Morgunblaðið - 19.08.1978, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. ÁGÚST 1978
27
Ingibjörg Þorgeirsdótt-
ir Höllustöðum, Reyk-
hólasveit — 75 ára
Einstaklingurinn er allt í senn:
Upplifun, undur og ráðgáta. Þegar
ég ákvað að minnast Ingibjargar
Þorgeirsdóttur á Höllustöðum með
nokkrum orðum, nú þegar hún er
75 ára, þá fór hugurinn sannarlega
í hraðferð um heimalönd minning-
anna. Einnig fór hann víða vegu
um vettvang ættstöðvanna, fór
meðal forfeðranna fjær og nær,
bæði í tíma og í rúmi. Hvarvetna
rakst ég á eitthvað sem ætla má að
rætur liggi til.
Hvað erum við? Fyrst og fremst
það sem við höfum erft frá
forfeðrunum. I öðru lagi erum við
það sem uppeldi og umhverfi hefir
gert okkur að í móti sinnar eigin
myndar. Loks erum við í þriðja
lagi það sem við höfum gert okkur
sjálf úr öllu hinu samanlögðu. Með
öðrum orðum: „Hver er sinnar
gæfu srniður".
Um erfðirnar er fljótsagt, að
óhugsandi er að drepa á nema
örfátt og aðeins í örstuttu máli. En
ég má til.
Breiðfirski ættavettvangurinn
er svo undravíður, svo fjölskrúðug-
ur í aldanna rás, svo ótæmandi um
það sem kunnugt er, svo óræður
um svo margt sem hvergi er skráð
og aldrei verður grafið upp að
eilífu.
Skáldæð og hagleiksgáfa liggja
mjög í ættum eins og fleiri
eiginleikar. Nú verður sagt frá
tveimur dæmum um norðankomur
ættleggja með þær gáfur, ætt-
leggja sem aukist hafa, breiðst út
og dreifst í ættir Breiðfirðinga og
eru samrunnir þeim.
Jón hét prestur einn í Skaga-
firði, sem kom að kalli í Miklabæ
1592. Hann var Stígsson prests þar
í Miklabæ og Guðrúnar konu hans.
Stígur prestur var sonur Björns
prests í Saurbæ í Eyjafirði í
pápisku og fylgikonu hans, Engil-
ráðar. Björn var albróðir Árna
sýslumanns á Hlíðarenda í Fljóts-
hlíð, sem margt er frá komið af
skráðum ættum. Þeir voru synir
Gísla á Hafgrímsstöðum í Skaga-
firði, Hákonarsonar. Kona Gísla á
Hafgrímsstöðum var Ingibjörg frá
Möðruvöllum Pálsdóttur höfðingja
þar Brandssonar lögmanns á Hofi
á Höfðaströnd og seinna á Mýrum
í Dýrafirði Jónssonar Maríuskálds
og prests á Grenjaðarstað og
fylgikonu hans, Þórunnar Finn-
bogadóttur. Kona Páls Brandsson-
ar var Ingibjörg Þorvaldsdóttir
Loftssonar ríka Guttormssonar.
Þau séra Jón og Hlaðgerður áttu
Björn fyrir son. Dóttur átti séra
Jón, sem Þórunn hét. Ekki er mér
kunnugt hvort hún var dóttir
Hlaðgerðar eða fyrri konunnar,
Kristínar Gísladóttur.
Bæði fluttu þessi systkini vestur
tii Breiðafjarðar. Þórunn gafst
Snæbirni Árnasyni prests til
Flateyjarþinga, en hann sat í
Hvallátrum og þar bjó Snæbjörn.
Björn bróðir Þórunnar átti Guð-
rúnu dóttur Jóns bónda á Kolla-
búðum. Stóð nú ættleggur Jóns
Maríuskálds rótum við Breiðafjörð
og í sama meiðnum stóð einnig ætt
séra Hallgríms.
