sé framhald af megin-
landinu og falli því ekki undir
sáttmálann um Svalbarða. Hér
er ekki aðeins um lögfræðilegt
atriði að ræða. Ef sáttmálinn
gildir, geta Norðmenn ekki
bannað olíufélögum frá þeim
löndum, sem undirrituðu sátt-
málann, að bora á svæðinu. Auk
þess gætu þeir ekki krafizt
meira en 1% skatts af þeirri olíu
sem fyndist. (Meðal skattur í
Norðursjónum er um 60 til
70%).
Það er ekki að undra, þó
Norðmenn hafi ekki fundið
neina þjóð, enn sem komið er og
þar eru Bandaríkjamenn
meðtaldir sem eru á sama máli
og þeir.
Það þarf hugrekki til þess að
spá um niðurstöðu þessara mála
eða hvenær þau verða leyst.
Hingað til hafa bæði Norðmenn
og Rússar haldið hugarró, þó að
nokkrir smávægilegir árekstrar
hafi orðið. I framhaldi af þessu,
hljóta menn að leiða hugann að
því, hversu lengi Svalbarði á
eftir að vera á hjara heims-
stjórnmálanna.
(Þýtt úr The Sunday Sun,
Baltimore, Md.).
Heimsókn í prentsmiðju:
„Maður lærir
ósjálfrátt af þessu”
í PRENTSMIÐJUNNI Odda
vinnur fjöldi fólks og á
mörgum hæðum. Þar eru
margs konar verk prentuð
og innbundin, allt frá
Náttúrufræðingnum til um-
slags nýrrar plötu hljóm-
sveitarinnar Brimklóar, að
ógleymdri Símaskránni, sem
er orðin árlegur viðburður.
Gamlar aðferðir og nýjar
blandast saman í prentsmiðj-
unni, og ekki er því að neita,
að mun skemmtilegra er að
fylgjast með setningu bóka á
gamla mátann en þann nýja.
Gömlu vélarnar eru stórar
og fyrirferðarmiklar. Þeim
fylgir skrölt og hávaði. Þær
nýju eru penar og fínar og
minna á fátt annað en
venjulegar ritvélar.
Ellert Ágúst Magnússon
heftir unnið í Odda í um 30 ár,
en prentari hefur hann verið
í 50 ár. Hann vinnur við að
setja bækur upp á gamla
mátann og hefur lítinn áhuga
á að fara inn á nýjar brautir.
„Ég er búinn að setja
tímaritið Jökul í 27 ár, eða
flest öll heftin sem komið
hafa út. Við setjum flest
tímarit upp hérna með gamla
laginu því í þeim er meira um
blandaða setningu. Það er í
þeim alls konar töfludót,
línurit og myndir."
Aðspurður sagði Ellert að
starfið væri fjölbreytt og viss
lærdómur í því að setja sama
tímaritið upp ár eftir ár.
„Hérna áður fyrr var meira
um almennan fróðleik. Síðan
ungu mennirnir tóku við er
allt efni í tímaritum eins og
Jökli og Náttúrufræðingnum
orðið fræðilegra. En maður
lærir ósjálfrátt af þessu.“
Á hæðinni fyrir neðan
Ellert fer prentunin sjálf
fram, en á hæðinni fyrir ofan
hann er bókbandið. Þar eru
bækurnar og ritin bundin.
Um 30 manns vinna í þeirri
deild. Þrjár ungar stúlkur
sem sátu og límdu Brimklóar-
umslögin saman, sögðu að
starfið væri mjög fjölbreytt
og ekkert eitt skemmtilegra
en annað. Þær sögðu að
kaupið væri fínt, ef aukavinn-
an væri talin með. Mest er að
gera á haustin þegar þarf að
koma jólabókunum á markað-
inn og símaskráin tekur víst
sinn tíma.
Oft er kvartað undan því að
bækurnar séu orðnar svo
dýrar, en þegar hugsað er um
alla vinnuna sem liggur í
hverri bók, er kannski engin
furða þótt verðið sé hátt. Og
hvað er svo sem ódýrt í dag?
Svanhvít Heiðberg sat og Ifmdi saman plötuumslög.