Jón sonur Björns norðanfara
átti breiðfirska konu, Margréti
Auðunardóttur frá Kletti. Þau
bjuggu í Múlakoti við Þorskafjörð
1703 og áttu fyrir son einn meðal
nafntogustu ættfeðra í breiðfirskri
sögu: Kollabúða-Bjarna, sem
fæddur var 1677, lifði til 1753 og
var tvíkvæntur. Yngri sonur Jóns
og Margrétar, Arnfinnur, varð og
faðir enn fjölmennari ætta.
Nú verður nefndur til sögunnar
annar fyrirferðarmikill aðkomu-
maður í breiðfirskri ættasögu.
Hann kom einnig að norðan „það
menn víðast vita“, Jón Guðmunds-
son Rauðseyjaskáld. Hann er talið
að hafi fæðst nálægt 1570. Hann
var bæði smiður og skáld. Eftir
þjóðsögum að dæma, mætti ætla
að bæði hafi hann verið skygn og
vættatrúar. Ættir eru raktar til
þriggja barna hans og Margrétar
Ormsdóttur: Guðrúnar á Heina-
bergi, Jóns í Rauðseyjum og Árna
á Stakkabergi.
Ein meðal sterkari bændaætta í
Breiðafirði á 17. öld og fram eftir
18. öldinni, var Brandsættin úr
Skáleyjum. Voru tveir bræður
alnafnar og hétu báðir Brandur
Sveinsson.
Sonarsonur Jóns Rauðseyja-
skálds, Jón Árnason í Skáleyjum,
átti elstu dóttur Brands yngra,
Guðrúnu.
Bjarni Jónsson á Kollabúðum
átti fyrir fyrri konu yngstu dóttur
Brands yngra Sveinssonar, Guð-
laugu.
Til að fara nú fljótt yfir sögu, þá
skal stiklað á því að Ástríður
Guðmundsdóttir, yfirsetukona og
húsmóðir í Skáleyjum, var fjórði
og þriðji ættliður frá síðastnefnd-
um hjónum hvorumtveggja: Jón í
Skemmu Jónsson, Ástríður dóttir
hans móðir Guðrúnar elstu Egg-
ertsdóttur í Hergilsey, en Ástríður
í Skáleyjum var elsta barn hennar.
Dóttir Guðlaugar og Kolla-
búða-Bjarna var Ingibjörg á Ham-
arlandi kona Einars Björnssonar
bónda þar. Sonur þeirra var
Guðmundur Einarsson fyrri mað-
ur Guðrúnar og faðir Ástríðar.
Maður Ástríðar var Einar skáld,
bóndi og sáttaleitarmaður í Skál-
eyjum Olafsson. Hann var sagður
öðlingsmaður, vitmaður og „skáld
af eðli“. Hann var kominn útaf
dóttur Jóns Rauðseyjaskálds, Guð-
rúnu, sem gift var Jóni Einarssyni
skáldi og smið á Heinabergi.
Ögmundur sonur þeirra átti Jón
fyrir son, en dóttir hans var
Geirþrúður„stóra“ húsfreyja í
Sviðnum og móðir Ólafs föður
Einars í Skáleyjum.
Þau Ástríður og Einar í Skáleyj-
um voru fædd um 1770. Þau áttu
stærðarhóp barna. Af sjö, sem upp
komust, verða hér nefnd aðeins
þrjú. Guðmundur prestur á
Kvennabrekku, Þóra í Skógum og
síðast en ekki síst formóðir
afmælisbarnsins, Guðrún „mín í
Miðbæ“, Ijósmóðir í Flatey.
Meðal barna Andrésar Björns-
sonar og Guðrúnar í Miðbæ var
Andrés faðir breiðfirsku skáld-
kvennanna Herdísar og Ólínu og
Guðrún móðir Þorgeirs á Höllu-
stöðum, föður afmælisbarnsins.
Öll voru þau því frændsystkin,
Theódóra Thoroddsen, Matthías
Jochumsson og Herdís og Ólína.
Lítil skil veit ég á manni
Guðrúnar Andrésdóttur, Þorgeiri
Einarssyni frá Klettakoti í Eyrar-
sveit. Þeir mágar, Andrés Andrés-
son og hann, fórust með hákarla-
skipinu Snarfara frá Flatey 11.
des. 1861. Þá var Þorgeir ófæddur,
fæddist í apríl.
Móðurætt Kristrúnar á Höllu-
stöðum er breiðfirsk. Kristrún var
komin útaf Brandi bónda í Flatey,
syni Guðrúnar Brandsdóttur og
Jóns Árnasonar Skáleyjahjóna,
sem áður voru nefnd, forfeðra
Þorgeirs.
Kona Brandar bónda í Flatey
var Guðrún Skúladóttir Guð-
brandssonar undan Eyjafjöllum.
Meðal barna þeirra var Guðrún
Brandsdóttir. Maður hennar var
Jón bóndi og smiður í Stagley,
Jónsson bónda í Skáleyjum Jóns-
sonar og Ásnýjar Sveinsdóttur.
Jón bóndi í Skáleyjum var sonur
Jóns Jónssonar Guðmundssonar
Rauðseyjaskálds, svo þarna er á
þriðja veg rakið til Rauðseyja-
skáldsins.
Dóttir Stagleyjarhjónanna,
Guðrúnar Brandsdóttur og Jóns
smiðs, var Ólöf, skáldmælt kona,
gáfuð og mikilhæf, oft nefnd Ólöf
skáldkbna. Fyrir giftingu eignað-
ist hún dóttur með manni úr
Reykhólasveit, Pétri Jónssyni. Það
var Kristín kona Guðmundar, sem
auknefndur var Kúpill, bónda og
sjómanns í Bænum í Bjarneyjum.
Dóttir þeirra var svo Anna móðir
Kristrúnar á Höllustöðum, kona
Jóhanns,, sem fyrr bjó á Kambi en
seinna og lengst á Höllustöðum
Jónssonar.
Jóhann kom suður í Reykhóla-
sveit úr Strandasýslu, en ættir
mun hann hafa átt að rekja norður
í Miðfjörð, þar sem harðindin á
ísárunum stæltu kynstofninn
meira en víðast annarsstaðar.
Þessar slitróttu og ófullkomnu
ættrakningar eru ætlaðar til að
benda á eitt öðru fremur: Hversu
samfléttuð smíðagáfa og skáldæð
virðist vaka og endurnýjast kýn-
slóð eftir kynslóð í fjölda ættliða
öld eftir öld. Þetta verður hversu
sem nýtt blóð blandast í við hver
ný kynslóðaskipti.
Ingibjörg Þorgeirsdóttir fæddist
á Höllustöðum 19. ágúst 1903.
Foreldrar hennar voru bænda-
hjónin þar, Kristrún Jóhannsdótt-
ir og Þorgeir Þorgeirsson. Hún var
næstyngst 9 syst.kina sem fæddust.
Þau voru: Jóhann, lifir enn,
barnlaus. 2. Þorgeir fyrrum bóndi
á Hrófá, kvæntur og á 2 börn. 3.
Gunnar söðlasmiður, nú látinn,
kvæntur og átti son. 4. Magnús
bóndi og oddviti á Höllustöðum,
dáinn ókvæntur, missti son á
barnsaldri. 5. Anna ljósmóðir i
Gerðum og Keflavík, látin barn-
laus. 6. Sveinbjörn, dó í bernsku. 7.
Salbjörg, látin miðaldra, barnlaus.
8. Ingibjörg og 9. G.vða, dó á
barnsaldri.
í foreldrahúsum Ingibjargar var
stórt heimili, allmikil umsvif og
framfarir. Þar var í hvívetna
menningarbragur og mikil um-
gengni við nágranna og sveitunga.
Þar var verkmenning í betra lagi,
bóklestur og margháttuð
menningarumræða um eldra og
yngra. Fjölskyldan Ijóðelsk og
söngvin.
Þorgeir bóndi var Ólafsdalsmað-
ur, valdist til forystu í sveitar-
stjórn og stofnaði Sparisjóð
Reykhólahrepps og veitti honum
forystu til æviioka. Hann byggði
íbúðarhús úr steinsteypu á Höllu-
stöðum strax á fyrsta áratug
aldarinnar, það alfyrsta í nálæg-
um sveitum.
Kristrún húsfreyja var afbragðs
húsmóðir, glaðvær í viðmóti, en þó
mikil skapfestukona. Hún var
jafnlynd, vinföst og mannasættir.
Bráðskýr og gædd alhliða hæfi-
leikum bæði til munns og handa.
Mér eru minnisstæðar þær
indæliskonur sem voru húsmæður
hér á Re.vkjanesi á barns- og
unglingsárum mínum. Þær voru
öllum góðar, ungum og aumum, af
bæ og á. En þegar ég svipast um
meðal minninganna, finnst mér
sem hjá Kristrúnu á Höllustöðum
hafi farið saman hlýja hjartans og
víðfeðm menning hugans. Hún
hafi bæði haft yfirsýn og átt með
sér þá innri glóð sem ætíð vermdi
út frá sér.
Síst er ofsagt, að uppeldisáhrif-
in hafi orkað hvetjandi á með-
fædda hæfileika ungu stúlkunnar.
Þegar ráðrúm gafst efnalega, fór
hún í Kennaraskólann og lauk
prófi þaðan 1925. Strax veturinn
eftir fór hún að kenna heima í
sveit sinni, Reykhólasveit. En
Ingibjörg setti markið hærra, vildi
meiri námsframa. Hún fór í skóla
til Noregs.
Rétt í sama mund, eða áður en
þeirri för átti að ljúka, létu
lungnaberklarnir til sín taka.
Skyndilega, alveg á hágróanda
ævinnar, syrti allt í einu í álinn. í
stað þess að taka til óspilltra
málanna við fyrirhugað ævistarf,
hófst baráttan við veikindin, ýmist
á sjúkrahælum eða heima. Árin
sem .fólk er í blóma lífsins, þau
eyddust í baráttunní við berklana.
Hvenær sem heilsan leyfði tók
Ingibjörg þátt í félagslífi heima í
sveitinni. Áhugasöm, velviljuð og
næsta vel liðtæk tók hún ríkan
þátt í störfum Ungmennafélags-
ins. Seinna stofnaði hún Kven-
félagið Liljuna í Reykhólasveit.
Aldrei lá hún á liði sínu, hvorki í
verki né í orði. Hún var driffjöðrin
í skógrækt í Barmahlíð og fleiri
félagsframkvæmdum. Hjá Ingi-
björgu fylgdust að gáfur, mælska,
leikni við ritað mál, lifandi áhugi
og fórnfýsi á sviði félagsmála. Og
ekki var minna um vert hve vel
hún var verki farin. Á þeim
sviðum ætla ég að hún hafi búið að
arfi kynslóðanna, ættarfylgjum
smiðanna, ekki síður en í orðsins
list.
En berklarnir fóru sínu fram.
Ingibjörg náði ekki alveg fúllri
líkamshreysti. Samt stóð hún fyrir
búi Magnúsar bróður síns um
nokkurra ára skeið. Aftur hertu
veikindin tökin og aftur varð hún
að fara á hæli. Upp úr því varð
hún síðan öryrki og nú hófst nýtt
tímabil, veran á Reykjalundi. Ekki
lá hún á liði sínu þar fremur en
fyrri daginn. Hún kenndi þar við
Iðnskóla þegar atvik leyfðu og hún
stóð framarlega í samtökum vist-
fólksins. En alltaf var hún þó með
hugann heima í sveitinni sinni
öðrum þræði, átti þar heimili og á,
gisti sveitina oft og löngum og
rækti vináttu við gamla sveitunga
heima og heiman, fylgdist með
öllu af lífi og sál.
Heilsule.vsið gat ekki hindrað að
tilsögn og leiðsögn urðu þrátt fyrir
allt helsta ævistarf Ingibjargar.
Hún hlaut bara að rækja það sem
fórnfúst áhugastarf eins og högum
var háttað.
Ekki verður Ingibjargar svo
getið að ekki sé minnst á ritleikni
hennar. Margt hefir komið frá
henni bæði í bundnu máli og lausu,
m.a. í blöðum og eins margoft í
útvarpi, auk erinda á mannamót-
um.
Við vissum frá því fyrsta hve
margt lá henni á hjarta og hve létt
henni var um að koma hugsýnum
sínum og skoðunum í formfagran
búning meitlaðs máls. Það var allt
eins og hver annar sjálfsagður
hlutur. Það var ekki að því að
spyrja hjá henni Ingu Þorgeirs.
Maður var því svo vanur, að hún
gerði hlutina vel.
Það rann satt að segja fyrst í
alvöru upp fyrir mér þegar hún las
barnasögurnar sínar í morgunút-
varpi undanfarin vor, hvílíkt
afburðavald hún hefir á lifandi
frásögn. í sögunum hennar Siggu
litlu breiðir hún Inga Þorgeirs úr
eigin bernskuminningum svo
nákvæmlega, svo undur elskulega
og svo óþvingað, að næstum
sérhvert atriði lífs, starfa, hug-
hrifa og gervalls umhverfis liggur
opið fyrir sjónum okkar. Það er
vinalegur heimur og aðdáanlegur,
þessi bernskuheimur á morgni
aldarinnar, sem hún hefir gefið
okkur hlutdeild í.
Fyrir það megum við vera henni
ævinlega þakklát. Og hver veit
nema óbornar kynslóðir eigi líka
eftir að finna til þakklætis og læri
að meta að verðleikum svo góðan
arf.
Játvarður Jiikull Júlíusson.

ALLT MEÐ
28. ágúst |[j
4. sept. ír
11. sept. 4!
é
24. ágúst £
31. ágúst [|
7. sept. ir
14. sept.
Á næstunni
I ferma skip vor
JJ! • >—»
til Islands |)
j sem hér segir: §J
^ ANTWERPEN: p
|fri Lagarfoss 22. ágúst £Jj
p Fjallfoss 28. ágúst '|y{
il Lagarfoss 4. sept. 7—1
1 ROTTERDAM: E
{K'; Lagarfoss 23. ágúst 'ÚJ
Fjallfoss 29. ágúst
j—J’ Lagarfoss 5. sept. ir—[
pl FELIXSTOWE: 'él
jJJ Mánafoss 21. ágúst
Dettifoss
rJj Mánafoss
ÚJ; Dettifoss
® HAMBORG:
[te Mánafoss
jy Dettifoss
[—1 Mánafoss
UJ Dettifoss 14. s
g PORTSMOUTH:
[7J Skeiðsfoss 23. ágúst
Brúarfoss 30. ágúst
újj Bakkafoss 1. sept.
Skeiösfoss 11. sept.
r-Jj Selfoss 15. sept.
ra Bakkafoss 20. sept.
m GAUTABORG:
rjj Háifoss 21. ágúst
r4j Laxfoss 28. ágúst
H Háifoss 4. sept.
[íj Laxfoss 11. sept.
[7- KAUPMANNAHÖFN:
yi Háifoss 22. ágúst
(fi) Laxfoss 29. ágúst
p7, Háifoss 5. sept.
pJi Laxfoss 12. sept.
!£] HELSINGBORG:
JJj Tungufoss 21. ágús
Urriöafoss
Tungufoss
e Urriöafoss
I MOSS:
Tungufoss
Tungufoss
Tungufoss
KRISTIANSAND:
yj Tungufoss 23. ágí
Jjjl Urriöafoss 30. ágí
po Tungufoss 6. se|
rúj Urriöafoss 13. se|
P STAVANGER:
l£f Tungufoss 24. ág
[}t Urriöafoss
r4L Urriðafoss
U GDYNIA:
Úöafoss
28. ágúst
4. sept.
11. sept.
22. ágúst
5. sept.
19. sept.
írafoss
Múlafoss
VALKOM:
írafoss
Múlafoss
WESTON POINT:
31. ági
14. se|
21. ági
1. se
13. sei
“í
RegíubuS^^Jerð
mánudaga frá Reyk
r—' Isafjaröar og Aki
W Vörumóttaka í A-s1
fjTP " " l a '»"T